درآمدي بر جايگاه، شخصيت و مقام زن در اسلام

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: درآمدي بر جايگاه، شخصيت و مقام زن در اسلام
گروه خبرنگاران افتخاري / حسين قاسم نژاد : اسلام، مكتب نجات‌دهنده مردان و زنان و تعيين‌كننده مرز طبيعي بين آنهاست. چون بايد پذيرفت نه زن بر مرد برتري دارد و نه مر بر زن و در نزد خدواند فقط يك چيز حجّت است:ان اكرمكم عندالله اتقاكم ....، در اين نوشتار نگاهي داريم بر جايگاه و مقام زن در اسلام.
گروهى از افراد زن را معبود خويش و جمعى از او را حيوانى مى‏پنداشتند و هر گونه تعدى را بر او روا مى‏داشتند؛ پيامبر گرامى اسلام صلى‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم براى خاتمه بخشودن به انحراف‏ها، كجى‏ها و كجروى‏ها، پندارهاى غلط، تجاوزات از جانب خداوند متعال مبعوث و خط بطلان بر روى غلط‏هاى بشرى كشيد و همه راه‏هاى فضيلت و رستگارى را به او نشان داد خداوند، حضرت محمد صلى‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم را در روزگارى مبعوث كرد كه جهان بشريت دستخوش تيرگى‏ها و سقوط بود، و در درياى حيرت و سرگردانى دست و پا مى‏زد و خداوند نيز به او خير كثير بخشيد تا به بشر نادان بفهماند كه فرقي بين پسر يا دختر نيست و از آن برتر خداوند نسل پيامبر را از دختر قرار داد تا باز بفهماند كه كه هر مولود انساني در وراثت نيمي از ويژگي‌هاي پدر را به همراه دارد و نيمي از مادر را.

انتخاب پدر به عنوان ولي به معني حكومت مطلقه مرد بر زندگي نيست، بلكه براي مباحث اجتماعي زمان و مكان بيان شده و مرد بر اساس روحيه خشك‌تر مي‌تواند برخي از مصايب بيروني را تحمّل كند. دريغ از كساني كه نمي‌فهمند و نام مسلماني را به يدك مي‌كشند و دنيا كارها و اقوالشان را به حساب اسلام مي‌آورند.

به طور مثال در سال 2006 ميلادي در پاكستان پسري، به زور عمل شنيع لواط را با يك نوجوان ديگر انجام مي‌‌دهد و فقيه محلّي قبيله پسر مفعول حكمش اين است: « بر خواهر اين پسر فاعل چهل مرد قبيله ما حلال است.» و اين كارها به نام اسلام تمام مي‌شود.

چنانكه هنوز هم رسانه‌هاي دنيا از خانم زيبا علي و مصايب او صحبت مي‌كنند كه چه نگاه بسته‌اي در مورد زنان در برخي از كشورهاي اسلامي صورت مي‌گيرد.

در صورتي كه اين موارد و هزاران موارد ديگر ربطي به اسلام ندارند و جايگاهي در فقه اصيل اسلامي چه شيعه و چه سنّت ندارند و در قرآن ماهيّت آنها زشت شمرده شده و حتي لعن شده‌اند.

چگونه اين افراد خود را مسلمان مي‌دانند؟

خداوند در قرآن كريم مى‏فرمايد: «يا ايها الناس اتقو ربّكم الذى خلقكم من نفسٍ واحدةٍ و خلق منها زوجها و بث منهما رجالاً كثيراً و نساءً و اتقواللّه‏ الذى تساءلون به و الارحام ان اللّه‏ كان عليكم رقيبا»

اى مردم از پرودگارتان بپرهيزيد؛ همان كسى كه همه شما را از يك انسان آفريد، و همسر او را از جنس او خلق كرد، و از آن دو مردان و زنان فراوانى منتشر كرد و از خدايى بپرهيزيد كه هنگامى كه چيزى از يكديگر مى‏خواهيد، نام او را مى‏بريد و از قطع رابطه با خويشاوندان خود پرهيز كنيد، زيرا خداوند مراقب شماست.

هيچ‏يك از آيات قرآن كريم كه مردم را دعوت به تدبير و تعقل در نظام آفرينش مى‏كند، مخصوص بر مردان نيست، بلكه زنان و مردان به طور برابر مخاطب قرار داده است. بررسى آيات قرآن كريم نشان مى‏دهد زن و مرد از نظر آفرينش، هيچ تفاوتى با يكديگر ندارند و همه انسان‏ها از هر صف خواه زن و خواه مرد از يك ذات و گوهر خلق شده‏اند:«يَاأَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُم مِن ذَكَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوباً وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ»

« اى مردم، ما شما را از يك مرد و زن آفريديم و شما را تيره‏ها و قبيله‏ها قرار داديم تا يكديگر را بشناسيد. گرامى‏ترين شما نزد خداوند باتقواترين شماست؛ خداوند دانا و آگاه است.»

شكى نيست كه اسلام، احترام ويژه‏اى براى زنان قائل است. زيرا اگر آيات قرآن را مورد بررسى قرار دهيم، به مقام و منزلت زن در اسلام پى خواهيم برد . مقام زنان در اسلام چنان است كه در قرآن مجيد، سومين سوره مفصل، به نام آنان (النساء) ناميده شده است، و در ده سوره ديگر از قرآن مجيد مسائلى مربوط به حقوق و منزلت زنان هست، و همه جا در خطابات عام قرآن، زنان مورد خطابند و غير از اين مورد، از بسيارى از مفاهيم قرآن مى‏توان مطالبى درباره حقوق و منزلت زنان استنباط كرد. قرآن مجيد اين اتهام دروغ و مغرضانه را، كه اسلام براى زن ارزشى قائل نيست، به كلى منتفى مى‌كند. پيش از اسلام، هيچ قانونى از قوانين اجتماعات متمدن و بزرگ، درباره ارزش واقعى زن، و اثر وجودى او، و حفظ كرامات و حقوق او تفصيلات فلسفى و روانى و مواد قانونى وجود ندارد.

مقام و منزلت زنان در فرهنگ اسلامى بر همگان آشكار است. دفاع از حقوق زنان، اعطاى مقام كوثر به دخت پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم، سخن از زنان و مردان نيكوكار در سرتاسر قرآن و اعطاى حق رأى به زن نمايانگر اهميت تقريبا مساوى زنان و مردان در اين فرهنگ است.

اسلام، زن را به عنوان عنصر مؤثر جامعه پذيرفته و او را در امر مهم و سرنوشت‏ساز بيعت شريك كرده است؛ اسلام وقتى از زن بيعت گرفت، در حقيقت به او اعلام كرد كه تو يكى از خشت‏هاى بناى اسلامى و بايد سهم خود را در استوارى و نگهدارى اين بنيان ايفا كنى همچنين شركت زنان در جنگ‏ها در صدر اسلام، نشان‌دهنده مشاركت زنان آن عصر در امور سياسى است.

دو بانوى نمونه اسلام، حضرت فاطمه عليهاالسلام و حضرت زينب كبرى عليهاالسلام نمونه‏اى از زنانى هستند كه نسبت به سرنوشت سياسى جامعه خويش حساس بوده و رسالت خود را به خوبى انجام داده‏اند.

برخلاف پندار نادرست جوامع بشرى، اسلام نيز احترام ويژه‏اى براى زنان قائل است؛ زيرا همه مى‏دانيم كه اولين كسى كه اسلام را قبول كرد، يك زن بود. اولين شهيد راه اسلام نيز يك زن بود؛ تنها فردى كه در كعبه دفن است يك زن است و وارث پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم نيز دخترش، حضرت فاطمه عليهاالسلام است كه پيامبر صلى‏الله‏عليه‏ و‏آله‏وسلم بر دستان مباركش بوسه مى‏زد و او را ام‏ابيها خطاب مى‏فرمود.

پيامبر اسلام صلى‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم مى‏فرمايد: «هريك از زن يا مرد موجبات آزار يكديگر را فراهم كنند خداوند نه نماز و نه هيچ عمل خيرى را از آنان قبول نمى‏كند».

اسلام براى تمام تلاش‏هاى زن كه در خانه همسر انجام مى‏دهد، ارج مى‏نهد تا آن‏جا كه امام صادق عليه‏السلام مى‏فرمايد: «ليوان آبى كه زن به همسر مى‏دهد از يك سال عبادت شب و سحرخيزى كه روزش را روزه بگيرد، نزد خدا بهتر است.»

براى مقام زن همين بس كه زمانى حضرت على عليه‏السلام به خواستگارى فاطمه عليهاالسلام آمد، پيامبر فرمود: «صبر كنيد تا از فاطمه اجازه بگيرم.

اسلام به مردان سفارش كرده كه نيازهاى همسر و فرزندان را به خوبى تأمين كنند و كسانى كه در اداره زندگى بى‏تفاوت هستند و همسران خود را هم چنان رها و معطل، و حقوق آنان را تضييع مى‏‌كنند، مورد لعنت پيشوايان معصوم قرار گرفته‏اند، ملعونٌ ملعونٌ من ضيع من يعول.

پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم فرمود: «احترام و علاقه به همسر نشانه ايمان است و سپس اضافه كرد كه من از همه شما بيش‏تر به همسرانم احترام مى‏گذارم» و نيز فرمود: «انسان باايمان در غذا ، تابع همسر و فرزندان است:المؤمن ياكل بشهوة اهله، امام صادق عليه‏السلام فرمود: «مردى كه مهريه همسر خود را براى خود، حلال بداند و به او ندهد، در حقيقت، سارق است». «و گناه چنين همسرى نابخشودنى است».

تساوى حقوق زن و مرد در پيشگاه خداوند

اصولاً قوانين كشورهاي اسلامي، هرچند هم اسلامي باشد، امّا نه چندان اسلامي اسلامي است و نه قرآن ناطق است. بسياري از حقوق زنان ممكن است در برخي از قوانين اساسي و يا اجتماعي كشورهاي مختلف زير پا گذاشته شود. امّا اين دليل نگاه متفاوت اسلام به زن نيست. بلكه سليقه خاص قانون‌نويسان بوده است. با توجه به قوانين اكثر كشورهاي اسلامي كه غير قابل انعطاف هستند، حق بسياري از زنان پايمال مي‌شود. در قانون مدني و اساسي ما هم نكاتي وجود دارد كه به دور از ايران اسلامي است و نيازمند بازنگري مجدد دارد. چون برخي ديدگاه‌ها نيازمند رشادت و شهامت فقهي مرجع تقليد دارد تا اين مرز جهالت شكسته شود وگرنه عوام نمي‌پذيرند و مردم اين را به راحتي قبول نمي‌كنند.

با توجه به شهامت رهبر بزرگوار جمهوري اسلامي ايران، اين كار دير يا زود دارد ولي با شناختي كه از معظّم له در اظهان عمومي است، اين كار انجام خواهد شد. از جمله شبهاتى كه در زمينه حقوق زن و مرد مطرح مى‏كنند، اين است كه اسلام حقوق زن و مرد را به طور مساوى مطرح نكرده است. برخى چنين تصور مى‏كنند كه اسلام كفه سنگين شخصيت را براى مردان قرار داده و زنان در برنامه اسلام چندان جايى ندارند.

از جمله نكاتى كه بايستى در اين‏گونه مباحث بدان توجه كرد، اين است، بين تساوى و تشابه تفاوت وجود دارد. سؤال ما اين است: آيا لازمه تساوى حقوق، تشابه حقوق هم هست يا خير؟ «تساوى به معناى برابرى و يكسانى است، ولى تشابه به معناى يكنواختى و يك‏گونگى است.»

استاد مطهرى در همين خصوص مثالى مى‏زنند كه براى تقريب به ذهن خالى از فايده نيست؛ ايشان مى‏فرمايد: ممكن است پدرى ثروت خود را به طور مساوى ميان فرزندان خود تقسيم كند، اما به طور مشابه تقسيم نكند؛ مثلاً ممكن است اين پدر چند قلم ثروت داشته باشد، هم تجارت‏خانه هم ملك مزروعى و هم مستغلات و بى‏نظر به‏اين كه قبلاً فرزندان خود را استعداديابى كرده، و بر اساس استعدادشان ثروت خود را تقسيم كرده است، با در نظر گرفتن اين كه آن‏چه به همه فرزندان مى‏دهد، از لحاظ ارزش مساوى با يكديگر باشد و ترجيح و امتيازى از اين جهت در كار نباشد.

آرى بايد بين كميت و كيفيت تفاوت قائل شد بين برابرى و يكنواختى نيز. آن‏چه مسلم بوده و مورد تأييد همه بزرگان دين است، اين است كه اسلام حقوق مشابه و يكنواختى براى زن و مرد قائل نشده است؛ ولى زن را برتر از مرد و يا مرد را برتر از زن، از لحاظ حقوق نمى‏داند؛ چرا كه اسلام اصل مساوات انسان‏ها را درباره زن و مرد نيز رعايت كرده است.

براى كسانى كه اندك آشنايى با دين مبين اسلام و كتاب آسمانى آن داشته باشد، تساوى زن و مرد به خوبى نمايان است.

از ديدگاه اسلام، تنها معيار برترى و امتياز، براى كسانى است كه از تقواى بيشترى برخوردار باشد، و نزد خداوند جنس برتر مطرح نيست. يعنى زن و مرد هر دو به يك اندازه انسان هستند و در انسانيت بينشان تفاوتى نيست.

«تفاوت در جنسيت پس از اشتراك در ذات و نوع است. به تعبير منطقى آنها دو صنف از يك نوع مى‏باشند، يعنى حقيقت و گوهر آنها يك چيز است، در انسانيت يكى را بر ديگرى تفاضلى نيست، آنها فرزندان يك والدين مى‏باشند، و از ارزش يكسان برخوردارند، تنها ملاك تفاوت در ارزش تقوا است كه امرى اكتسابى است و ربطى به جنسيت ندارد، چنانكه ربطى به نژاد، جغرافيا، طبقه اجتماعى، ثروت، زيبائى و غير آن ندارد.»

إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِينَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِينَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِينَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِعِينَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِينَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِينَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيراً وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْراً عَظِيماً.(1)

« همانا كليه مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان با ايمان و مردان و زنان صابر و مردان و زنان خداترس و خاشع و مردان و زنان خيرخواه و مسكين‏نواز و مردان و زنان روزه‏دار و مردان و زنان باحفاظ و خوددار و مردان و زنانى كه ياد خدا بسيار كنند بر همه آنها خدا مغفرت و پاداش بزرگ مهيا كرده است»

آيه فوق، براى زنان و مردان - در صورت انجام كارهاى نيك - پاداش مساوى در نظر گرفته شده است؛ و اين‏گونه نيست كه چون مرد برتر است، به او پاداش ويژه‏اى داده شود.

« اأَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُم مِن ذَكَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوباً وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ» (2)

اى مردم همه شما را نخست از مرد و زنى آفريديم و آن‏گاه شعبه‏هاى بسيار و فرق مختلف گردانيديم تا قرب و بعد نژاد و نسب يكديگر را- بشناسيد (و بدانيد كه اصل و نسب و نژاد مايه افتخار نيست بلكه- بزرگوارترين شما نزد خدا با تقوا‏ترين مردمند و خدا (بر نيك و بد مردم) كاملاً آگاه است.

در آيه فوق با اشاره به آفرينش زن و مرد، تصريح شده است كه ملاك برترى، تقوا و پرهيزگارى بيشتر است.

مَنْ عَمِلَ صَالِحاً مِن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ .(3)

هركس از مرد و زن كار نيكى به شرط ايمان به خدا آورد ما او را در زندگانى خوش و باسعادت زنده (ابد) مى‏گردانيم و اجرى بسيار بهتر از عمل نيكى كه كرده به او عطا مى‏كنيم.

در آيه فوق ، خداوند بين پاداش زن و مرد تمايزى قائل نشده است.

« وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجاً لِّتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِي ذلِكَ لاَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ» (4)

و باز يكى از آيات لطف الهى اين است كه براى شما از جنس خودتان جفتى بيافريد كه در بر او آرامش يافته با هم انس گيريد و ميان شما رأفت و مهربانى برقرار فرمود.

در آيه فوق ، خداوند به اصل ازدواج اشاره نموده و تصريح كرده كه زن و مرد، هركدام مكمل يكديگرند و هركدام بدون يكديگر ناقص است؛ و اين‏گونه نيست كه مرد يا زن برتر از ديگران باشد.

و قرآن كريم با نزول سوره كوثر سنگ تمام گذاشت و اسلام را آزاد ترين دين دنيا قرار داد . بشرط اينكه مردانش و زنانش بيشتر بينديشند .

إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ إِنَّ شَانِئَكَ هُوَ الْأَبْتَرُ»

ما تو را (چشمه) كوثر داديم. پس براى پروردگارت نماز گذار و قربانى كن دشمنت خود بى تبار خواهد بود.

سوره كوثر بنابر تصريح مفسران در شأن حضرت فاطمه عليهاالسلام و بيان عظمت ايشان نازل شده است. آيا با اين حال نيز مى‏توان گفت كه زن و مرد از منزلتى متفاوت بر خوردارند؟

********************************************************************

پي‌نوشت:

1-( سوره احزاب آيه 35)

2-( سوره حجرات آيه 13

3- ( سوره نحل آيه 97 )

4-( سوره روم آيه 21)

5-سوره كوثر
جمعه 26 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 246]