نگاهي به اجلاس سران سازمان همكاري شانگهاي در دوشنبه همگرايي در برابر اعمال نفوذ آمريكا

واضح آرشیو وب فارسی:مردم سالاری: نگاهي به اجلاس سران سازمان همكاري شانگهاي در دوشنبه همگرايي در برابر اعمال نفوذ آمريكا
هشتمين اجلاس سران كشورهاي عضو سازمان همكاري شانگهاي (SCO)، در 28 آگوست 2008 (7 شهريور 1387) در شهر دوشنبه پايتخت تاجيكستان برگزار شد. در اجلاس سران سازمان همكاري شانگهاي در دوشنبه، كشورهاي روسيه، چين، قزاقستان، تاجيكستان، قرقيزستان، ازبكستان به عنوان عضو كامل در سطح رئيس جمهور و سران كشورهاي ايران، هند و مغولستان و وزير امور خارجه پاكستان به عنوان ناظر و همچنين روساي جمهور تركمنستان و افغانستان به عنوان مهمان در نشست سران سازمان شانگهاي شركت كردند. بحران اوستياي جنوبي بر اين نشست سايه افكنده بود و آن را تحت تاثير قرار داده بود. روسيه در اين نشست نتوانست حمايت رهبران كشورهاي عضو سازمان شانگهاي را در خصوص اقداماتش در قفقاز به دست آورد. سران سازمان همكاري هاي شانگهاي در بيانيه پاياني نشست خود در تاجيكستان خواستار گفت وگو براي حل مساله قفقاز و اوستياي جنوبي شدند. در اين بيانيه آمده است «دولت هاي اين سازمان نگراني عميق خود را از تنش هاي اخير در مساله اوستياي جنوبي اعلام و از طرف ها مي خواهند تا مسائل موجود را به شيوه اي مسالمت آميز، از طريق گفت وگو و تلاش ها براي تسهيل گفت وگوهاي مسالمت آميز حل و فصل كنند. سازمان همكاري شانگهاي در 7 سال پيش براي حل مسائل مرزي و منطقه اي از سوي پنج كشور چين، قزاقستان، روسيه، تاجيكستان و قرقيزستان كه داراي مرز مشترك هستند تشكيل شد. چين در سال1996 اتحاديه بين المللي را بنيان گذاشت كه به عنوان «گروه پنج شانگهاي» شناخته مي شد. اين اتحاديه شامل چين، روسيه، قزاقستان، قرقيزستان و تاجيكستان مي شد. در آغاز اين اتحاديه تمركز خود را به مبارزه با تروريسم در افغانستان و ديگر نقاط مرزي افغانستان گذاشت و كوشيد تا ثبات منطقه اي را برقرار كند. در ژوئن سال 2001 ازبكستان به اين گروه دعوت شد و اين گروه در 15 جولاي 2001 به صورت رسمي به نام «سازمان همكاري شانگهاي» ناميده شد. سران سازمان همكاري شانگهاي در ژوئن 2002 در سن پترزبورگ با يكديگر ديدار كردند و منشور سازمان همكاري شانگهاي را امضا كردند. اين منشور حوزه فعاليت سازمان همكاري شانگهاي را به طور عام گسترش داد. موضوعاتي مانند اهداف و اصول، ساختار سازماني، نحوه عملكرد، جهت گيري اصول و روابط خارجي، مورد بحث و بررسي قرار گرفت و تاسيس حقيقي اين سازمان جديد را از ديدگاه حقوق بين الملل نشان داد. برمبناي ماده 1 منشور سازمان همكاري شانگهاي و بيانيه تاسيس اين سازمان، اهداف اصلي و وظايف آن عبارتند از: تقويت اعتماد متقابل، حسن همجواري و دوستي ميان كشورهاي عضو، توسعه همكاري موثر در امور سياسي، اقتصاد، تجارت، علوم و فناوري، فرهنگ، آموزش، انرژي، حمل و نقل، حفاظت از محيط زيست و غيره مي باشد. همچنين همكاري در زمينه تثبيت صلح، امنيت و ثبات منطقه اي و تقويت و ايجاد نظم جديد اقتصادي و سياسي بين المللي كه نمايانگر دموكراسي، عدالت و عقلانيت باشد از ديگر اهداف اين سازمان است. براساس ماده 2 منشور سازمان همكاري شانگهاي، اصول اين سازمان عبارتند از: توجه به هدف و اصول منشور ملل متحد، احترام به استقلال كشورها از يكديگر و حمايت از تماميت ارضي آنها، عدم مداخله در امور داخلي يكديگر، عدم استفاده دوجانبه يا تهديد به استفاده دوجانبه از زور، برابري ميان تمام اعضا، پاسخ به تمام پرسش ها از طريق مشورت، عدم تعهد و عدم جهت گيري عليه سازمان كشور ديگر، باز بودن به جهان بيروني و مشاركت با ديگر كشورها و سازمان هاي مرتبط بين المللي يا منطقه اي. ساختار نهادي سازمان همكاري شانگهاي مركب از دو بخش مي باشد. مكانيسم ديدارها و نهادهاي دايمي پنج بخش موقتي اند كه بيشتر شامل مكانيسم ديدارها هستند و دبيرخانه، ساختار ضد تروريسم از بخش هاي ثابت هستند. 1- شوراي سران كشورها، 2- شوراي سران دولت ها، 3- شوراي وزيران امور خارجه، 4- كنفرانس سران آژانس ها، 5- شوراي هماهنگ كنندگان ملي، 6- دبيرخانه، 7- ساختار ضد تروريسم منطقه اي از اركان سازمان همكاري شانگهاي مي باشند.

ارزيابي و چشم انداز
سازمان همكاري شانگهاي

سازمان همكاري شانگهاي كه از ميان رقابت قدرت هاي بزرگ بر سر منطقه ژئوپليتيك آسياي مركزي پديدار شد، با نام (شانگهاي 5) در سال 1996 تاسيس شد كه هدف آن غيرنظامي كردن مرز بين چين و روسيه بود. در اجلاس شانگهاي در سال 1996 يك پيمان امنيتي ميان كشورهاي روسيه، چين، تاجيكستان، قزاقستان و قرقيزستان منعقد شد. در سال 2001 اين سازمان ازبكستان را به عنوان عضو جديد پذيرفت. مغولستان در سال 2004 عضو ناظر شد و ايران، پاكستان و هند در سال 2005 به عنوان عضو ناظر اعلام شدند. نقش اين سازمان از آن زمان در منطقه افزايش يافته است. بسياري از صاحبنظران معتقدند اصل مورد نظر سازمان همكاري شانگهاي، همگرايي در برابر اعمال نفوذ آمريكا در سراسر آسياي مركزي است كه به دنبال حملات 11سپتامبر 2001در نيويورك و واشينگتن آغاز شد. برخي تحليلگران از سازمان همكاري شانگهاي به خاطر حفظ ثبات در منطقه اي راهبردي و داراي وضعيت دشوار، ستايش مي كنند. با اين حال، بسياري از تحليلگران سازمان همكاري شانگهاي را پايگاهي بر ضد توسعه طلبي و دخالت هاي آمريكا در آسياي مركزي مي دانند. با تشديد رقابت ها بين ايالات متحده آمريكا از يك سو و چين و روسيه از سوي ديگر ، سازمان همكاري شانگهاي، نخستين ابتكار بين المللي چين و روسيه براي مقابله با نفوذ رو به رشد آمريكا در منطقه آسياي مركزي به حساب مي آيد، به يكي از عوامل تعيين كننده در منطقه تبديل شده است.
اين سازمان توانسته است پيش از همه به مثابه مظهر وحدت چين و روسيه، دو ابر قدرت در حال ظهور، پديدار شود. اهميت تازه سازمان همكاري شانگهاي زماني مورد توجه بين المللي قرار گرفت كه اين سازمان دو سال پيش تقاضا كرد تا آمريكا جدول زماني را براي برچيدن پايگاه ها و تسهيلات خود از جمهوري هاي آسياي مركزي ارائه كند. سازمان همكاري شانگهاي اگرچه در ابتدا با هدف حل وفصل اختلافات مرزي بين چين و چهارهمسايه آن در مجموعه كشورهاي مشترك المنافع ايجاد شد، اما در ادامه اين گونه به نظر مي رسد كه در جهت تبديل شدن به يك اتحاد منطقه اي با اهداف نظامي و امنيتي پيش مي رود. با فروپاشي اتحاد جماهيرشوروي، كشورهاي آسياي مركزي با مشكلات عديده اي درتمام زمينه ها ازجمله مسائل امنيتي روبه رو گرديدند كه اين مشكلات تاثير بسياري بر دو كشورروسيه و چين مي گذاشت. در اين راستا، كشورهاي آسياي مركزي به علاوه روسيه و چين در سال 1996 ميلادي سازمان همكاري شانگهاي را بنيان نهادند. آسياي مركزي بنابه دلايل مختلف سياسي، اقتصادي و امنيتي، در محاسبات استراتژيك چين و روسيه جايگاه خاصي دارد. محدود كردن نقش آمريكا درمنطقه آسياي مركزي با استفاده از كشورهاي منطقه و درخواست از اين كشورها براي برچيدن پايگاه هاي نظامي واشينگتن از ديگر اهداف شكل گيري اين سازمان است. همچنين اين سازمان بر آن است تا با ثبات منطقه اي به ويژه در افغانستان، آمريكا را مجبور به خروج از اين كشور و برچيدن پايگاه هاي نظامي خود در منطقه نمايد كه تنها بهانه وجودي آنها نبود ثبات درافغانستان اعلام شده است. چين و روسيه همچنين تلاش مي كنند تا با قدرتمند كردن اين سازمان، آن را از سازماني منطقه اي به يك بلوك قدرت جديد تبديل كنند. درخواست از ايران، پاكستان و هند براي عضويت در اين سازمان از نشانه هاي بارز براي تقويت نقشه منطقه اي و جهاني اين سازمان به شمار مي روند.
برخي تحليلگران سازمان همكاري هاي شانگهاي را ابزاري براي چين و روسيه جهت جلوگيري از دسترسي آمريكا به منابع عظيم انرژي در منطقه آسيا مي دانند. شوراي روابط خارجي آمريكا در تحليلي با عنوان «شانگهاي; ابزار چين و روسيه براي مقابله با آمريكا» نوشت در پي اقدامهاي نظامي روسيه در گرجستان، مسكو به دنبال حمايت برخي كشورهاي همسايه خود است. «ديميتري مدويدف» رئيس جمهوري روسيه در نشست 28 آگوست سازمان همكاري هاي شانگهاي از حمايت منسجم كشورهاي عضو ( چين، قزاقستان، قرقيزستان، تاجيكستان و ازبكستان) استقبال كرد. «جايشير باجوريا» نويسنده اين مطلب خاطر نشان كرده است كه مدويدف اين حمايت را يك «سيگنال جدي» براي غرب توصيف كرد. اين شش كشور به همراه كشورهايي كه عضويت ناظر دارند(ايران، مغولستان، هند و پاكستان) درباره همكاري امنيتي، اقتصادي و فرهنگي گفت وگو كردند. شانگهاي همچون ناتو (سازمان آتلانتيك شمالي) يك سازمان دفاعي متقابل نيست، اما هماهنگي سياسي و نظامي آن در حال تبديل شدن به شاخصه اين سازمان است. اين سازمان رزمايش هاي مشترك نظامي را انجام داده كه تازه ترين آن در سال 2007 در نزديكي كوه هاي اورال روسيه انجام شد. تاكنون سياست اين سازمان در برابر افغانستان نگراني خاصي براي استراتژيست هاي غربي داشته است. اين سازمان رسما به دنبال توسعه ثبات سياسي و توسعه اقتصادي افغانستان از طريق گروه تماس افغانستان خود است. اما چين و روسيه كه نسبت به حضور ناتو و آمريكا در منطقه ترديد دارند، تحت حمايت شانگهاي ، در سال 2005 از كشورها در اين ائتلاف خواستند تا نيروهاي خود را از آسياي مركزي خارج كنند.كشورهاي آسياي مركزي به نيروهاي ائتلاف در افغانستان كمك مي كنند. شوراي روابط خارجي آمريكا خاطر نشان كرده است اما برخي تحليلگران همچنان اين سازمان را ابزاري براي روسيه و چين جهت جلوگيري از دسترسي آمريكا به منابع عظيم انرژي اين منطقه مي دانند. گسترش احتمالي شانگهاي در صورتي كه ايران نيز به عضويت كامل آن درآيد تنها به ترديدهاي غرب در برابر اين ائتلاف خواهد افزود. ايران خواستار عضويت كامل در اين سازمان شده است. «رابرت كيگان» تحليلگر موسسه صلح كارنگي نيز گفت «چين و روسيه در حال توسعه يك نظم بين المللي هستند كه ارزش زيادي براي استقلال ملي قائل است و مي تواند از دولت ها در برابر مداخلات خارجي محافظت كند.» «بوبو لو» مدير برنامه هاي روسيه و چين در مركز اصلاحات اروپايي در لندن نيز گفت «روسيه و چين اهداف متفاوتي در آسياي مركزي دارند.» به عقيده وي، روسيه خواستار نشان دادن دوباره رهبري منطقه اي خود در آنجاست در حالي كه چين به دنبال روابط انرژي است.

ايران و سازمان همكاري شانگهاي

با وجود اينكه سازمان همكاري شانگهاي عضو جديد نمي پذيرد و با توجه به وضعيت عضويت ناظر ايران در اين سازمان، هنوز مكانيزم خاصي براي گسترش و افزايش اعضاي دايمي سازمان همكاري شانگهاي وجود ندارد، و تنها ممكن است اعضاي ناظر خود را افزايش دهد. اخيرا در محافل خبري روسيه از امكان حمايت روسيه از عضويت ايران در اين سازمان صحبت شده است.
حضور احمدي نژاد رئيس جمهور ايران در نشست سران سازمان همكاري شانگهاي اين فرصت را براي پكن، مسكو و تهران فراهم ساخته تا نفوذ خود را در منطقه به رخ آمريكا بكشند و خاطر نشان كنند كه قادر هستند در آسياي مركزي براي آن كشور درد سر بيافرينند. جمهوري اسلامي ايران، سازمان همكاري شانگهاي را بعنوان باشگاهي از كشورهاي هم فكر مي بيند كه براي منافع ژئواستراتژيكش در آسياي مركزي مهم است. جمهوري اسلامي ايران پيش از هفتمين اجلاس سران كشورهاي عضو سازمان همكاري شانگهاي، در سطح معاون اول رئيس جمهور و رئيس جمهور در اين اجلاس ها شركت كرده بود. از جمله اجلاس سران سازمان همكاري شانگهاي در 5 جولاي 2005 در آستانه قزاقستان كه حسين عارف معاون اول رئيس جمهور خاتمي در آن شركت كرده بود در اين نشست ايران به عنوان عضو ناظر در اين سازمان پذيرفته شد، اجلاس مسكو در 26 اكتبر 2005 پرويز داوودي معاون اول رئيس جمهور احمدي نژاد، اجلاس شانگهاي در 17-15 ژوئن 2006، و اجلاس سران شانگهاي در بيشكك قرقيزستان در 14 آگوست 2007 كه رئيس جمهور احمدي نژاد در آن شركت كرده بود.
ايران بسيار علاقه مند است روابط خود را با روسيه و چين گسترش دهد، چون اين دو كشور داراي اقتصادهاي قوي هستند و در زمينه مسائل منطقه اي و بين المللي مواضع نزديكتري با جمهوري اسلامي ايران دارند. ايران با پيوستن به اين سازمان مي تواند موقعيت خوبي در آن به دست آورد. ايران توانايي ميانجيگري بين گروه هاي اپوزيسيون اسلامي و دولت هاي روسيه و چين را دارد و بنابراين مي تواند تنش هاي منطقه اي را كاهش دهد و به صلح و ثبات جهاني كمك كند. همچنين در حوزه اقتصادي ايران مي تواند از مزاياي اقتصادي سازمان همكاري شانگهاي مانند مناطق معاف از ماليات، كاهش تعرفه ها و مشاركت در پروژه هاي نفت و گاز بهره مند شود و در مناقشه هسته اي مي تواند به كسب حمايت اين دو كشور بعنوان اعضاي دايم شوراي امنيت اميدوار باشد (هرچند تاكنون بنا به پيگيري منافع ملي روسيه و چين اينگونه نبوده است و ديگر اينكه آنها خود را شريك راهبردي ايران نمي دانند). بنابراين در صورت پيوستن به اين سازمان، ايران مي تواند موقعيت چانه زني بين المللي خود را بهتر كند. حضور ايران در سازمان همكاري شانگهاي، اين فرصت را براي ايران فراهم مي كند تا از طريق اين سازمان منطقه اي به بسط و گسترش نفوذ خود در آسياي مركزي بپردازد. يكي از مهمترين مشتركات ايران -روسيه-چين، مقابله با يك جانبه گرايي آمريكا در نظام بين الملل مي باشد. سازمان همكاري شانگهاي اين امكان را براي ايران فراهم مي سازد تا شكل دادن محور ايران-روسيه-چين اين هدف مشترك را محقق سازند. از آنجا كه كشورهاي عربي امكان ايفاي نقش ايران را در منطقه خليج فارس به شدت محدود كرده اند و از آنجا كه ايران هم يك قدرت و هم يك بازيگر منطقه اي موثر است پس ايران به دنبال فضاي حياتي بيشتري مي گردد و آسياي مركزي پس از فروپاشي شوروي بهترين فضاي حياتي را در اختيار ايران قرار مي دهد و ايران به دليل نداشتن ابزارهاي كافي و مخالفت آمريكا، تنها از طريق عضويت در سازمان همكاري شانگهاي مي تواند به اين آرزوي خود دست يابد.
در حالت بررسي هزينه و فايده، پذيرش عضويت دايمي ايران در سازمان همكاري شانگهاي، مي تواند براي اقتصاد و موقعيت بين المللي ايران مفيد باشد. نقش ايران شامل ميانجيگري در مناقشات و كاهش تنشها در منطقه است و مي تواند در زيرساخت هاي اقتصادي منطقه هم سرمايه گذاري كند كه منجر به تقويت پيوندهاي سياسي مي شود. سرمايه گذاري در پروژه هاي نفت و گاز و استفاده از جاده ابريشم به عنوان سيستم حمل و نقل قوي مي تواند بهترين حوزه ها براي ايران باشد. حضور ايران در سازمان همكاري شانگهاي مي تواند پتانسيل رقابت را در منطقه، در سطحي به همكاري تبديل كند. همچنين سازمان همكاري شانگهاي مي تواند با سازمان همكاري اقتصادي (اكوECO) همپوشاني داشته باشد و به رفاه و ثبات در منطقه منجر شود. در واقع حضور ايران در سازمان همكاري شانگهاي مي تواند به مفهوم حلقه اتصال حوزه خاورميانه با حوزه آسياي مركزي و قفقاز باشد.
مهمترين پيامدهاي عضويت در سازمان همكاري شانگهاي براي جمهوري اسلامي ايران عبارتند از: 1-با توجه با اينكه ايران هم اكنون عضو هيچ دسته بندي و ائتلاف امنيتي نيست عضويت در سازمان همكاري شانگهاي مي تواند جاي خالي چنين تشكلي - كه ايران در شرايط كنوني بدان نياز دارد - پر كند.2- ايران از حمايت هاي سياسي، امنيتي و اقتصادي روسيه، چين و ديگر كشورهاي عضو برخوردار شده و بدين ترتيب قدرت چانه زني خود را در تحولات منطقه اي و جهاني افزايش مي دهد. 3- ايران نيازمند افزودن شركاي منطقه اي خود در زمينه هاي تجاري، اقتصادي و حمل و نقلي است از اين رو، عضويت در شانگهاي موجب تقويت ايران در بازارهاي منطقه اي و جهاني مي شود. 4-ظر فيت ايران در بخش انرژي مي تواند ايران را به يك بازيگر كليدي در درون سازمان تبديل كند.
عضويت جمهوري اسلامي ايران پيامدهايي نيز براي سازمان همكاري شانگهاي خواهد داشت كه مهمترين آنها عبارتند از: 1- عضويت ايران در سازمان همكاري شانگهاي موجب توسعه روابط ايران با دولت هاي موجود در منطقه شده و اهداف سازمان در جهت استقرار ثبات در منطقه را بيش از پيش محقق مي سازد. 2- جذب ايران به عنوان مهمترين قدرت منطقه خاورميانه فرصت گران بهايي براي سازمان همكاري شانگهاي در جهت تقويت مواضع جهاني آن خواهد بود. 3-عضويت ايران مي تواند در بخش هاي تجاري، اقتصادي و سرمايه گذاري بويژه ظرفيتهاي آن در بخش انرژي، افق روشني را فراسوي سازمان قرار دهد. 4-عضويت ايران(به همراه تركمنستان) مواضع سازمان در زمينه انرژي را تقويت كرده و ايده تشكيل يك تشكل گازي كه مورد حمايت مسكو و تهران است را بيش از پيش محقق خواهد كرد.
پيمان شانگهاي به لحاظ سياسي، اقتصادي و امنيتي يك مجموعه بالقوه است و عضويت جمهوري اسلامي در اين پيمان مي تواند موجب تحول جدي در روابط منطقه اي و بين المللي جمهوري اسلامي ايران شود. به نظر مي رسد ايران براي ارتقاي سطح امنيت ملي خود علاوه بر عضويت در سازمان شانگهاي بايد به فكر استفاده از بازيگران ديگر و مكانيزم هاي ديگر نيز باشد. سياستي كه قطعا مورد توجه و پيگيري خواهد بود
دوشنبه 11 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: مردم سالاری]

[مشاهده در: www.mardomsalari.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 292]