آغاز نوكين روچ با آواز ليكو در بلوچستان

واضح آرشیو وب فارسی:باشگاه خبرنگاران جوان: آغاز نوكين روچ با آواز ليكو در بلوچستان
زنان بلوچ، نوكين روچ را با آواز و نواهاي ليكوي خود در بلوچستان جشن مي‌گيرند.

به گزارش خبرنگارباشگاه خبرنگاران زاهدان؛ بلوچستان از دو منطقه وسيع تشكيل شده، اين دو منطقه با وجود داشتن مشتركات زياد در برخي موارد تفاوت‌هايي در فرهنگ عامه، زبان و گويش محلي، آداب و رسوم، موسيقي و حتي مسكن عشايري، آب و هوا و پوشش گياهي دارند.
اين دو منطقه يعني سرحد و مكران در بلوچستان ايران و پاكستان متناسب با محيط طبيعي و جغرافيايي از تنوع فراوان آب و هوا برخوردارند.
منطقه سرحد در بلوچستان ايران شامل سيستان، زاهدان، خاش و ميرجاوه و منطقه مكران شامل شهرستان‌هاي سراوان، سيب و سوران، مهرستان، ايرانشهر، دلگان، نيكشهر، سرباز، چابهار و كنارك است.
وجود آثار تاريخي و باستاني همچون كوه مهرگان در سراوان و آتشكده‌هاي دهانه غلامان در سيستان و نيز آثار بجا مانده از تمدن‌هاي باستاني دامن و اسپيدژ ايرانشهر و ساير كاوش‌ها و تحقيقات باستان شناسي و نظريه بسياري از مورخين حكايت از آن دارد كه قوم بلوچ يكي از اقوام اصيل آريايي و ايراني است هر چند در بين طوايف بلوچ بعضي از آنها در ادوار مختلف از مناطقي به بلوچستان مهاجرت كرده‌اند و شايد آريايي نباشند، اما پس از سكونت در بلوچستان و خويشاوندي و آميختگي با قوم بلوچ آنچنان در فرهنگ اصيل آريايي و فرهنگ بلوچ تنيده شده‌اند كه جدا كردن آنها امكان پذير نيست.
امروز نيز همچون بلوچ هاي اصيل در آداب و رسوم، پوشش، زبان، و ساير اجزاي فرهنگي مشترك هستند يكي از آيين‌ها و مراسم بجا مانده از ايران باستان، مراسم جشن بهارگاه و عيد نوروز است كه در بين همه اقوام ايراني به عنوان آيين كهن ملي و باستاني با اندك تفاوت‌هايي رواج دارد.
بلوچ‌ها نيز همچون ساير اقوام ايراني بهار طبيعت و شكوفايي غنچه‌هاي بهاري را گرامي مي‌دارند و در اين ايام علاوه بر جشن و سرور و شادي و برپايي مراسم عيد نوروز و عيد طبيعت، آداب و رسوم ويژه و خاصي را در اين ايام خجسته برگزار مي‌كنند.
اينكه بلوچ‌ها قبل از گرويدن به دين مبين اسلام آيين زرتشتي داشته‌اند براي آنان كه اهل تحقيق هستند و مطالعه تاريخي از بلوچستان دارند پوشيده نيست، زيرا هنوز آثاري از آتشكده‌هاي بلوچ‌ها در نقاط مختلف سيستان و بلوچستان موجود است همچون آثار تاريخي كوه مهرگان در سراوان و… آتشكده‌هاي دهانه غلامان در سيستان و چندين جاي ديگر در بلوچستان.
يكي از آيين‌ها و مراسم به جا مانده از ايران باستان، عيد نوروز و جشن بهار طبيعت است كه برپايي اين مراسم آييني و جشن باستاني هيچ گونه مغايرتي با دستورات دين اسلام ندارد بلكه بسياري از مراسم آن را از جمله ديد و بازديد (صله رحم) و درختكاري بزرگان دين اسلام تاييد و مورد تاكيد قرار داده‌اند.
به همين دليل نه به عنوان يك سنت مذهبي بلكه به عنوان يك آيين كهن ملي و باستاني هنوز در بين اقوام ايراني زنده مانده و رواج دارد. بلوچ‌ها نيز به عنوان يكي از اقوام اصيل آريايي و ايراني همچون ساير اقوام آريايي نوروز و بهار طبيعت و شكوفايي غنچه‌هاي آن را گرامي داشته و جشن مي‌گيرند و از قديم‌الايام سفره‌اي به پهناي وسعت بلوچستان و پر از هفت سين پهن مي‌كردند.‌
* مراسم جشن بهارچراني و عيد نوروز در منطقه سرحد بلوچستان
اكثر مراسم مربوط به نوروز و بهار كه در اصطلاح محلي به آن بهارگاه و نوكين روچ يعني نوروز مي‌گويند در سرحد مرتبط با چراگاه، دام و محصولات دامي از جمله شير، كره، روغن حيواني، كشك نوروزي و پشم گوسفندان و چراي دام است.
يكي از مراسم ويژه و مخصوص عيد نوروز و جشن بهار در منطقه سرحد، چيدن پشم گوسفندان و آراستن و رنگ كردن پشم و شاخ گوسفندان است به اين ترتيب كه پس از شستن گوسفندان و چيدن پشم آنها روي دو طرف شكم و دنبه گوسفندان مقداري از پشم گوسفند را كه به صورت گل گياهان دارويي منطقه سرحد درآورده و با استفاده از حنا يا پوست انار رنگ مي‌كنند و شاخ گوسفندان را نيز با حنا رنگ كرده و در روز اول بهار همه گوسفنداني را كه اينگونه آراسته‌اند با بستن زنگوله در گردن و پاي آنها به چراگاه مي‌برند و بهار چراني را جشن مي‌گيرند.
در ايام قديم هر طايفه، منطقه جغرافيايي خاص خود را داشته و چراگاه دام هر يك از طوايف مشخص بوده، براي اينكه در ايام نوروز و بهار نيز دام‌هاي هر طايفه از يكديگر تمايز داشته باشند و تعداد دام نيز كه به عنوان يكي از عوامل برتري‌هاي هر طايفه از طايفه ديگر بوده مشخص شود، صداي زنگوله و نوع گل رنگ شده روي پشم گوسفندان مربوط به هر طايفه با طايفه ديگر تفاوت داشته و چنانچه رهگذري از نزديك آن چراگاه عبور مي‌كرد با شنيدن صداي دسته جمعي زنگوله‌هاي همه گوسفندان متوجه آمدن فصل بهار و روز اول آن و جشن عيد نوروز مي‌شد، زيرا در اين روز جشن بهارچراني برپا بود و هر طايفه تعداد گوسفند و وسعت چراگاه خود را به نمايش مي‌گذاشت و از طرفي با ديدن صحنه زيباي گوسفندان در چراگاه كه همه يكدست آراسته و پشم آنها چيده شده و دو طرف شكم آنها گل‌هاي پشمي خاص كه نماد هر طايفه است و با حنا رنگ شده، چشم هر بيننده‌اي را مجذوب خود كرده و پيام مي‌دهد كه اين تعداد گوسفندان و اين چراگاه متعلق به آن طايفه است و امروز نيز جشن بهار چراني و تحويل سال و نوكين روچ عيد يا عيد نوروز است.
* مراسم هلك لديي يا گدام لديي
از ديگر مراسم ايام نوروز و بهار در منطقه سرحد بلوچستان، مراسم هلك لديي يا گدام لديي به معني خانه تكاني يا جابه‌جايي مكان سكونت و جابه‌جايي سياه چادرها از منطقه زمستاني به چراگاه بهاري و تابستاني است كه در ايام بهار براي اينكه به منطقه‌اي كه براي چراي گوسفندان مناسب و چراگاه بهاري آن طايفه است جابه‌جا شوند به اين ترتيب كه طي مراسمي ويژه سياه چادرها را از منطقه سكونت قبلي جمع آوري و با اجراي مراسم ويژه يعني جمع شدن تمام افراد قبيله در يك حلقه دايره‌اي و خواندن آواها و آوازهاي مخصوص توسط زنان كه در اصطلاح محلي ليكو مي‌گويند با مضامين وداع و خداحافظي به اميد برگشت در سال بعد و دعا براي سردار و ريش سفيد قبيله و اجازه گرفتن از وي براي حركت به سمت چراگاه و مكان جديد بهاري حركت مي‌كنند.
پس از رسيدن به منطقه جديد و چراگاه بهاري مجدداً همه دايره‌وار حلقه مي‌زنند و با اجراي مراسم و جشن بهار و اجراي آوازهاي دسته جمعي و آواهاي مخصوص توسط زنان و ليكو با مضامين شاد و توصيف چراگاه و طبيعت سبز آن و مدح سردار و ريش سفيد طايفه شروع به برپايي سياه چادر‌ها مي‌كنند.
* حلواي مدر
روز اول بهار تمام كره و خامه‌هايي را كه به روش سنتي تهيه كرده‌اند به روش محلي با آتش و سه پايه و ديگ مخصوص به روغن حيواني تبديل كرده و تفاله و ته مانده خامه و كره را با آرد گندم و ذرت خرد شده و خرمايي كه از طرف دوستان و آشنايان مكراني به عنوان هديه نوروزي و بهاري عيدي فرستاده شده مخلوط كرده و حلواي مخصوص به نام حلواي مَدَر درست مي‌كنند كه مقداري از اين حلواي مَدَر را به عنوان عيدي نوروزي براي دوستان و آشنايان مكراني خود مي‌فرستند.
* كشك نوروزي
در ايام نوروز مردم سرحد بلوچستان از شير گوسفنداني كه در همان سال براي اولين بار زاييده و پس از نخستين شيردهي شير آنها را جمع آوري و از شير آنها كشك ويژه‌اي كه مخصوص بهار است و كشك نوروزي مي‌گويند براي آشنايان و عزيزان خاص از جمله به تازه عروس‌ها و تازه دامادها و به زناني كه براي نخستين بار حامله هستند و به افرادي از طايفه كه قهر بوده‌اند و تازه آشتي كرده‌اند هديه مي‌دهند.
* سوختن اسپند
يكي ديگر از مراسم نوروز در منطقه سرحد بلوچستان، سوختن اسپند و دود كردن اسپند در روز اول بهار و لحظه تحويل سال به اعتقاد دفع بلا در طول سال و سرودن آواهاي بهار گاهي و جشن بهار چراني است.
* مراسم جشن بهار و نوروز در منطقه مكران بلوچستان
مراسم ويژه بهار و جشن‌هاي بهارگاه و عيد نوروز در منطقه مكران بلوچستان بيشتر مرتبط با نخل خرما و نخلستان است به نشاني آغاز فصل بهار از اول بهار و قبل از تحويل سال همه منازل روستايي كه اغلب از خشت و گل بنا شده‌اند و درب منازل در قديم درب‌هاي چوبي و جاي مخصوص در بالاي درب تعبيه شده كه با شاخه‌هاي داراي برگ سبز درخت خرما مزين مي‌شود. بنابراين چنانچه فرد غريبه‌اي به اين روستا وارد شود بدون اينكه از كسي سوال كند مي‌داند كه اين علامت سبز برگ درختان خرما كه روي سردرب تمام منازل تعبيه شده پيام خاصي دارد و آن پيام آغاز فصل بهار و عيد نوروز است.
* نهالكاري
يكي ديگر از مراسم ايام نوروز در مكران بلوچستان، نهالكاري در اولين روز بهار و عيد نوروز است به اين ترتيب كه پا جوش‌ها و نهال‌هاي درخت خرما كه قبلا طي مراسم خاصي با اجراي آواي‌هاي مخصوص كار و با استفاده از ابزار‌هاي سنتي از بدنه اصلي درخت خرما جدا شده و زير ريشه آنها را با گوني پوشانده و در كنار جوي آب گذاشته‌اند تا سرسبز و آماده براي كاشتن باشند در روز اول بهار و هنگام تحويل سال از طرف بزرگ‌ترها به كوچكترها به عنوان عيدي نوروز تقديم مي‌شود و كوچكترها را راهنمايي كرده تا در زمين كشاورزي خود اين نهال خرما را بكارند.
به اين نهال خرما كه با دست خود شخص كاشته مي‌شود دست نهال مي‌گويند و از همان لحظه كاشتن متعلق به فردي مي‌شود كه كاشته است و هنگام تقسيم ارث پدر به فرزندان ديگر خانواده تعلق نمي‌گيرد.
* مراسم سرمه سايي
از ديگر مراسم خاص ايام بهار و نوروز كه در هر دو منطقه سرحد و منطقه مكران بلوچستان به صورت مشترك اجرا مي‌شود مراسم سرمه سايي است.
در قديم زنان بلوچ سنگ سرمه را با دست روي سنگي كه وسط آن گود بود مي‌ساييدند و براي استفاده در طول سال آماده و در ظرفي به نام سرمه‌دان نگهداري مي‌كردند و روز اول بهار و لحظه تحويل سال به دختران خود به عنوان عيدي نوروزي هديه مي‌دادند.
چنانچه در ايام نوروز، نوزادي متولد مي‌شد اگر پسر بود اكثر اوقات اسم آن را نوروز يا نبروز مي‌گذاشتند چنانچه نوزاد دختر بود اسم آن را به نام گل‌ها و گياهان دارويي محلي كه در ايام نوروز و بهار در مناطق بلوچستان مي‌رويند همانند سمسور، دِرّنه، ازگند و... نامگذاري مي‌كردند.
* جشن ختنه سوري و عروسي
مردم بلوچستان در فصل بهار و ايام نوروز همه شاد و خوشحال هستند و به دنبال بهانه‌اي براي ابراز شادماني خود هستند در همين ايام جشن ختنه سوري پسرها و جشن ازدواج و عروسي‌ها برگزار مي‌شود و به مناسبت اين جشن‌ها، مراسم ويژه رقص محلي دو چاپي، هفت شبانه روز اجرا مي‌شود و در اين ايام مراسم حماسه سرايي توسط خنيانگران و پهلوانان در حلقه بزرگان قوم هر شب برگزار و دور آتش چُلدان (شومينه محلي) همه حلقه زده و از ايزد پاك در طول سال براي خود و خانواده و فاميل و طايفه روشنايي و گرمي را طلب مي‌كنند.
حماسه سرايان از تاريخ گذشته و دلاور مردي و جانفشاني قوم بلوچ در مقابل بيگانگان مي‌گويند و سپس با توصيف وطن و زيبايي طبيعي آن به وصف بهار و نوروز مي‌پردازند و در پايان هر شب پس از حماسه سرايي با شركت بزرگان قوم، رقص محلي دو چاپي اجرا مي‌شود.
با آمدن بهار، طبيعت بلوچستان حيات نويي را آغاز مي‌كند و مردم بلوچ نيز همچون طبيعت سبز سرحد و نخلستان‌هاي زيباي مكران دلهايشان سبز و بهاري مي‌شود و مهر و محبت در جان آدمي زنده مي‌شود و انسان از طبيعت سبز بلوچستان و از گُل‌ها و گياهان دارويي رنگارنگ محلي درس عبرت گرفته و با وحدت و همدلي و ديد و بازديد و صله رحم، دلهاي خود را جلا داده و زنگار دل و كينه‌ها و تفرقه را از سينه بيرون و با دل‌هاي صيقل يافته مشغول زندگي پاك در جامعه معنوي همراه با ارزش‌هاي انساني مي‌شوند.
مردم بلوچ اعتقاد دارند كه عمر آدمي نيز همانند فصول سال در گردش است و با تولد نوزادي كه بهار عمر است آغاز و همچون تابستان كه درختان ثمر مي‌دهند در نوجواني و جواني به ثمر مي‌رسد و در ميانسالي يعني پاييز عمر همچون برگ درختان ارزش‌هاي انساني و تجربه زندگي خود را به ديگران منتقل و پيام زندگي را به ديگران پخش مي‌كنند و در پيري همچون زمستان سرد در انتظار تولد ديگر و ابدي كه پاياني ندارد مي‌نشيند.
مردم بلوچ از تغيير فصل طبيعت درس زندگي گرفته و گذر عمر را با پند و اندرز در مراسم قصه خواني دور آتش چُلدان (شومينه محلي) در شب‌هاي بهاري براي فرزندان و كودكان خود بيان مي‌دارند.
در فصل بهار، كوه تفتان استوار و سربلند و صبور به تماشاي طبيعت زيبا و سرسبز روستاهاي اطراف و چشمه ساران زلال خود نشسته و پذيراي ميهمانان نوروزي است و سبزه و گل بوته‌هاي خود را به آنها هديه مي‌دهد.
مكران نيز همچون تابلويي زيبا و نقاشي شده از نخل و نخلستان‌ها و درختان انبه و موز، ليمو، انار و دشت‌هاي سرسبز برگ درختان زينتي داز، چشمان هر بيننده‌اي را خيره مي‌كند و آنچنان خودنمايي مي‌كند كه گويي خداوند اين سرزمين را به تابلوي نقاشي كه خود خالق آن است تبديل كرده است./س

سه|ا|شنبه|ا|8|ا|فروردين|ا|1391

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: باشگاه خبرنگاران جوان]

[مشاهده در: www.yjc.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 108]