نگاهي به پيامدهاي مهاجرت از روستا به شهر مهاجرت؛ مبدا و مقصد

واضح آرشیو وب فارسی:رسالت: نگاهي به پيامدهاي مهاجرت از روستا به شهر مهاجرت؛ مبدا و مقصد
معصومه نعمتي

اشاره:

به حركت انسانها در سطح جغرافيا، كه با طرح قبلي صورت مي گيرد و به تغيير محل اقامت آنها براي هميشه يا مدت طولاني مي انجامد مهاجرت اطلاق مي شود. مهاجرت شكلي از تحرك جغرافيايي يا مكاني جمعيت است كه بين دو واحد جغرافيايي انجام مي گيرد. اين تحرك بايد به تغيير محل اقامت معمولي فرد از مبدا يا محل اقامت قبل از مهاجرت وي ، به مقصد يا محل اقامت جديد بينجامد.

بروس كوئن مهاجرت را پديده اي مي داند كه به دلايلي از قبيل ناكافي بودن عرضه مواد غذايي در يك منطقه خاص تعقيب و آزار عقيدتي يا سياسي، جنگ، نفرتها و خصومتهاي قومي و ملي صورت مي‌گيرد.

در تعريف مركز آمار ايران ( 1375 ) آمده است : آن دسته از اعضاي خانوارهاي معمولي ساكن و دسته جمعي كه شهر يا آبادي محل اقامت خود را در فاصله سالهاي 65 تا 1375 تغيير داده اند ، مهاجر شناخته مي شوند. حركات مكاني جمعيت يا مهاجرت يعني تغيير محل اقامت معمولي از يك نقطه جغرافيايي به نقطه ديگر.

از نظر اداره امور اجتماعي سازمان ملل مهاجر كسي است كه:

1- جهانگرد، بازرگان، دانشجو و يا مسافر عادي نباشد.

2- جزء ساكنان مراكزي كه به طور عادي بين دو كشور رفت و آمد مي كنند نباشند.

3- جزء پناهندگان يا افراد يا جمعيتهاي جابه‌جا شده يا انتقال يافته نباشند.

متروك شدن روستا ها با پديده مهاجرت شكل
مي‌گيرد. مهاجرت هاي به خارج پيامد هاي متفاوتي دارند كه عمده ترين آنها عبارتنداند از: كاهش جمعيت، تغيير تركيب جمعيت، تسريع جمعيت شهري و كاهش رشد جمعيت روستايي، پيامد هاي اقتصادي و اجتماعي، مهاجرت ها به هر شكل كه جريان يابند، باعث افزايش جمعيت نواحي مهاجر پذير و كاهش جمعيت نقاط مهاجر فرست مي شود.

مهاجرت عبارت‌ است از جابه‌جايي مردم از مكاني به مكاني ديگر به منظور كار يا زندگي به بيان ديگر مهاجرت ترك سرزمين ، خويشاوندان و دوستان و اقامت در محلي ديگر است و مهاجر كسي است كه از جايي به جاي ديگر برود و يا از سرزميني به سرزمين ديگر هجرت كند.

پيامدهاي مهاجرت از روستا به شهر:

آثار و نتايج مهاجرت روستاييان به شهرها را مي توان در سه زمينه مورد بررسي قرار داد: نسبت به مبدا مهاجرت (روستاها)، نسبت به مقصد مهاجرت (شهرها) و نسبت به كل كشور. اما بايد توجه نمود كه تجزيه آثار و عملكرد پديده مهاجرت روستاييان در متن جامعه، امري‌است تصنعي كه به منظور سهولت مطالعه صورت مي گيرد و در واقع مهاجرت و نتايج حاصل از آن به صورت يكپارچه و
تجزيه‌ناپذير، ادامه روند واحدي است كه ميان اعضاي آن پيوندي ارگانيك وجود دارد و ناديده گرفتن بخشي از آن به عدم درك بقيه منجر مي شود.

آثار مهاجرت نسبت به مبدا:

برخي از متخصصين امر مهاجرت عقيده دارند كه اثرات مهاجرت را بايد به طور جداگانه درباره كشور يا سرزمين هاي
مهاجرفرست و مهاجرپذير مورد مطالعه قرار داد، اما آشكاراست كه تاثير آني و فوري خروج مهاجرين، جمعيت مناطق مهاجرفرست را تقليل و ورود آنان جمعيت مناطق مهاجرپذير را افزايش مي دهد.

در آثار مهاجرت نسبت به مبدا، مي توان گفت علاوه بر اينكه روند مداوم مهاجرفرستي موجب كم جمعيتي روستاها و مناطق مهاجرفرست مي شود، تركيب جمعيت بازمانده اين مناطق را نيز دگرگون مي سازد و براي افراد ساكن و غير مهاجر روستا عواقب ناگواري به بار
مي‌آورد. از جمله تغييراتي كه در تركيب جمعيتي روستاها ايجاد مي شود دگرگوني شكل هرم سني جمعيت است كه به دليل مهاجرت مردان گروه هاي سني 15-19 تا 40-44 سال به شهرها، قاعده آن بويژه براي مردان بسيار پهن تر مي شود و وسط آن باريك تر مي گردد. از تغييرات ديگر تركيب جمعيت، جوان تر شدن جمعيت روستا و در نتيجه افزايش نسبي سالخوردگان در جامعه روستايي است.

از آثار ديگر مهاجرت هاي روستايي، تخريبي است كه مهاجرت روستاييان و انتقال نيروي كار فعال و تحصيلكرده روستاها به جا مي گذارد و در سازمان توليد روستاها اثرات منفي ايجاد مي كند. گذشته از آن، مهاجرت روستاييان به شهرها دگرگوني هاي مهمي در قشر بندي روستاهاي كشور ايجاد مي كند. در اين مورد مي توان كاهش كارگران روستايي و خوش نشينان، افزايش عظيم قشر خرده مالكان و افزايش نسبي سوداگران روستايي مانند مغازه داران، چوبداران و پيله وران را به عنوان نمونه يادآوري كرد.

در جمع بندي آثار و نتايج مهاجرت روستاييان در مبدأ در كنار آثار فوق، نتايج ديگري نيز وجود دارد كه
مي‌توان آنها را به شرح زير خلاصه كرد:

- تقليل جمعيت مبدا (روستاها)

- تخليه نيروي كار فعال و كاركن و مستعد روستاها

- برهم زدن تركيب جمعيت روستايي

- دگرگوني قشر بندي روستاها

- فروپاشي تدريجي كشاورزي روستايي

- رويكرد كشاورزي دهقاني به كشاورزي تجاري (كشت محصولات بازاري و صادراتي)

- دگرگوني تدريجي چهره طبيعي روستاها

آثار مهاجرت نسبت به مقصد:

به نظر كارشناسان مهاجرت، هرچند در تمام كشورهاي توسعه نيافته مهاجرت از روستا به شهر نشانه اي از تمايل عمومي جوامع به تحول و ترقي محسوب مي شود، اما اگر اسباب و وسايل كار و زندگي براي مهاجرين روستايي در شهر فراهم نباشد – كه معمولا چنين است، نه تنها رونقي به فعاليت هاي اقتصادي نخواهد داد بلكه در بسياري از موارد جز افزودن به گروه درماندگان شهري، اثر ديگري نمي تواند داشته باشد.

يكي از نتايج مهاجرت روستاييان دگرگوني در قشر بندي جمعيت شهرهاست. در اين مورد افزايش كارگران بويژه كارگران غير ماهر و نيمه ماهر دستي را مي توان نام برد.

زماني كه مسئله پرولتريزه شدن روستاييان (تبديل روستايي به كارگر) را در شهر مورد بررسي قرار مي دهيم، متوجه
مي‌شويم كه مهاجرت باعث گسترش طبقه كارگر مقصد شده و حجم نيروي كار غير ماهر را افزايش مي دهد.

در بررسي آثار مهاجرت هاي روستايي بويژه در كشورهاي جهان سوم، بلافاصله مسئله بيكاران شهري به ذهن متبادر مي شود. در اين كشورها به سبب مهاجرت شديد روستاييان به شهرها بدون اينكه با رشد صنعتي جامعه تناسب و هماهنگي داشته باشد، بيكاري شديد و حادي عارض جامعه مي گردد. و براي از بين بردن آن بايد مهاجرت هاي
روستايي مهار شود.

مهمترين نتيجه مهاجرتهاي روستايي در شهرها پيدايي حاشيه نشيني و حاشيه نشينان است. به طور كلي
حاشيه‌نشينان شهري عمدتا مهاجرين روستايي هستند و حاشيه‌نشيني نوعي تطابق اجتماعي – اقتصادي مهاجرين روستايي با نظام اقتصادي شهرها است كه نيروي كار حاشيه نشينان را به كار مي گيرد.در بررسي مسائل و مشكلات شهري بيشتر از آنكه خود حاشيه نشيني به عنوان يك مسئله مطرح شود عواقب و نتايج ناشي از آن است كه مد نظر قرار مي گيرد. به دليل حاشيه نشيني، شهرهاي بزرگ قادر به تامين امكانات اقتصادي، اجتماعي و رفاهي كافي براي شهروندان خود نيستند و هنوز هم حلبي نشيني و گود نشيني، سكونت خانوار در يك واحد مسكوني كوچك و غير بهداشتي، بيكاري و انواع اختلالت اجتماعي در چهره شهرهاي بزرگ ديده مي شوند.

آلودگي هوا، مشكل ترافيك ، مسئله ارتباطات تلفني، گران فروشي، احتكار، كمبود مسكن، زمين خواري و در نتيجه بالا رفتن قيمت زمين شهري، نارسايي سيستم برق رساني و نيرو و حوادث و عوارض ناشي از آنها زندگي را بر بخش مهمي از جمعيت در شهرهاي بزرگ دشوار مي كند. بنابر اين عدم كفايت امكانات و خدمات شهري در مقابل انباشت سريع جمعيت در شهرها از طريق مهاجرت معروف ترين، آسان ترين و شناخته شده ترين اين نتايج است.

از نتايج ديگر پديده حاشيه نشيني در شهرها مي توان افزايش جرم و جنايت بويژه بزهكاري جوانان وپيدايي بيكاري و بيكاري پنهان و فعاليت در بخش غير رسمي اقتصاد را نام برد. هنگامي كه شهر قدرت جذب تمام مهاجرين روستايي را در بخشهاي فعاليت اقتصادي صنعت و خدمات نداشته باشد، ضمن عدم استفاده مطلوب از نيروي كار مهاجرين بيكاري و مشاغل كاذب در شهرها افزايش مي يابد و دشواري هايي را براي شهر فراهم
مي‌آورد. از آثار ديگر مهاجرت روستاييان به شهرها كه به علت توزيع نامتوازن مهاجرتهاي داخلي پيدا مي شود، گسيختگي شبكه شهري و رشد بيمارگونه و قارچي برخي ار شهرها است.

پس با توجه به موارد گفته شده و موارد مشابه ديگر آثار مهاجرت در شهرها را مي توان به شرح زير خلاصه كرد:

- افزايش جمعيت مقصد

- دگرگوني قشربندي جمعيت شهري

- پرولتريزه شدن روستاييان شهرنشين شده و افزايش گروه درماندگان شهري

- افزايش مشاغل كاذب مانند دستفروشان دوره گرد

- پيدايش حاشيه نشيني در شهرهاي بزرگ و عواقب ناشي از آن

- عدم كفايت امكانات و خدمات شهري براي شهرنشينان

- رشد بيمارگونه شهرهاي مختلف و توسعه ناهماهنگ آنها به علت توزيع نامتوازن مهاجرتها

- جذب و نابودي تدريجي زمين هاي شهري و گراني آنها

- دگرگوني قهري محيط طبيعي و آلودگي محيط زيست شهرها

آثار مهاجرت نسبت به كل كشور:

صرف نظر از نتايج مهاجرت در روستا و شهر نتايج ديگري نيز براي مهاجرت روستاييان مترتب است كه به تنهايي مختص هيچ يك از مناطق مذكور نيست بلكه تمام جنبه هاي جمعيت ساكن در مناطق شهري و روستايي و عشايري را در بر مي گيرد. ذيلا به برخي از نتايج اشاره مي گردد:

نخستين نتيجه به هم خوردن سلامت اقتصادي و اجتماعي جامعه در اثر عدم تعادل رشد جمعيتي شهر و روستا و تغيير ماهيت اشتغال روستايي و شهري است. يكي از نتايج اين امر تغيير جدول اشتغال در سطح كشور است.

از نتايج ديگر مهاجرت هاي روستايي در كشور دشواري‌هاي
فراواني است كه در برنامه ريزي و سياستگذاري‌هاي
دولت به‌وجود مي آورد؛ چراكه به‌علت مهاجرتهاي
بي‌برنامه‌روستاييان، پيش بيني جمعيت و رشد آن در مناطق شهري و روستايي و در نتيجه سرمايه گذاري و برنامه ريزي در بيشتر بخشهاي فعاليت اقتصادي امكان ناپذير مي شود و يا دستكم به تاخير مي افتد.

از آثار تعيين كننده مهاجرتهاي روستايي تشديد الزامي وابستگي غذايي كشور به ممالك خارجي بويژه كشورهاي صنعتي توليد كننده غذا است. در نتيجه اين امر هر روز بيشتر از پيش مواد غذايي زيادتري وارد كشورهاي جهان سوم مي شود و وابستگي آنها را شدت مي بخشد.

در جمع بندي نتايج مهاجرتهاي روستايي در سطح كلان و در قلمرو كشور آنها را مي توان به ترتيب زير خلاصه كرد:

- عدم تعادل رشد جمعيتي در شهر و روستا و به هم خوردن تعادل اقتصادي و سياسي و اجتماعي در سطح مملكت

- تغيير جدول اشتغال كشوري

- جلوگيري از سياستگذاري برنامه ها به دليل عدم امكان پيش بيني رشد جمعيت در شهر و روستا

- به تاخير افتادن سرمايه گذاري در بخشهاي فعاليت اقتصادي

- كاهش توليد و افزايش مصرف و در نتيجه مصرفي شدن جامعه

- تشديد وابستگي غذايي كشور و ورود هرچه بيشتر مواد غذايي

- حذف تدريجي فرهنگ بومي و پذيرش فرهنگ شهري جديد.

يکشنبه|ا|21|ا|اسفند|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: رسالت]

[مشاهده در: www.resalat-news.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 3684]