چرا عددسیزده ، چراسیزده بدر ؟

واضح آرشیو وب فارسی:تکناز: پایان بخش مراسم نوروزی جشن سیزده بدر است كه روز سیزدهم فروردین ماه اتفاق می افتد. و در
واقع سال تازه برای كار و فعالیت های اجتماعی و فرهنگی و كشاورزی از روز چهاردهم فروردین آغاز
می گردد.

گو اینكه در كتاب های تاریخی و ادبی گذشته از قبیل التفهیم ، تاریخ بیهقی و آثار الباقیه كه تمامی آ
یین های نوروزی را مو به مو شرح داده اند ، نشانی در مورد سیزده بدر نیست و حتا شاعران آن زمان هم
در اشعار خود اشاره ای در مورد آن نكرده اند ، اما هیچكدام از اینها دلیل بر این نیست كه جشن سیزده
بدر از آیین های معتبر و باستانی ایران نبوده است ، بلكه می توان گفت چون این جشن در میان همه ی
قشر ها عمومیت داشته و بطور كلی جشنی همه كس پسند و مردمی بوده ، نه پادشاه پسند و نه فقط
برای خواص ؛ و از سویی دیگر چون شاعران و نویسندگان آن زمان بیشتر رویدادها و جشن های رسمی
را كه در حضور شاهان برگزار می شده ، توصیف می كرده اند – از این رو در نوشته ها و اشعار آنان رد پایی
از سیزده بدر وجود ندارد.

و اما نحوست عدد سیزده – به علت تقارن بعضی از حوادث ناگوار با آن – نه تنها در فرهنگ ایرانی ، بلكه
از دیر باز در فرهنگ های كهن دیگر هم مطرح بوده و موجب آمده كه وحشتی همگانی از نامباركی این
شماره در نهاد بشر پدید آید.

چنانكه تورات در سفر خروج باب 11 و 12 ، در روز سیزده ی فروردین (= روز سیزدهم سال نو مصری) از
برخورد ستاره ی دنباله داری با زمین گزارش می دهد كه در فضای زمین درخشیده ، بطوری كه در افق
ایران هم دیده شده است. بر اثر این برخورد زمین لرزه ی سهمناكی روی داده ، آتش فشان ها به آتش
فشانی پرداخته ، كاخ ها ویران گشته و بسیاری از مردم جان خود را از دست داده اند.

مسیحیان هم از آنجا كه در آخرین غذای حضرت عیسا (= شام آخر) سیزده نفر بر سر سفره بوده اند و
خیانت یكی از آنان موجب مصلوب شدن مسیح گردیده ؛ این عدد را شوم می دانند و هرگز سیزده نفر بر
سر یك سفره غذا نمی خورند. (1)

دكتر محمود روح الامینی در این مورد می گوید: من خود شاهد بودم كه در یك خانواده ی كاتولیك فرانسوی
به علت نیامدن یكی از مهمان ها ، میزبان جمع سیزده نفری را به دو گروه تقسیم نمود و در دو اتاق
جداگانه شام داد تا از بدشگونی این عدد پرهیز كرده باشد. (2)

شماره ی سیزده در تاریخ یونان هم به این نا خجستگی مبتلاست ، چنانكه در تاریخ آنان هم آمده است
كه فیلیپ پدر اسكندر مقدونی مجسمه ی خود را در معبدی گذاشت كه دوازده مجسمه ی دیگر از خدایان
در آن بود ، اما پس از زمانی كوتاه نامباركی عدد سیزده دامنش را گرفت و به دست دشمنانش به قتل
رسید.(3)

ژرژ سیمس نویسنده ی اروپایی هنگامی كه در سال 1894 به كلوپ شماره ی 13 فرا خوانده شد ، دعوت
را رد كرد و در پاسخ دعوت نامه نوشت: آقایان ؛ دعوت نامه ی شما رسید، از لطف تان سپاسگزارم...
دوستان ؛ اگر من سرپرست خانواده ای نبودم و رعایت حالشان بر من واجب نبود ، با نهایت اشتیاق
می آمدم و هر پیشامدی – هر چند ناخوشایند – را هم استقبال می كردم. اما اكنون چون متعهد به
اداره ی خانواده ای هستم ، می ترسم نحوست عدد 13 شماره ی كلوپ دامنم را بگیرد و در زندگی ام اثر
بگذارد و مرا گرفتار مصیبتی كند كه خانواده ام بی سرپرست بماند. از این رو از شما پوزش می خواهم. (4)

در فرهنگ نمادها نیز سیزده را عددی می دانند كه خود را از نظم هستی جدا كرده و آهنگ طبیعی جهان
را دنبال نمی كند. به همین دلیل است كه بسیاری از شركت های هواپیمایی – از جمله شركت
هواپیمایی "هما" در ایران – ردیف سیزده را ندارد. و همچنین در شماره گذاری خانه ها از نصب پلاك (13)
خوداری می كنند و به جای آن(1+ 12) می نویسند. (5)

دكتر مهرداد بهار در مورد عدد سیزده و روز سیزده بدر نكات جالبی بیان می دارد كه از وی نقل قول
می كنیم. ا و می گوید:

"گاهی از خود می پرسیم چرا نوروز دوازده روز است و سبب وجود سیزدهم عید چیست؟ چرا كار كردن و
پرداختن به امور جاری در این روز نحس است؟ باید گفت زیر تأثیر نجوم بین النهرینی ، اساطیر نجومی در
ایران شكل می گیرد كه بنا بر آن هر یك از دوازده اختر كه خود بر یكی از برج های دوازده گانه حاكم است ،
هزار سال بر جهان حكومت خواهد كرد. از این رو عمر جهان دوازده هزار سال است و در پایان دوازده هزار
سال ، آسمان و زمین در هم خواهد شد. محتملاً ، این اسطوره خود نیز ریشه ای بابلی دارد و ظاهراً باور
بر آن بوده است كه در اصل ، پس از دوازده هزار سال ، آشفتگی آغازین باز می گردد. به گمان انسان
اعصار كهن آن چه در كیهان بزرگ (هستی) رخ می داد ، در كیهان ُخرد (در جهان انسانی) نیز رخ می داد ؛
این عقیده ریشه از همانجا دارد كه گفتیم انسان كه تنها قادر به شناخت نسبی خود بود ، جهان را
قیاس از خویش می گرفت و گمان می كرد كیهان بزرگ همچون اوست. با این باور بود ، كه سال دوازده
ماهه را را توجیه می كردند. طبعا ً عوامل نجومی دیگری چون گردش ماه در این امر و پدید آمدن سا ل
دوازده ماهه مؤثر بوده است ، اما توجیه اساطیری سال دوازده ماهه بر اساس عمر دوازده هزارساله ی
هستی ، بهترین توجیهی به نظر می رسید كه در چار چوب اعتقادات كهن می گنجید. جشن های دوازده
روزه ی آغاز سال نیز با این سا ل دوازده ماهه و دوره ی دوازده هزار ساله ی عمر جهان مربوط است. انسان
آنچه را در این دوازده روز پیش می آمد ، سرنوشت سال خود می انگاشت و گمان می كرد اگر روز های
نوروزی به اندوه بگذرد ، همه ی سا ل به اندوه خواهد گذشت. بسیاری از این باورها هنوز برجاست ،
مختصر آن كه دوازده روز آغاز سال نماد و مظهر همه ی سال بود.

اما اگر در پایان دوازده هزار سال جهان درهم می شد و آشفتگی نخستین ، باز می گشت ، و اگر به
نشان آن ، در پایان هر سال قانون از میان بر می خاست ، پس در پایان دوازده روز نیز یك روز نشان
آشفتگی نهایی و پایان سال را بر خود داشت. در این روز كار كردن ، و نظام عمومی را رعایت كردن نیز از
میان برمی خاست و شاید عیاشی ها و "ارجی" باری دیگر برای یك روز باز می گشت. نحسی سیزدهم
عید نشان فرو ریختن واپسین جهان و نظام آن بود". (6)

دكتر بهرام فره وشی در مورد گجستگی عدد سیزده می گوید:

"در اساطیر ایرانی عمر جهان هستی دوازده هزار سال است و عدد 12 هم از بروج دوازده گانه گرفته شده
است. پس از این دوازده هزار سال عمر جهان بسته می شود و انسان هایی كه در جهان هستی وظیفه
شان جنگ با اهریمن بوده است به پیروزی نهایی می رسند. از آن پس دیگر جهان مادی وجود نخواهد
داشت و آ دمیان به جایگاه ابدی خویش ، به عالم مینو باز می گردند. با دا نستن این موضوع می توان
گفت كه اولین دوازده روز فروردین تمثیلی از این دوازده هزار سال است و روز سیزدهم تمثیلی از هزاره ی
سیزدهم می تواند باشد كه آغاز رهایش از جهان مادی است و از این رو روز سیزدهم می تواند روز باز
گشت ارواح به جهان مینوی و روز رهایش كیهانی باشد". (7)

دكتر میر جلال الدین كزازی نیز در مورد عدد سیزده و روز سیزده بدر نظری دارد كه شنیدنی است. او
می گوید:
"
یك دیدگاه فرهنگی است كه ما می توانیم با كند و كاو در باور شناسی و نماد شناسی كهن ایرانی ،
ریشه ها و خاستگاه ها ی بی شگونی 13 را به در كشیم و بررسیم. در این باور شناسی پاره ای از شمار
(اعداد) ارزش نمادین داشته است.

عدد یك (= 1) در باورشناسی باستانی ایران نشانه ی راز آلود خداوند است. عدد دو (= 2) ارزش آیینی
دارد: آسمان و زمین ، نرینه و مادینه و... دو بدین سان ساختار و سرشت آفرینش را برما روشن می دارد.
كاربردهای نمادین عدد سه (= 3) این است كه این شمار به گونه ای راز آلود ، آفرینش و پدیده ی هستی
را نشان می دهد. در باورهای ایران از زادگان سه گانه و یا موالید ثلاث سخن به میان رفته ، زادگان سه
گانه كانی و یا جاندار است. عدد چهار (=4) ، چهار گوهر را نشان می دهد. در پنج (= 5) می توانیم از پنج
حس سخن بگوییم. در شش (= 6) به شیوه ی نمادین جهان آشكار می شود و ما معتقدیم پدیده های
گِتی شش سویه هستند. اما هفت (= 7) در میان یكان از كارآ یی و ارزش و باور شناختی افزونتری
برخوردار است. عدد هشت (= 8) با بهشت در پیوند است. عدد ُنه (= 9) باز شماری است كه در فرهنگ
ایرانی ارزش آیینی ویژه ای دارد و از شمار سپند (مقدس ، پاك) است. عدد دوازده (12) در نماد شناسی
نشانه ی كمال است. دوازده در گروه خودش ارزش بسیار دارد. ما هفت اختر و دوازده برج را داریم. هفت
در عدد دوازده گردان است پس اگر دوازده را نشانه ی كما ل بدانیم ، این عدد خجسته ترین خواهد بود،
زیرا آرمان آفرینش رسیدن به سر آمدگی و كمال است. پس اگر به شمار سیزده (= 13) رسیدید ، این
همه از میان خواهد رفت و زمانی كه به چهارده می رسیم ، دوباره گجستگی روی می دهد. ایرانیان از دیر
زمان روز 13 را از خانه بیرون می رفتند كه بی شگونی این روز را از خود دور بدارند. شاید یكی از دلایلی
كه عدد 13 نزد ایرانیان نحس است و مردم برای فرار از این نحسی ، روز سیزده بدر را در دامان طبیعت به
سر می برند ، ترویج فرهنگ بد شگونی آن توسط مردم از گذشته تا حا ل است ".

دكتر كزازی در مورد كسانی كه سخت به نحوست این روز اعتقاد دارند و از آن زیان می بینند ، می گوید: "
این زیان در گجستگی عدد 13 نیست ، بلكه در باوری است كه آنها به این گجستگی دارند. باور به
گجستگی آن نیروهای درونی و بیرونی با ور را با او همسو و همگرا و كانونی می كند و نیروها اثری بر
پیرامون می گذارد ". (8)

و اما پیشینه و انگیزه ی عدد سیزده هر چه كه باشد، در ایران همیشه رسم برآن بوده كه روز سیزده ی
نوروز – سیزده ی فروردین – تمامی مردم از شهری و روستایی و از هر طبقه و دسته ، باید از خا نه ها
بیرون آمده و خود را به دشت و صحرا بسپارند. و دیگر اینكه جایز نیست – حتا برای زما نی كوتاه – به
خانه های یكدیگر وارد شده و صاحب خانه را گرفتار نحوست نمایند. چنانكه علامه عباسعلی كیوان ، در
خاطرات هفتاد ساله اش از باور مردم شهر خود قزوین در این باره در كتاب خود كیوان نامه می نویسد:

"روز سیزده بدر جایز نبود برای دید و باز دید ، به خانه ای رفت ، هم صاحبخا نه به فال بد می گرفت و
می گفت نحوست را به خانه ی من آورده اند و هم رونده نمی خواست مبتلا به نحوست آن خانه شود. روز
سیزده باید به صحرا رفت. زیرا آن چه بلا در این سال بیاید ، آن روز مقدر وتقسیم می شود. پس خوب
است ما درشهر و خانه ی خود نباشیم ، شاید در تقسیم بلا، فراموش شده و از قلم بیافتیم." (9)

بسیاری از مراسمی كه در جشن سیزده در ایران برگزاز می شود ، معانی اساطیری و تمثیلی دارد.
شادی و خنده به معنای فرو ریختن پلیدی و اندیشه های تیره ؛ مهربانی و روبوسی ، نماد آشتی و
استحكام دوستی و پاكیزگی از دشمنی و عداوت ؛ به آب افكندن سبزه های هفت سین به آب رونده نماد
فدیه به ایزد بانوی آب (آناهیتا) ؛ خوردن غذا در دشت نماد فدیه ی گوسفند بریان ؛ گره زدن سبزه برای باز
شدن بخت ، تمثیلی از پیوند زن و مرد و ادامه ی نسل است.

از رسم های دیگر جشن سیزده بدر كه در گذشته بسیار معمول بوده ، شركت در مسابقات بُرد و باختی
به ویژه اسب دوانی است كه یاد آور نبرد ایزد باران با دیو خشكسالی است. (10)

از دیگر رسم های شوخی آمیز روز سیزده كه مشخص نیست نخست از كجا آغاز شده ، دروغ روز سیزده
است. چنان كه اروپاییان نیز روز اول آوریل كه به روز سیزده ی فروردین ما بسیار نزدیك است ، (هر چهار
سا ل یك بار سیزده ی فروردین و اول آوریل برابر می شوند) این رسم را دارند. بطوریكه روز اول آ وریل سال
1976 رادیو فرانسه در اخبار ساعت هفت صبح اعلام نمود كه امروز برج ایفل خراب خواهد شد. با شنیدن
این خبر عده ی زیادی حیران و هیجان زده به محل برج رفتند و در آنجا با اعلامیه ی دروغ اول آوریل روبرو
شدند. (11)

اینك با آرزوی سیزده بدری شیرین برای تمامی خوانندگان این سایت نوشتار را با چند بیتی از غزل زیبای
محمد حسین شهریار كه در روز سیزده بدر سروده شده و به این رسم اشاره ای آشكار دارد ، به پایان
می بریم:

قلب تان مهر جهان افروز باد
روز و ماه و سال تان نوروز باد!

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: تکناز]

[مشاهده در: www.taknaz.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 330]