معرفي كتابمناسبات تجار و دولت در دوره قاجار

واضح آرشیو وب فارسی:دنياي اقتصاد: معرفي كتابمناسبات تجار و دولت در دوره قاجار
عهد قاجار (مذاكره، اعتراض و دولت در ايران قرن سيزدهم) عنوان كتابي از ونسا مارتين، مورخ و ايران شناس انگليسي است كه با ترجمه حسن زنگنه توسط نشر ماهي منتشر شده است.

مارتين اين كتاب را در سال 2005 ميلادي در لندن منتشر كرد و در همان نخستين روزهاي انتشار مورد توجه مورخان و پژوهشگران قرار گرفت. در اين كتاب نگارنده با تكيه بر آثار بي‌شمار – به فارسي و زبان‌هاي اروپايي- تلاش نموده بخشي از تاريخ قاجار را بر اساس رويكردي تحليلي و جامع به نگارش درآورد. در همين رابطه مارتين در سال 2002 ميلادي به شهرهاي بوشهر، شيراز و اصفهان سفر كرده و ضمن بهره‌جويي از كتب و جرايد و اسناد موجود در كتابخانه اين شهرها، با مورخان و پژوهشگران محلي هم گفت‌وگو كرده است. او در «عهد قاجار (مذاكره، اعتراض و دولت در ايران قرن سيزدهم)» تلاش مي‌كند به دو پرسش چگونه كشوري به وسعت ايران توانسته استقلال خود را حفظ كند و در خلال صدها سال- در قرن سيزدهم و قبل از آن- خود را از تسلط بيگانه بركنار دارد؟ و مساله منشا انقلاب مشروطه ايران در سال 1285 پاسخ گويد.
نگارنده در پيشگفتار براي خوانندگان فارسي‌زبان به اين نكته اشاره مي‌كند كه «عهد قاجار (مذاكره، اعتراض و دولت در ايران قرن سيزدهم)» كتابي با آرايي تازه راجع به دولت و جامعه ايران در دوره قاجار و به‌خصوص پژوهشي گسترده درباره گروه‌هاي اجتماعي فروتر از اعيان در خلال سال‌هاي 1250 تا 1313 است. در اين اثر مارتين نشان مي‌دهد كه اين گروه‌ها اگرچه فاقد قدرت بودند، اما براي دستيابي به اهداف خود از شيوه‌هايي جهت مذاكره و چانه‌زني با دولت بهره مي‌جستند. درگيري تمامي اقشار در جامعه شهري و چگونگي سازماندهي مبارزات مردم عليه مقامات دولتي از ديگر مسائلي است كه در اين كتاب به آنها پرداخته مي‌شود.
نگارنده در اثر خود به اين نكته اشاره مي‌كند كه در اوايل قرن چهاردهم، اقتصاد جهاني روابط بين دولت و جامعه را به شدت تحت تاثير قرار داده بود، او مي‌نويسد: «از اين رو افراد وابسته به طبقات غيرنخبه، از جمله اتحاديه‌هاي صنفي با آراي تازه راجع به دولت آشنا شدند. اين ديدگاه‌ها در شكل‌گيري انقلاب مشروطيت موثر و كارساز بود.»
مارتين در پيشگفتار كتاب عهد قاجار (مذاكره، اعتراض و دولت در ايران قرن سيزدهم) را بررسي دوره 60 ساله بين جلوس محمد شاه (1250) و مرگ ناصرالدين شاه (1313) مي‌داند و مي‌گويد: «از آنجا كه موضوع نقش جامعه در پيكار با دولت در يك دوره 60 ساله موضوعي بسيار گسترده و دامنه‌دار است، بنابراين توجه خود را به جنوب كشور معطوف كرده و به اين منظور سه شهر بوشهر، شيراز و اصفهان را – كه راجع به آنها اطلاعات و منابع بيشتري وجود دارد، برگزيده و البته به ساير مناطق هم گوشه‌چشمي داشته است.»
«عهد قاجار (مذاكره، اعتراض و دولت در ايران قرن سيزدهم)» در 9 فصل نگاشته شده است. «زمينه: دين، جامعه، سياست و تجارت» عنوان فصل اول اين كتاب است. مارتين در فصل دوم موضوع مردم، دولت و انگليسي‌ها در بوشهر و جزيره خارك، 1266-1251 را بررسي مي‌كند. «شيراز: اعتراض شهري و موازنه قدرت در ايالت فارس» عنوان فصل سوم كتاب است و در فصل چهارم «اصفهان: اعتراض مردمي، كنترل اجتماعي و ظهور مشاركت» تحليل مي‌شود. تظاهرات عمومي زنان در ايران قرن سيزدهم موضوعي است كه مارتين فصل پنجم خود را به آن اختصاص داده و در فصل ششم به لوطي‌ها، به عنوان تنگدستان لجام گسيخته شهري مي‌پردازد.
سربازان سركش موضوع فصل هفتم كتاب مارتين است و برده‌داري و برده‌هاي سياه پوست در ايران قرن سيزدهم فصل ماقبل پاياني «عهد قاجار (مذاكره، اعتراض و دولت در ايران قرن سيزدهم)» را تشكيل مي‌دهد. در فصل نهم به عنوان آخرين فصل اين كتاب ماجراي دلدادگي بشير خان، كاكا سياه ملك التجار بوشهري نقل شده و در خاتمه نيز مارتين مطالب مطرح شده در اين فصول را جمع‌بندي كرده و نتيجه‌گيري خود را اعلام مي‌كند. در اين نتيجه‌گيري مارتين معتقد است كه گروه‌هاي مختلف در دوره قاجار اگرچه فاقد قدرت بودند، اما براي دستيابي به اهدافشان هم به اعتراض متوسل مي‌شدند و هم از چانه‌زني و مذاكره استفاده مي‌كردند. او همچنين نشان مي‌دهد كه دولت قاجار همواره متكي به زور نبوده، بلكه اغلب ترجيح مي‌داده مسائل را با مذاكره حل و فصل كند.
مارتين در همين رابطه در كتاب خود مي‌نويسد: «دولت و جامعه در دوره قاجار با يكديگر مذاكره مي‌كردند و چون نظام ارزشي اي كه تمامي ‌اجزا و سطوح جامعه را دربرمي‌گرفت، برايشان قابل فهم بود، مي‌توانستند انسجام جامعه را حفظ كنند و اين خود براي بقا و تداوم كشور مهم بود.» به گفته نگارنده اختلافات و سوءتفاهمات در اين دوره منجر به رويارويي نمي‌شد و چانه‌زني عمدتا بر اساس امكانات مالي صورت مي‌گرفت. به عنوان مثال «تاجري مانند معين‌التجار ممكن بود براي آنكه مقامات دولتي را وادار كند به حرف او گوش كنند، دارايي اش را به كار گيرد و بازاري‌ها را نيز- كه احتمالا از نظر مالي به او متكي بودند- تشويق كند تا از او حمايت كنند و ممكن بود به نهادهاي مذهبي كمك كند. به همين منوال عالمي ‌مانند آقانجفي كه در دين و قانون، فاضل و دانشمند به حساب مي‌آمد، از مرجعيت اقتداري كه به او تفويض شده بود استفاده مي‌كرد و بر روي منبر احكامي ‌صادر مي‌كرد و جماعت را به نفع سياست خود ارشاد مي‌نمود و مي‌دانست كه مردم اين احكام را به نفع خود تلقي مي‌كنند.» او در عهد قاجار (مذاكره، اعتراض و دولت در ايران قرن سيزدهم) شكل‌گيري وحدت و همدلي را بر اساس شبكه‌ها معرفي مي‌كند و اساس اين شبكه‌ها را نيز بر اساس روابط تجاري، خانوادگي، محلات، قبايل و... مي‌داند. به نظر مارتين براي آنكه اعتراض به نتيجه برسد درآن زمان لازم بود كه اكثر شبكه‌ها با هم همدلي داشته باشند.
عهد قاجار (مذاكره، اعتراض و دولت در ايران قرن سيزدهم) با قيمت 7500 تومان در كتابفروشي‌ها موجود است.

يکشنبه|ا|30|ا|بهمن|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: دنياي اقتصاد]

[مشاهده در: www.donya-e-eqtesad.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 226]