شرق و غرب، از نوسازي روابط تا رويارويي

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: شرق و غرب، از نوسازي روابط تا رويارويي

روابط آمريكا و روسيه كه تا چندي پيش با مانور تبليغاتي بر سر ابتكار سياست نوسازي، از گذشته‌هاي تنش‌آلود مربوط به دوران جنگ سرد و برهه زماني رياست جمهوري پوتين فاصله گرفته بود، در ماه‌هاي اخير بر سر اختلاف راهبردي مسكو و واشنگتن درباره سپر دفاع موشكي به مرحله رويارويي رسيد.

موافقت اخير تركيه و روماني با آمريكا مبني بر استقرار بخشي از اجزاي سپر دفاع موشكي واشنگتن در خاك‌شان و واكنش تند مسكو به اين اقدامات، بار ديگر به افكار عمومي جهان يادآور شد كه واقعيت رقابت تنگاتنگ تسليحاتي و نمايش قدرت ميان روسيه و آمريكا قابل چشم‌پوشي نبوده و هيچ يك از آنها در اين زمينه كوتاه نمي‌آيند.

از سوي ديگر، امتناع آمريكا از دادن هرگونه تضمين حقوقي به روسيه مبني بر هدف قرار نگرفتن نيروگاه‌هاي هسته‌اي راهبردي اين كشور از سوي سامانه موشكي سپر دفاع موشكي آمريكايي در اروپا، نشان داد كه واشنگتن در راستاي سياست‌هاي توسعه‌طلبانه خود، كوچك‌ترين اهميتي براي منافع روسيه قائل نبوده و فقط در مقاطعي از زمان براي پيشبرد برنامه‌هاي طولاني مدت‌اش، نسبت به توقف بخشي از طرح سپر دفاع موشكي اقدام مي‌كند.

نمونه سياست يك بام و دو هواي واشنگتن در قبال مسكو را مي‌توان در بحث مربوط به استقرار بخشي از طرح سپر دفاع موشكي در لهستان در سال 2007 ميلادي مشاهده كرد كه آمريكا براي گرفتن امتياز از رقيب ديرينه خود و قانع كردن آن به دادن رأي مثبت به قطعنامه ضدايراني شوراي امنيت از آن صرف‌نظر كرد، ولي چند ماه قبل باز هم موافقتنامه‌اي در زمينه از سرگيري استقرار بخشي از سپر دفاع موشكي در لهستان را با مقام‌هاي ورشو امضا كرد.

روسيه و ناتو در نشست ليسبون در نوامبر 2010 ميلادي در زمينه فعاليت براي ايجاد طرح سپر دفاع موشكي توافق كردند، ولي مذاكرات طرفين به دليل اصرار ناتو بر ضرورت ايجاد دو سپر دفاع موشكي جداگانه توسط اين سازمان و روسيه با رويكرد تبادل اطلاعات و تأكيد مقام‌هاي كرملين بر ضرورت استقرار سپر دفاع موشكي مشترك، تاكنون بي‌نتيجه مانده است.

روسيه همواره با اين استدلال كه استقرار سپر دفاع موشكي در نزديكي مرز‌هايش، امنيت اين كشور را تهديد مي‌كند، به طور قاطع و سرسختانه با اجراي اين طرح مخالفت كرده و بهانه آمريكا و ناتو مبني بر استقرار سپر دفاع موشكي ياد شده به منظور مقابله با تهاجم موشكي برخي كشورها به كشورهاي عضو ناتو را مضحك و بي‌اساس خواند.

مسكو خواهان گرفتن تضمين حقوقي از ايالات متحده آمريكا مبني بر هدف قرار نگرفتن‌اش از سوي سپر دفاع موشكي است، در حالي كه آمريكا و ناتو از دادن چنين تضميني سر باز مي‌زنند.

در همين حال موضوع سپر دفاع موشكي به شاخص تعيين‌كننده روابط آمريكا و روسيه، به ويژه با در نظر گرفتن انتخابات رياست‌جمهوري پيش رو در هر دو كشور تبديل شده است.

از سوي ديگر شرايط حاكم بر روابط روسيه و غرب به دليل اختلاف عميق بر سر سپر دفاع موشكي به جايي رسيده كه مقامات رسمي ارشد روس مانند سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه اين كشور به صراحت اذعان مي‌كنند كه مذاكره در مورد شركت روسيه در پدافند ضد موشكي اروپا كه توسط ايالات متحده و ناتو ايجاد مي‌شود، عملاً به بن‌بست رسيده است.

غرب به‌طور قطعي با دادن هر نوع ضمانت حقوقي لازم‌الاجرا در مورد خطر نداشتن اين سيستم براي روسيه مخالفت مي‌كند، اما طبق ارزيابي ستاد كل ارتش روسيه، پدافند ضد موشكي اروپا از سال 2015 به بعد به خطر ملموس و مشخصي براي نيروهاي اتمي راهبردي روسيه تبديل مي‌شود و اين خطر به مرور زمان تقويت مي‌شود.

«ايگور كوروتچنكو» سردبير مجله «دفاع ملي» معتقد است روسيه بايد درمورد خنثي كردن خطرات اين سيستم فكر كند.

به نظر اين كارشناس روس، در سازمان‌هاي دفاعي روسيه باور بر اين است كه از سال 2015 به بعد ساختار پدافند ضد موشكي غرب براي روسيه از لحاظ شكار قطعات موشك‌هاي دريايي و زميني خطرناك خواهد بود.

وي در اين زمينه اظهار داشت: به همين دليل روسيه بايد در وهله نخست سرعت به كارگيري موشك‌هاي بالستيك سوخت جامد «يارس»

(آر.اس ـ24) و «بولاوا» را افزايش دهد و در مرحله دوم به غرب اعلام كند كه بدون نيل به توافق ملموس در زمينه پدافند ضد موشكي اروپا از مذاكره در مورد كاهش تسليحات اتمي تاكتيكي خودداري مي‌كند.

وي افزود: در نهايت بايد ائتلاف نظامي ـ سياسي روسيه با بلاروس براي مقابله با هرگونه خطرات احتمالي از جانب طرح سپر دفاع موشكي، گسترش داده شود.

تحليلگر نظامي روس معتقد است: هر چند در مقطع زماني فعلي كسي به مسابقه تسليحات و جنگ سرد نياز ندارد، ولي در مورد پدافند ضد موشكي بايد به صراحت براي نيل به توافقات قابل قبول حركت كرده و اقدامات جبران‌كننده ضروري را به كار گرفت.

«آلكساندر شاراوين» رئيس انستيتوي تحليل سياسي و نظامي روسيه اما نظر متفاوتي دارد و بر اين باور است كه مذاكرات طرفين در زمينه سپر دفاع موشكي هنوز به بن بست نرسيده است. از ديدگاه شاراوين، فعاليت شديد ديپلمات‌هاي طرفين ادامه دارد و صحبت از بن‌بست در مذاكرات جنبه درز اطلاعات به منظور فشار وارد كردن به طرف ديگر مذاكره دارد.

اين در حالي است كه «مايكل مك فول» معمار سياست نوسازي روابط آمريكا و روسيه به تازگي در جمع نمايندگان سنا به اين نكته اشاره كرد كه اختلافات مسكو و واشنگتن، نيل به تفاهم در مورد پدافند ضد موشكي را غيرممكن مي‌كند.

‌البته طرفداران رويارويي با روسيه در عرصه تصميم سازي‌هاي سياسي آمريكا كم نيستند، به طوري كه جان ‌باينر ‌رئيس ‌مجلس ‌نمايندگان ‌كنگره ‌آمريكا نيز به تازگي با انتقاد تند از اوباما به خاطر گذشت‌هاي وي درباره روسيه و بيان خطرات سياست نوسازي روابط با مسكو، اين سؤال را مطرح كرد كه ‌چرا ‌واشنگتن ‌بايد ‌در ‌روابط ‌با ‌مسكو ‌احتياط ‌به ‌خرج ‌دهد. ‌ وي ‌از ‌گذشت‌هاي ‌دولت ‌باراك ‌اوباما ‌به ‌روسيه ‌در ‌زمينه ‌پدافند ‌ضد ‌موشكي ‌اظهار ‌نارضايتي ‌كرد.

البته اذعان به رويارويي غرب و روسيه بر سر طرح سپر دفاع موشكي، اختصاص به مقام‌هاي آمريكايي نداشته و دميتري راگوزين نماينده دائمي روسيه در ناتو نيز به تازگي اعلام كرد كه مذاكرات روسيه و آمريكا درمورد پدافند ضد موشكي بطور كامل به بن‌بست رسيده است.

وي گفت: مسكو امتيازي نخواهد داد تا بتواند امنيت خود را حفظ كند.

اما «كنستانتين ماكيينكو» معاون مركز تحليل‌هاي راهبردي و فن‌آوري روسيه نيز با تأكيد بر اينكه روسيه و آمريكا بايد در مورد پدافند ضد موشكي به توافق دست يابند، اظهار داشت: منافع ملي بنيادي روسيه و آمريكا بر سر اين موضوع رويارو شده‌اند.

وي در تشريح ريشه‌هاي تاريخي طرح سپر دفاع موشكي گفت: كشف مصاديق آسيب‌پذيري خاك آمريكا در اواسط قرن گذشته به عنوان بخشي از تبعات دستيابي روسيه به بمب اتمي، مقابله با اين امر را به هدف راهبردي نخبگان حاكم آمريكا تبديل كرد و اين روند تا به امروز ادامه يافته است.

ماكيينكو اضافه كرد: تلاش براي ساخت پدافند ضدموشكي فقط تلاشي براي احياي موقعيت قبل از ساخت سپر اتمي شوروي مي‌باشد و اين عمليات در هيچ شرايطي متوقف نمي‌شود.

«گريگوري تيشچنكو» رئيس بخش سياست دفاعي انستيتوي تحقيقات راهبردي روسيه نيز با اين نظر موافق است و مي‌گويد: جهان وارد مرحله جنگ‌هاي استعماري جديد شده و در شرايطي كه آمريكا و ناتو خط مشي توسل به زور در هر موردي را پيشه كرده‌اند، افكار مربوط به ساخت پدافند ضد موشكي مورد تجديد نظر قرار نخواهد گرفت.

در همين حال «ليتوفكين» مديرمسئول هفته‌نامه «نزاويسمايا وايننويه ابازرنيا» نظر ديگري دارد و معتقد است كه سيستم پدافند ضد موشكي آمريكا به اندازه‌اي كه تصور مي‌شود، براي روسيه هولناك نيست.

وي به عنوان نمونه به جنگ ستارگان در دوران ريگان اشاره مي‌كند كه باعث به وحشت افتادن رهبري شوروي شد، ولي بعدها معلوم شد كه اين امر فقط اقدامي بود كه بايد رهبري شوروي را به هزينه كردن مبالغ بيشتر در زمينه نظامي وادار مي‌كرد.

وي گفت: آمريكايي‌ها با سرمايه‌گذاري در طرح سپر دفاع موشكي به توسعه فن‌آوري‌هاي پيشرفته مشغول بوده و سعي دارند با صرف هزينه‌هاي سنگين روسيه را از رمق بياندازند.

ليتوفكين افزود: فكر نمي‌كنم پدافند ضد موشكي اروپا كه در نظر است تا سال 2015 در نزديكي مرزهاي روسيه مستقر شود، براي نيروهاي اتمي راهبردي روسيه خطر جدي در بر داشته باشد.

وي تأكيد كرد: ايالات متحده و ناتو نسبت به تلفات انساني فوق‌العاده حساس هستند و حتي در بدترين كابوس فرضي نمي‌توانند انفجار موشك‌هاي بالستيك بر فراز شهرهاي خود را تصور كنند، لذا جرات اينكه جنگي را آغاز كنند، ندارند، بلكه آنها فقط پول دارند و آن را در حصار ضدموشكي سرمايه‌گذاري مي‌كنند.

در نهايت مي‌توان گفت كه حركت خزنده غرب به رهبري آمريكا براي تكميل پازل جهاني سپر دفاع موشكي ادامه خواهد داشت و رويارويي روسيه و غرب بر سر اين موضوع در سال‌هاي آينده، به ويژه در صورت پيروزي پوتين درانتخابات رياست‌جمهوري روسيه و روي كارآمدن جمهوريخواهان در آمريكا، شدت خواهد گرفت.

چالش در روابط راهبردي

در چنين شرايطي، با اعلام سياست دفاعي روسيه از سوي ديميتري مدودف رئيس‌جمهوري اين كشور، و افتتاح رادار هشدار دهنده در «كالينينگراد» براي مقابله با طرح سپر دفاع موشكي آمريكا، به نظر مي‌رسد فضاي گفتمان راهبردي دو طرف با چالش جدي مواجه شده است.‏

رئيس‌جمهوري روسيه، در جريان راه اندازي رادار هشداردهنده اين كشور در ايالت كالينينگراد (بخش جدا از خاك اصلي روسيه واقع در كرانه درياي بالتيك و در مرز لهستان و بلاروس) اعلام كرد كه طرف‌هاي غربي، راه اندازي ايستگاه رادار كالينينگراد را نشانه آمادگي مسكو براي پاسخ به سامانه موشكي آمريكا به عنوان تهديد اصلي نيروهاي راهبردي روسيه تلقي كنند. ايستگاه راداري جديد روسي در كالينينگراد مي‌تواند به طور همزمان تا 500 هدف هوايي را رديابي كند. اين ايستگاه قابليت پوشش محدوده جغرافيايي به وسعت 6000 كيلومتر از اروپا تا شمال آفريقا را دارد. ‏

همچنين، مدودف در يك نطق تلويزيوني سياست روسيه در قبال طرح سپر دفاع موشكي را اعلام كرد. رئيس‌جمهوري روسيه در اين نطق تلويزيوني، با اعلام شكست مذاكرات با آمريكا و ناتو در مورد سپر دفاع موشكي، هشدار داد كه براي مقابله با تهديدات ناشي از اين طرح، علاوه بر اقدامات نظامي خاص، حتي خروج از پيمان جديد «استارت» هم در نظر گرفته شده است. به گزارش خبرگزاري ريانووستي؛ مدودف اعلام كرد كه مذاكرات پيرامون اين مسأله با آمريكا و ناتو شكست خورده است و اكنون زمان آن رسيده تا روسيه خود را براي پاسخگويي به اين مسأله آماده كند. وي تهديد كرد كه سامانه‌هاي موشكي جديد روسيه در نزديكي مرزهاي ناتو مستقر خواهد شد و حتي بعيد ندانست كه روسيه از پيمان كاهش تسليحات راهبردي با آمريكا كه تنها يك سال است منعقد شده، خارج شود. رئيس‌جمهوري روسيه اعلام كرد كه تصميماتي در رابطه با به حداقل رساندن تهديدات ناشي از ايجاد اين سپر موشكي براي امنيت كشور اتخاذ شده است. وي گفت: اولا به دستور من وزارت دفاع روسيه سريعاً ايستگاه‌هاي رادار مربوط به هشدار در خصوص حملات موشكي در منطقه كالينينگراد را به حالت آماده باش رزمي در مي‌آورد. دوم اينكه در چارچوب ايجاد سامانه دفاع هوايي- فضايي روسيه در مرحله نخست پوشش حفاظتي كامل تاسيسات مربوط به نيروهاي هسته‌اي راهبردي كشور تقويت خواهد شد. مدودف افزود: سوم، موشك‌هاي بالستيك راهبردي روسيه كه به نيروهاي ويژه موشكي و راهبردي ناوگان دريايي ارتش تحويل داده مي‌شوند، از اين به بعد مجهز به سيستم‌هاي مدرن و فناوري‌هاي جديد داراي كارآيي بسيار موثر خواهند شد كه توانايي فائق آمدن بر تهديدات احتمالي ناشي از سپر موشكي اروپايي را داشته باشند. چهارم اينكه نيروهاي مسلح كشور موظف خواهند شد تا اقداماتي در جهت تأمين ابزارهاي اطلاعاتي-ارتباطاتي و هدايتي مورد نياز سامانه دفاع ضد موشكي انجام دهند كه اين اقدامات مناسب، موثر و در عين حال كم هزينه هستند. ‏

به گفته مدودف، علاوه بر اين، اقدامات ديگري هم در صورت لزوم به منظور مقابله با استقرار سامانه‌هاي دفاع ضد موشكي آمريكايي در خاك اروپا در نظر گرفته خواهد شد. وي تاكيد كرد: ما حاضر نيستيم در طرحي شركت كنيم كه احتمالاً بعد از گذشت پنج تا هشت سال، قادر باشد توان بالقوه بازدارندگي ما را تضعيف كند، چرا كه طرح ايجاد سپر موشكي اروپايي تازه در گام اول و اقدامات براي توسعه آن به سرعت در حال انجام است و سامانه‌هاي مربوط به آن در خاك لهستان، روماني، تركيه، اسپانيا مستقر خواهد شد و بر تعداد كشورهايي كه در اين زمينه همكاري خواهند داشت، روز به روز افزوده مي‌شود. مدودف همچنين هشدار داد كه در صورت توسعه طرح سپر موشكي اروپايي به سمتي كه براي روسيه نامطلوب باشد، اين كشور ممكن است حتي از پيمان كاهش تسليحات راهبردي «پيمان استارت2» هم خارج شود، چرا كه به گفته وي، اين مسأله در خود اين توافقنامه هم گنجانده شده است كه در صورت بروز هر نوع تهديدي براي امنيت روسيه، اين كشور اين حق را خواهد داشت كه به طور يك‌جانبه از اين پيمان خارج شود. بر اين اساس، آنچه از رويكردهاي دو طرف برمي آيد، بازسازي رويكردهاي مستقل در حوزه‌هاي راهبردي است. ‏

پاياني بر همكاري ‏

اگرچه همكاري‌هاي آمريكا و روسيه با اعلام سياست «بازتنظيم» در سه سال گذشته روبه بهبود گذاشته بود، اما با اين وجود اجراي طرح سپر دفاع موشكي آمريكا در منطقه اروپا، همواره بخشي از چالش راهبردي ميان دو كشور را شكل داده است. به طوري كه روس‌ها در چند سال گذشته به روش‌هاي مختلف تلاش كرده‌اند تا آمريكا را از اين اقدام بازدارند و حتي بخش عمده مذاكرات دوجانبه رهبران و مقامات ارشد دو طرف را شكل داده است به طوري كه از مذاكرات چندجانبه در اجلاس سران ناتو در ليسبون (مهرماه1389) تا مذاكرات دوجانبه در آمريكا (پنجم مرداد 90) و اجلاس سنت پترزبورگ (بيستم مرداد 90) روندي از پذيرش مشاركت تا درخواست ضمانت‌هاي حقوقي را در برگرفت. در چنين قالب رفتاري، روسيه عملاً تلاش كرد ابتدا در درون سازمان ناتو از طريق ايجاد فضاي مشاركت، اهداف طرح سپر دفاع موشكي آمريكا را تقليل دهد، اما در ديگر سو آمريكا با ايجاد اجماع راهبردي در ميان متحدان كليدي خود در ناتو، فضاي مشاركتي روسيه را كاهش داد. ‏

در بستر چنين تحولاتي به نظر مي‌رسيد كه هريك از دو طرف تلاش كرده‌اند تا از طريق سياست دو سويه (اقدام و مذاكره) تحولات را به نفع خود تمام كنند. به طوري كه ايجاد سامانه‌هاي مستقل از هر دو طرف، متغير مستقل اين روند بوده و ادامه مذاكرات نيز متغير جايگزين براي نوع چيدمان اين سامانه‌ها

بوده است.

در اين زمينه روس‌ها اعلام كردند كه موشك‌هاي با برد كوتاه خود را در استان كالينينگراد مستقر مي‌كنند. آنان همچنين از تصميم خود براي ايجاد سامانه پدافند هوايي مشترك با قزاقستان خبر دادند. روسيه اكنون داراي سامانه مشترك دفاع هوايي با كشورهاي بلاروس و ارمنستان است و اكنون قصد ايجاد سامانه مشابهي با قزاقستان دارد. ‏

اما در ديگر سو، آمريكا نيز علاوه بر اجرايي سازي قراردادهاي استقرار سامانه‌هاي دفاع موشكي در خاك روماني و لهستان (شهريور1390)، قرارداد استقرار چهار كشتي جنگي در جنوب اسپانيا (مهرماه1390) و رادارهاي ضد موشك (آذر ماه 1390) را با كشورهاي موردنظر به امضا رسانيد. چنين رويكردهايي از سوي دو طرف نشان مي‌دهد كه آمريكا و روسيه تلاش دارند تا از طريق راهبرد دو سويه اقدام و مذاكره به نوعي فضاي عملياتي يكديگر را محدود كنند. ‏

اما با توجه روند تحولات موجود، اين سئوال پيش مي‌آيد كه آيا اجراي طرح سپر دفاع موشكي از سوي آمريكا و به تبع آن واكنش راهبردي از سوي روسيه، مي‌تواند پاياني بر همكاري دو كشور در حوزه‌هاي راهبردي باشد؟ ‏

پاسخ براين مبناست كه رفتار دولت‌ها در سطح راهبردي در بسياري موارد بر اساس ضرورت‌ها و الزامات راهبردي شكل مي‌گيرد و به نظر مي‌رسد كه در بسياري موارد اين شاخص‌ها در مورد الگوهاي رفتاري آمريكا و روسيه نيز صدق مي‌كند چرا كه الزامات راهبردي دو كشور ايجاب مي‌كند تا هريك از طرفين در كنار همكاري به دنبال افزايش توان راهبردي خود نيز باشند تا توازن راهبردي حفظ مي‌شود. در اين ميان روس‌ها در دوره جورج بوش پسر كه اولين مرحله احيا طرح سپر دفاع موشكي بود، با درك فقدان اجماع راهبردي ميان آمريكا و متحدان اروپايي، توانستند مشروعيت اقدام آنان را پايين آورند، اما در ديگر سو اين آمريكايي‌ها بودند كه با روي كار آمدن دولت اوباما در سال 2008(1387) و اعلام سياست بازتنظيم در قبال روس‌ها تلاش كردند تا روابط راهبردي با اين كشور را (امضاي پيمان استارت ـ2) ارتقا داده و سپس با ايجاد اجماع و مشروعيت ميان متحدان خود، سرعت اجرايي سازي طرح سپر دفاع موشكي را در قالب سازمان ناتو افزايش دهند. ‏

اما مواضع اخير دولتمردان روسي به ويژه رئيس‌جمهوري احتمالي آينده اين كشور يعني «ولاديمير پوتين»، مبني بر شكست سياست نوسازي و باقي ماندن چالش‌هاي اساسي ميان آمريكا و روسيه با اجراي طرح سپر دفاع موشكي، نشان مي‌دهد كه در نهايت اين الزامات راهبردي خواهند بود كه روابط آمريكا و روسيه را شكل خواهند داد. ‏

ادامه دارد

شنبه|ا|29|ا|بهمن|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 80]