آغاز مطالعات ۵ مرحله اي براي سامان دهي حاشيه نشيني

واضح آرشیو وب فارسی:خراسان: آغاز مطالعات ۵ مرحله اي براي سامان دهي حاشيه نشيني
آژير ممتد خودروي آتش نشاني حكايت از آتش سوزي مهيبي دارد مأموران به سرعت شيلنگ هاي آب را از كوچه هاي پر گل و لاي عبور مي دهند و سعي مي كنند خود را به محل آتش سوزي برسانند. فاصله زياد خانه هايي كه در عمق اين منطقه طعمه آتش شده اند، تلاش مأموران را براي خاموش كردن آتش بي نتيجه مي كند يك دستگاه آمبولانس فوريت هاي پزشكي از راه مي رسد، ۴ نفر از آن پياده مي شوند و ۲ برانكار را از كوچه هاي باريك و گل آلود رد مي كنند و پس از عبور از چند كوچه باريك سرانجام به مركز آتش سوزي مي رسند انتقال مصدومان از محل آتش سوزي تا آمبولانس بيش از ۴ دقيقه زمان مي برد و... آتش همچنان زبانه مي كشد، اين جا يكي از محله هاي حاشيه شهر است، سكونت گاهي كه مسئولان شهري مهر «غير رسمي» بر آن زده اند.

اگرچه سال ۸۲ هيئت وزيران سند ملي توانمندسازي و سامان دهي سكونت گاه هاي غيررسمي را تصويب كرده است ولي اخيرا مطالعات ۵ مرحله اي براي سامان دهي و توانمندسازي اين قبيل سكونت گاه ها از سوي وزارت راه و شهرسازي كليد خورده است.

سكونت گاه غيررسمي چرا؟

يكي از پيامدهاي رشد شهرنشيني و تغيير تركيب جمعيتي شهري و روستايي، احداث شهرك هاي اقماري و شكل گيري سكونت گاه هاي غيررسمي پيرامون محيط هاي شهري است.

كارشناسان براي ارائه تعريف از سكونت گاه هاي غيررسمي از تعابيري مانند حاشيه نشيني، سكونت گاه غير برنامه ريزي شده، سكونت گاه غيرقانوني، كپرنشيني، زاغه نشيني، سكونت گاه نابه سامان و غيرمنظم، سكونت گاه خودرو (خودروينده) و آلونك نشيني استفاده مي كنند و برخي ديگر نيز اماكن اقامتي ناايمن و غيراستاندارد خارج از بافت شهري را كه به بافت شهري متصل شده است «سكونت گاه غيررسمي» مي دانند.

در منابع خارجي نيز «ايجاد مسكن غيراستاندارد در نواحي حاشيه شهري از طريق تصرف در نواحي شهرها» را سكونت گاه هاي غيردايمي و غيررسمي عنوان كرده اند (چارلز آبرامز و مارشال كلنيارد، مهندسي مدرنيزه شهري، چاپ ۱۹۹۱ دانشگاه آستن ايالات متحده آمريكا).

۵ ميليون نفر در ۴۶ هزار هكتار

معاون شركت عمران و به سازي شهري ايران با بيان اين كه در ۴۵ هزار و ۹۰۰ هكتار سكونت گاه غيررسمي كشور جمعيتي بيش از ۵ ميليون و ۱۰۰ هزار نفر سكونت دارند، اظهار داشت: اين سكونت گاه ها عمدتا از مهاجران روستايي و يا شهرنشيناني با درآمد كم تشكيل شده است كه سند رسمي و ويژگي كالبد شهري ندارند.

محمد آييني تصريح كرد: در ۶۰ شهر كشور، ۴۵ هزار و ۹۰۰ هكتار سكونت گاه غيررسمي وجود دارد كه در حال سامان دهي است.

چالش ها و پيامدها

سكونت گاه هاي غيررسمي به دليل ماهيت و ساختار ناهنجار با مهندسي اجتماعي و بهداشتي شهرها، چالش هاي متعددي را براي اجتماع به وجود آورده و متعاقب آن پيامدهايي نيز براي جامعه ايجاد مي كند.

مهندس «عبدالعظيم محمدياري» كارشناس عمران و شهرسازي به برخي از چالش هاي اين سكونت گاه ها و پيامدهاي آن اشاره مي كند و به ما مي گويد: در اين گونه مجتمع هاي مسكوني كه بيشتر به شكل حاشيه اي به بافت شهرها متصل مي شود بدون رعايت اصول مهندسي و ايمني در ساخت و ساز است و پيامد اين موضوع بالا رفتن احتمال بروز بحران به هنگام رخدادهاي طبيعي است. متناسب نبودن قطعات زمين هاي تصرف شده نيز موجب بي نظمي ساختمان ها و ناهماهنگ بودن ساختمان هاي احداثي مي شود. نداشتن زمين با كاربري هاي فضاي سبز، ورزشي و فرهنگي نيز موجب مي شود كه ساكنان به ويژه جوانان به فعاليت هاي ناسالم روي بياورند و تبعات اين پيامد به مجموع شهري و بافت شهري منتقل مي شود.

دكتر «سودايي» پزشك عمومي نيز چالش ها و پيامدهاي بهداشتي سكونت گاه هاي غيررسمي را جاري شدن فاضلاب خانگي در سطح كوچه ها و خيابان ها به علت نبود شبكه دفع فاضلاب خانگي و شهري بيان مي كند و مي گويد: اين موضوع باعث آلودگي شديد زيست محيطي به ويژه در فصل هاي گرم و بروز بيماري هاي پوستي نظير سالك مي شود و علاوه بر اين، پايين آمدن شاخص هاي سلامت و پيشرفت و نارسايي در ارائه خدمات بهداشتي، درماني و تحصيلي موجب بالا رفتن ميزان مرگ و مير به ويژه در نوزادان و كهن سالان و همچنين شيوع سريع بيماري هايي نظير سل، سوء تغذيه و افت تحصيلي خواهد شد.

«سلمان مومني» كارشناس مطالعات اجتماعي نيز به وجود آمدن اختلاف طبقاتي با ساكنان هسته مركزي شهر را يكي از چالش هاي اين سكونت گاه ها مي داند و معتقد است كه پيامد آن ايجاد احساس ناخوشايند ظهور طبقات اجتماعي به ويژه در جوانان و نوجوانان ساكن در اين سكونت گاه هاست.

«مومني» تقابل با فرهنگ شهرگرايي را در اين گونه سكونت گاه ها زياد مي داند و معتقد است: ساكنان اين مناطق حاشيه اي شهرها به دليل تعادل نداشتن فرهنگ شهري و روستايي، تمايلات فرهنگي روستايي از خود نشان مي دهند و اين وضعيت در حاشيه شهرها به تضاد فرهنگ شهري و روستايي منجر خواهد شد و تبعات منفي بر مجموعه محيط شهري خواهد داشت.

يك تجربه موفق در اندونزي

از سال ۱۹۶۹ به بعد دولت اندونزي با همكاري بانك جهاني، برنامه به سازي سكونت گاه هاي غيررسمي با عنوان KIP را به اجرا گذاشت.

اين برنامه اولين و مشهورترين برنامه به سازي شهري با عنوان «جهان ۳۱» بود كه در طول ۳۰ سال اجرا موفق شد ۱۵ميليون نفر را ابتدا در جاكارتا و سپس در سامارانگ تحت پوشش خود قرار دهد. سياست اين برنامه به سازي كالبدي و سپس بهبود شرايط اجتماعي و اقتصادي ساكنان از طريق آموزش و توانمندسازي بود و مديريت محلي در اجراي اين برنامه نقش چشمگيري داشت. خدمات ارائه شده به اين مناطق تأمين آب، فاضلاب، مسكن و راه براي ساكنان بود و يكي از دلايل عمده كاميابي اين برنامه، تعهد مديريت كلان كشور در بلند مدت به تداوم آن و دليل ديگر جنبه مشاركتي آن بود.

در حقيقت اين برنامه از آن مردم بود و با حمايت و سياست گذاري دولت اجرا شد. دولت مسئله مالكيت را مورد توجه قرار داد و ساكنان توانستند صاحب و مالك مكان زيست خود شوند.

سياست موفق دولت اندونزي كه موجب شد مشاركت ساكنان را در بالاترين حد خود همراه داشته باشد اين بود كه سطح خدمات ارائه شده به اين مناطق هم تراز با سطح خدمات ساكنان هسته مركزي شهر و شهرك هاي رسمي پيرامون شهر بود و از اين رو ساكنان اين مناطق مشاركت حداكثري با مقامات شهري را براي ايجاد خدمات زيربنايي داشتند و در برنامه اي مدون سكونت گاه هاي غيررسمي و غيراستاندارد با شيب ملايم ارائه خدمات شهري به بافت شهري ملحق و به عنوان بخشي از شهر شناخته شدند.

قوانين سكونت گاه هاي غير رسمي

يكي از دلايل موفق نبودن طرح هاي ملي براي ساماندهي سكونتگاه هاي غير رسمي مي تواند نبود حمايت هاي قانوني تلقي شود اما با نگاهي به قوانين مصوب شهرداري ها، سازمان عمران و به سازي شهري و قانون نوسازي و عمران شهري درمي يابيم كه ساماندهي سكونت گاه هاي غير رسمي از چتر حمايتي قانون نيز برخوردار است.

۱ - بند ۲۱ ماده ۵۵ قانون شهرداري: اتخاذ تدابير لازم براي ساخت خانه هاي ارزان قيمت براي اشخاص بي بضاعت ساكن شهر از وظايف شهرداري هاست.

۲ - ماده ۱۱۱ قانون شهرداري: به منظور نوسازي شهرها، شهرداري ها مي توانند از طريق تاسيس موسساتي با سرمايه خود، خانه ها و مستغلات و اراضي و محلات كهنه شهر را خريداري كنند و در صورت اقتضا براي تجديد ساختمان طبق طرح هاي مصوب شهرداري به فروش برسانند يا اين كه راسا به اجراي طرح هاي ساختماني اقدام كنند.

۳ - اساسنامه سازمان عمران و به سازي شهري: اين سازمان براي تامين مالي طرح هاي خود علاوه بر بودجه هاي عمراني مي تواند از شيوه هاي زير نيز استفاده كند، انواع مشاركت با اشخاص حقيقي و حقوقي، تحصيل وام از موسسات اعتباري، پولي و شبكه بانكي، انتشار اوراق مشاركت، تشكيل شركت هاي سهام عام و موسسات اعتباري غيربانكي و جلب سرمايه گذاري خارجي.

۴ - ماده يك قانون نوسازي و عمران شهري: نوسازي و عمران و اصلاحات اساسي و تامين نيازمندي هاي شهري و نوسازي محلات و كنترل و رشد و توسعه موزون شهرها از وظايف اساسي شهرداري هاست و شهرداري ها در اجراي وظايف مذكور مكلف به تهيه برنامه هاي اساسي و نقشه جامع هستند.

۵ - سند ملي توانمندسازي و ساماندهي سكونت گاه هاي غيررسمي در تاريخ 82.11.19 به تصويب هيئت وزيران رسيد بر اساس اين سند چارچوب و نحوه فعاليت هماهنگ بخش دولتي- عمومي و مشاركت مردمي براي ارائه خدمات و زيرساخت هاي شهري و طرح جامع و تفصيلي سكونت گاه هاي غيردايمي تعريف و ارائه شده است.

مطالعات ۵ مرحله اي ساماندهي و توانمندسازي

مهندس مجيد كيانپور معاون وزير راه و شهرسازي و مديرعامل شركت مادر تخصصي عمران و شهرسازي ايران از آغاز مطالعات ساماندهي و توانمندسازي سكونت گاه هاي غيررسمي در كشور خبر داد و گفت: تامين و به سازي زيرساخت ها و ارتقاي سطح محيط زيست به منظور كاهش گسست كالبدي از پيكره اصلي شهر و رفع تبعيض و خدمات رساني فراگير به ويژه براي گروه هاي كم درآمد آسيب پذير و اجراي بخشي از راهبردهاي سند ملي توانمندسازي سكونت گاه هاي غيررسمي (مصوب بهمن ۸۲ هيئت وزيران) از قبيل بسترسازي براي توانمندسازي اجتماعات اين سكونت گاه ها و ظرفيت سازي در مديريت شهري هدف كلان اين مطالعات است.

وي در ادامه گفت وگو به خبرنگار خراسان گفت: اين مطالعات در ۵ مرحله و با هدف گذاري معين طراحي شده است كه به صورت متوالي ظرفيت اجرايي دارد مرحله نخست بررسي گستره فقر شهري و شناسايي محله هاي فقيرنشين(سكونت گاه هاي غيررسمي) و هدف آن شناسايي ميزان فقر شهري در مقياس كل شهر است تا از طريق بانك اطلاعاتي جامع در اين زمينه و با استفاده از سنجش هاي ميداني، محلات فرودست شهري در داخل و بيرون محدوده شهري شناسايي و اولويت بندي شوند در مرحله دوم ارزيابي اجمالي از برنامه هاي موجود خدمات رساني و به سازي مديريت شهري و تشكل هاي مردمي در محله هاي هدف است. مقصود از اين مرحله نيز توان سنجي بخش دولتي و مردمي و تحليل برنامه هاي آينده و همچنين نهادهاي غيردولتي فعال در محله هاي هدف است.

كيانپور ادامه داد: در مرحله سوم مطالعات بررسي پيمايشي و شناخت ويژگي هاي اقتصادي- اجتماعي و كالبدي محله هاي هدف مورد نظر است و هدف از مطالعه در اين مرحله نيازسنجي مردمي و شناخت ساختار اقتصادي- اجتماعي و كالبدي محله هاي هدف تعيين شده در مرحله نخست با استفاده از روش هاي كمي وكيفي به منظور فراهم آوردن زمينه تدوين برنامه هاي به سازي و توانمندسازي است.

مرحله چهارم؛ تدوين برنامه توانمندسازي و به سازي محلات هدف مورد نظر است و مقصود از آن تدوين راهبردها و برنامه هاي كلان به منظور ارتقاي كيفيت زندگي سكونت در محله هاي هدف و نيز رفع تبعيض در خدمات رساني شهري و فراهم آوردن زمينه هاي توانمندسازي اجتماعات محلي است.

در مرحله پنجم، تدوين برنامه عملياتي موسوم به Action Plan يا ساماندهي محله هاي هدف را اجرا مي كنيم و منظور آن عملياتي و اجرايي كردن به سازي كالبدي و ارتقاي كيفيت محيط سكونت و تامين خدمات پايه و توانمندسازي اجتماعات محله هاي هدف است.

زمين داريم، زمينه نداريم

براي سر و سامان دادن به سكونتگاه هاي غيررسمي، اولين گام اساسي را دولت نهم در سفر استاني به خراسان رضوي برداشت در آن سفر ۸ مصوبه براي ساماندهي حاشيه نشيني در مشهد نويد پايان دادن به دغدغه ها و ناهنجاري هاي ناشي از وجود ۶۰ هسته جمعيتي و سكونت گاه غيررسمي در حاشيه اين كلان شهر داده شد ولي گويا تا به امروز اقدام در خور توجهي انجام نشده است.

با اين كه ۵۰ هكتار زمين براي ساماندهي حاشيه نشيني شهر آماده است اما متاسفانه طرح جامع براي مشكل حاشيه نشيني نداريم اين خبر را قاسمي رئيس سازمان مسكن و شهرسازي استان خراسان رضوي در گفت وگو با خبرنگاران بيان كرد و افزود: ۵۰ هكتار زميني كه دولت براي بازسازي و به سازي حاشيه نشيني شهر مشهد مصوب كرده، آماده تحويل به سازمان عمران و بهسازي شهري است اما متاسفانه سيستمي وجود ندارد تا كارهاي اجرايي را انجام دهد.

قاسمي تاكيد كرد: بايد سيستمي در استان شكل بگيرد و مناطق حاشيه اي تملك و طرح هايي در آن اجرا شود و اين ۵۰ هكتار زمين به عنوان يك منبع باشد.

حسيني شهردار منطقه ۶ مشهد نيز در گفت وگويي كوتاه با خراسان گفت: مهم ترين كاري كه براي ساماندهي سكونت گاه هاي غيررسمي انجام مي دهيم اين است كه تسهيلات اداري براي صدور پروانه ساخت وساز تعريف كرده ايم و آماده ايم كه به محض ارائه تقاضا توسط متقاضيان پروانه ساخت وساز طبق ضوابط صادر كنيم.

به هر حال اكنون كه ساماندهي سكونت گاه هاي غيررسمي از حمايت هاي قانوني و مصوبات سفرهاي استاني هيئت دولت برخوردار و زمينه فروش اوراق مشاركت براي تامين اعتبارات آن نيز فراهم شده است شايسته است كه متوليان امر گام هاي بلندتري را براي پايان دادن به وضعيت ناهنجار حاشيه نشيني و سكونت در سكونت گاه هاي غير رسمي بردارند.

چكيده گزارش

۵ ميليون نفر از جمعيت ۷۵ ميليون نفري ايران در سكونت گاه هاي غيررسمي كه فاقد ساختار مهندسي شهري و خدمات زيربنايي است، زندگي مي كنند چالش هايي نظير نداشتن نظارت اجتماعي، فقدان شاخص هاي بهداشتي و ايمني، تنش هاي فرهنگي و بروز اختلاف طبقات اجتماعي و تأثير منفي اين مجتمع هاي مسكوني بر فضاي شهري پيامدهايي منفي را براي جامعه ايجاد كرده و از اين رو وزارت مسكن و شهرسازي سامان دهي اين گونه محيط ها را به عنوان تكليف سازماني پذيرفته است. در اين راستا سند ملي توانمندسازي اين سكونت گاه ها در سال ۸۲ مصوب شد و مطالعات طرح كليد خورده است. با وجود قوانين، دستورالعمل ها و حمايت هاي لازم به ويژه در حوزه اعطاي تسهيلات و تخفيف در هزينه هاي شهرداري، روند سامان دهي سكونت گاه هاي غيررسمي در كشور چندان مناسب نيست و به بهبود شرايط موجود و حذف اين سكونت گاه ها نيز اميد چنداني نمي توان داشت.

پنجشنبه|ا|27|ا|بهمن|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خراسان]

[مشاهده در: www.khorasannews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 97]