تعليق و تحريم بزرگترين مانع بر سر راه مذاكرات

واضح آرشیو وب فارسی:ايران دیپلماسی: تعليق و تحريم بزرگترين مانع بر سر راه مذاكرات
مصاحبه كنندگان: فريد مرجايي / سيروس صفدري*

ديپلماسي ايراني : آيا برنامه هسته اي ايران از خطوط قرمزي كه معاهده منع تكثير تسليحات هسته اي موسوم به ان پي تي براي كشورهاي عضو تعيين كرد، عبور كرده است؟ آيا ايران كه از زمان عضويت در اين معاهده همكاري هاي مثبت و فزاينده اي با آژانس بين المللي انرژي هسته اي داشته قرباني جنگ تبليغاتي غرب در خصوص برنامه صلح آميز هسته اي خود شده است؟ كشورهايي از بلوك غرب و شرق از چند سال پيش تاكنون تحت عنوان گروه 1+5 ، با ايران وارد مذاكره شده اند.مذاكراتي كه گاه شدت گرفت و گاه در تعليق نفس كشيد. با پيچيده تر شدن پرونده هسته اي ايران و تشديد تحريم هاي غرب عليه اين كشور، اين سوال پيش مي آيد كه آيا فشارهاي تحميل شده بر تهران صرفا به دليل فعاليت هاي هسته اي اين كشور است يا رنگ و بويي سياسي هم به خود گرفته است . ديپلماسي ايراني اخيرا با پيتر جنكينز از مقام هاي سابق آژانس بين المللي انرژي هسته اي كه نگاهي نسبتا بي طرفانه به پرونده هسته اي ايران دارد ،گفتگويي داشت و از وي در خصوص جزئيات پرونده هسته اي ايران و استانداردهاي دوگانه در برخورد با كشورهايي كه به دنبال انرژي هسته اي هستند سوال كرد. پيتر جنكينز كه از سابقه درخشان همكاري 33 ساله با سرويس ديپلماتيك بريتانيا برخوردار است در فاصله سال هاي 2001 تا 2006 نمايندگي انگليس در مقر آژانس بين المللي انرژي اتمي در وين را بر عهده داشت. وي در اين مصاحبه به ديوار بي اعتمادي اشاره مي كند كه ميان غرب و ايران كشيده شد و البته از مذاكره بدون پيش شرط غرب با تهران حمايت مي كند. متن اين گفتگو را در زير مي خوانيد:

آيا امكان دارد مختصري از سابقه و آشنايي خود با برنامه هسته اي ايران را شرح دهيد؟

من براي مدت 33 سال يك ديپلمات بريتانيايي بودم و در سال هاي 2001 تا 2006 نيز به عنوان نماينده دائم انگليس در وين فعاليت داشتم و وظيفه من رسيدگي به مساله هسته اي ايران در شوراي حكام آژانس بين المللي انرژي اتمي بود. من اكنون يك ميانجي باتجربه هستم كه به عنوان يك عضو در گروه مشاوره اي، اي دي آر جي،( گروهي متشكل از سفراي سابق كه تجربه و ديدگاه هاي خود را در اختيار دولت ها، تجارت ها و سازمان هاي بين المللي قرار مي دهند) فعاليت مي كنم.

در سال 2003، ايران موافقت كرد كه همه فعاليت هاي مربوط به غني سازي را به حال تعليق درآورد و براي مدت 2 سال و نيم نيز اين اقدام را انجام داد. شرايطي كه در آن غني سازي دوباره آغاز شد، به چه نحو بود؟ و اين امر چگونه بر روند كنوني امور در مجادله برسر برنامه هسته اي ايران تاثير گذاشته است؟

دولتمردان ايران در آوريل 2005 به اين نتيجه رسيدند كه اميد چنداني در به نتيجه رسيدن مذاكرات با سه مذاكره كننده اصلي اروپايي( فرانسه، آلمان، انگليس) كه از اكتبر 2003 طبق «توافق تهران» آغاز به كار كرده بودند ،وجود ندارد. ايران در آن بازه احساس كرد كه سه كشور اروپايي به مصالحه بر سر آينده برنامه غني سازي در ايران تمايلي ندارند. در آگوست 2005 ، ايران از آژانس بين المللي انرژي اتمي درخواست كرد كه مهر و موم سايت توليد يو اف 6، در اصفهان را برچيند. اتحاديه اروپا در واكنش به اين درخواست اعلام كرد كه شوراي حكام آژانس بين المللي انرژي اتمي سابقه اي از نقض قوانين از سوي ايران در سال هاي قبل از 2003 پيدا كرده است. اين موضوع به اين اميد مطرح شد كه نگراني از گزارش نقض قوانين به سازمان ملل، تهران را ناگزير به ازسرگيري تعليق در يو سي اف كند. شوراي حكام در ماه سپتامبر در مورد نقض قوانين از سوي ايران به نتيجه رسيده بود اما تصميم گرفته بود موضوع را تا تاريخي نامعين در آينده به سازمان ملل گزارش نكند. ايران تعليق مجدد را در مورد توليد يو اف 6 اعمال نكرد و به جاي آن در ژانويه 2006 توليد و آزمايش دستگاه هاي سانتريفوژ را از سر گرفت. بنابراين دو ماه بعد، شوراي حكام تصميم گرفت نقض قوانيني كه در گذشته از سوي ايران صورت گرفته بود را به سازمان ملل گزارش دهد و از شوراي امنيت بخواهد كه تعليق را به بخشي از تعهدات بين المللي طبق فصل هفتم منشور سازمان ملل تبديل كند.
ايجاد چنين تعهدي جستجو براي يك راهكار صلح آميز در مجادله هسته اي ايران را پيچيده تر كرد. غرب به ايران كه همچنان به تعامل در تعدادي از فعاليت هاي مربوط به غني سازي ادامه مي دهد، اجازه نمي دهد در مقابل خواست شوراي امنيت سازمان ملل با معافيت از مجازات مبارزه كند و همچنين نمي پذيرد كه تعليق ديگر يك هدف كارآمد به شمار نمي رود. در سال 2003 تعليق به توقف تلاش ايران براي توسعه تكنولوژي غني سازي منجر شد. اكنون گزارش آژانس بين المللي انرژي اتمي نشان مي دهد كه ايران اگر نه بر همه مشكلات فني موجود، اما بر اغلب آنها غلبه كرده و توانمندي پايه براي غني سازي سانتريفوژي را در اختيار دارد.

نظر شما در مورد گزارش اخير آژانس بين المللي انرژي اتمي( نوامبر 2011) چيست؟

اين گزارش در رسانه هاي غرب تعبيري اشتباه داشته است. اين گزارش حاوي شواهدي نيست كه نشان دهد ايران براي توليد تسليحات هسته اي تصميم گيري كرده يا مي خواهد مواد هسته اي را در برنامه تسليحات هسته اي مورد استفاده قرار دهد يا از پيمان منع اشاعه هسته اي مشهور به ان پي تي، به هر نحو تخطي كند.
اين گزارش به نوعي از شدت ترديد هاي من در مورد اعتبار اصولي كه بر مبناي آنها ادعا ها در مورد تحقيقات هسته اي مطرح مي شود ، كاسته است. اما من تمايل داشتم كه دبيرخانه آژانس بين المللي انرژي اتمي به ذات منابع چند گانه اي كه اين نتيجه را در پي داشته كه ادعا ها پايه و اساس خوبي دارند، اشاره كند. اين احتمال وجود دارد كه همه اين منابع چندگانه بر مبناي يك منبع اصلي ترسيم شده باشند يا چندين منبع براي حصول اصولي كه به طور چند وجهي حمايت مي شوند، دست به يكي كرده باشند(هرچند تجربه من به عنوان يك ديپلمات چنين امري را نامحتمل مي داند).
من در حيرتم كه آيا مقامات آژانس بين المللي انرژي اتمي پيش بيني مي كردند كه اين گزارش از سوي آنهايي كه به دنبال ايجاد فشار سياسي براي تحريم هاي بيشتر بودند تا اين اندازه بد نمايش داده مي شود. من مطمئن نيستم كه آنها اين پيش بيني را مي كردند. بلكه آنها اين گزارش را به عنوان راهي براي افزايش فشار بر ايران تعبير مي كردند. چرا كه تا زماني كه ايران در اين موضع است، پيشرفت در جهت حل اين سئوال ها غير ممكن است و به اين ترتيب به دشمنان ايران نيز راهي آسان براي افزايش ايران هراسي در غرب، پيشكش شد.
(يك قياس با تصميم ايران در سال 2006 براي متوقف كردن اجراي پروتكل الحاقي وجود دارد. اين تصميم به بازرسان آژانس بين المللي انرژي اتمي اجازه دسترسي هايي را نمي دهد كه آنها براي اطمينان يافتن از عدم وجود برنامه هسته اي اعلام نشده در ايران نياز دارند. فقدان اين اطمينان به دستمايه اي براي دشمنان ايران تبديل مي شود).

به طور كلي وظايف كشور هاي مانند ايران در ارتباط با پيمان منع اشاعه هسته اي چيست و آيا برنامه هسته اي كنوني ايران اين قوانين را نقض مي كند؟ در صورتي كه درخواست هاي مضاعفي از ايران مطرح شود چه مي شود و واكنش ايران به اين درخواست ها چيست؟

قرار دادن تمامي مواد هسته اي تحت حفاظت آژانس بين المللي انرژي اتمي و خودداري از توليد يا دستيابي به ابزار منفجرشونده هسته اي ضروري است. تا آنجايي كه اطلاع وجود دارد ايران به اين تعهدات پايبند بوده است.
علاوه بر اين از ايران خواسته شده است تا پروتكل الحاقي را اجرا كند، بار ديگر براي كد اصلاحيه 3.1 از قرارداد متممي درخواست دهد، با آژانس بين المللي انرژي اتمي به طور كامل در جهت حل سئوالات هسته اي و مربوط به بخش هسته اي همكاري كند و تمامي فعاليت هاي غني سازي و وابسته به غني سازي و ساخت راكتور آب سنگين را به حال تعليق درآورد.
ايران از برآورده كردن اين درخواست ها كه آنها را جدا از همكاري با آژانس بين المللي انرژي اتمي، تبعيض آميز مي داند، خودداري كرد.( ايران به همكاري خود اشاره مي كند كه وراي تعهداتش در چارچوب پيمان منع اشاعه هسته اي است.) با اين حال نشانه هايي وجود دارد كه در صورتي كه سازمان ملل تحريم هايي را كه به منظور ترغيب ايران براي عمل به اين درخواست ها اعمال كرده، لغو كند، ايران نيز احتمالا براي حركت در جهت پروتكل الحاقي و كد 3.1 آماده خواهد بود.

در مقاله اي كه در لوب لاگ ( وبلاگي مربوط به سياست خارجي به مديريت جيم لوب) منتشر شده و با توجه به مذاكرات ادامه دار گروه 1+5 با ايران، شما اين سئوال را مطرح كرده ايد كه چرا ايران بايد به مذاكره وادار شود و به نامه كاترين اشتون، مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا به عنوان پاسخي براي اين سئوال اشاره كرده ايد. مي توانيد در مورد محتوي اين نامه و اينكه چرا ايران بايد با اين نامه احساس ملزم بودن داشته باشد، توضيح دهيد؟

آنچه كه من مد نظر داشتم جمله اي است در نامه كاترين اشتون در اكتبر گذشته به دكتر جليلي، كه در آن اشاره شده بود گروه 1+5 انتظار دارد ايران در صورتي وارد مذاكرات شود كه نسبت به اجراي درخواست هايي كه پيشتر به آن اشاره شده، آمادگي داشته باشد. مقصود من اين بود كه اين گمراه كننده است كه گفته شود تحريم ها براي وادار كردن ايران به مذاكره مورد نياز است. بلكه هدف تحريم ها اين است كه ايران به تعليق و ديگر درخواست هاي سازمان ملل عمل كند. در صورتي كه دعوت براي مذاكره هيچ پيوستي به همراه نداشته باشد و مذاكرات بر مبناي يافتن راهي براي كاهش نگراني همه طرف ها باشد، ديگر نيازي نيست كه ايران وادار به مذاكره شود. ترديد دارم اين نخستين باري باشد كه بيانيه هاي عمومي اتحاديه اروپا با واقعيت مغايرت دارد. سخنگوي اتحاديه اروپا در موقعيت هاي مختلف ادعا كرده است كه اتحاديه اروپا پيشنهاد مذاكره بدون پيش شرط را به ايران ارائه داده است. اما در واقع اعطاي امتياز تعليق غني سازي از سوي ايران همواره يك پيش شرط براي حركت از مرحله مقدماتي مذاكرات به سوي مذاكرات اصلي بوده است.

سر ريچارد دالتون، همراه با برخي ديگر از سفراي سابق اروپايي در ايران در نامه اي خاطرنشان كرده اند كه ادامه درخواست آمريكا و اتحاديه اروپا از ايران براي دست برداشتن از غني سازي با غني سازي صفر، در بن بست هسته اي كنوني با ايران دخالت دارد. به نظر مي رسد كه شما با توصيف اين درخواست به عنوان يك درخواست بي قاعده با نظر آنها موافق هستيد. به نظر شما اگر اين درخواست هيچ هدف منع اشاعه اي واقعي را دنبال نمي كند، چرا آمريكا و اروپا به دنبال غني سازي صفر در ايران هستند؟ آيا منع اشاعه انگيزه واقعي در پس ادامه پافشاري بر اين درخواست است؟

اين غني سازي صفر نيست كه بسيار بي قاعده به نظر مي رسد، بلكه اين قطعنامه هاي سازمان ملل از سال 2006 است. برخي سياستگذاران غربي مي خواهند انكار كنند كه ايران يك پتانسل هسته اي مكنون يا پنهان است – نكته اي كه يكي از مقامات وزارت امور خارجه آمريكا از آن به عنوان بارداري هسته اي نام برده بود. اين به محو تمامي برنامه هاي غني سازي از خاك ايران نياز دارد. اما من از اينكه هيچ مبنايي طبق قوانين بين الملل براي طرح اين درخواست از ايران – براي اعمال اين سقط - وجود داشته باشد، آگاهي ندارم. به عقيده من اين تنها منظور سياسي است كه مي تواند مشروعيت را از طريق ترغيب كردن، دنبال كند يا اگر شوراي امنيت تشخيص دهد كه تسلط ايران بر توانايي غني سازي تهديدي براي صلح ايجاد مي كند.
به نظر مي رسد كه ديگر سياستگذاران آماده اند تا شاهد تسلط ايران بر توانايي غني سازي در بازه زماني طولاني مدت باشند مشروط به اين كه ايران در دوره كوتاه مدت همه فعاليت هاي غني سازي را به حال تعليق درآورد. من اين درخواست براي تعليق را به عنوان مانعي براي حل مسالمت آميز مساله هسته اي ايران ارزيابي مي كنم زيرا آمادگي نزديك به صفر ايرانيان به منظور عمل به اين درخواست را تشخيص داده ام. و به عقيده من اين يك مانع غيرضروري است چرا كه تعليق در حال حاضر همانند آنچه در سال 2003 با آن مخالفت شده بود ، يك هدف كاربردي به شمار نمي رود. تعليق به سمبلي براي فرمانبرداري ايرانيان از درخواست شوراي امنيت – شورايي متشكل از اعضاي غربي به طور خاص- تغيير ماهيت داده است.

شما در مقاله تان در خصوص مذاكرات كنوني 1+5 و مواضع آنها ابراز بدبيني كرده ايد زيرا اين پرسش را مطرح مي كنيد كه غرب اكنون در اين مذاكرات چه چيزي را عملا به ايران ارائه مي دهد؟ ممكن است توضيح دهيد كه چرا اين پرسش دليل بدبيني شما در مورد گفت و گو ها است؟

در هر مذاكره معنا داري به درجه اي از عمل متقابل نياز است تا نتيجه اي مورد توافق حاصل شود. با فرض اينكه ايران به گروه 1+5 بگويد كه آماده اجراي پروتكل هاي الحاقي و كد اصلاح شده 3.1 است، به تمامي سئوالات مطرح از سوي آژانس بين المللي انرژي اتمي پاسخ مي دهد و براي شماري از اقدامات اعتمادساز داوطلب مي شود تا به همسايگانش نشان دهد كه به تعهدات خود در پيمان منع اشاعه هسته اي عمل مي كند، آنگاه غرب چه چيزي به ايران ارائه مي كند كه معامله به مثل تعبير شود؟ كاخ سفيد نمي تواند هيچگونه تقليل فشار تحريم هاي دوجانبه يا تحريم هاي سازمان ملل را در سال انتخابات تاب بياورد، چرا كه اين نگراني وجود دارد كه مخالفان رئيس جمهور، وي را به ضعف داشتن متهم كنند. همچنين كاخ سفيد از اينكه اتحاديه اروپا تحريم هاي دوجانبه اين اتحاديه را لغو كند، ناخرسند مي شود. در نتيجه، دشوار است كه در سال جاري پيشرفتي در مذاكرات را در ذهن مجسم كنيم، حتي اگر گروه 1+5 نيز از پافشاري بر اجراي كامل همه درخواست هاي سازمان ملل به عنوان يك پيش شرط كوتاه بيايد.

در ژوئن 2005، برونو پلاد، معاون سابق آژانس بين المللي انرژي اتمي در امور حفاظتي گفت درصورتي كه ايران برنامه نظامي داشت، پروتكل الحاقي را نمي پذيرفت. آيا اين اظهار نظر تحليلگرايانه است؟

به طور اساسي بله. در صورتي كه ايران داراي مواد هسته اي يا تاسيساتي بود كه تمايلي براي اعلام آنها به آژانس بين المللي انرژي اتمي نداشت، با پذيرش موقت پروتكل الحاقي در دسامبر 2003 ريسك بزرگي را پذيرفت، چرا كه پروتكل هاي الحاقي حق بازرسي هاي سرزده را به آژانس بين المللي انرژي اتمي ارائه مي كند.

در اين مرحله، توصيه شما به غرب براي حل بن بست بر سر پرونده هسته اي ايران چيست؟

حركت در راستاي تحقق اهداف پيمان منع اشاعه هسته اي كه يكي از بزرگترين دستاورد هاي خانواده جهاني پس از جنگ جهاني دوم است ( و يكي از دستاورد هايي كه ديپلمات هاي ايراني نيز در آن حضور برجسته اي داشته اند). پيمان منع اشاعه هسته اي مي تواند مبنايي براي حل موضوع به گونه اي ايجاد كند كه از تماميت رژيم منع اشاعه هسته اي حفاظت شود. علاوه بر اين ايران مي تواند به انجام داوطلبانه برخي اقدامات اعتمادساز براي كاهش نگراني ها و ترديد هاي برانگيخته شده در غرب و همسايگانش، دعوت شود. در مقابل گروه 1+5 نيز بايد تحريم هاي سازمان ملل را لغو كند و داوطلب همكاري اقتصادي شود كه به نفع ايران است.
ارزش دارد كه به ايران فرصت دومي داده شود تا نشان دهد كه به طور كامل به پيمان منع اشاعه هسته اي پايبند است. من اطمينان دارم كه ايران به اين اقدام واكنش خوبي نشان مي دهد.

آيا براي طرف سوم كه به عنوان ميانجي بين ايران و آمريكا كه مي تواند هر طرف را به كوتاه آمدن از اين بن بست ترغيب كند، نقشي در نظر مي گيرد؟

مي توانم به شماري از كشور ها كه براي ايفاي نقش ميانجي شايسته هستند بيانديشم و همچنين راه حل بسياري از مجادله ها كه با ميانجي گري ماهرانه آنها تسهيل شده است. اما به عقيده من واشينگتن مايل نيست كه در مقوله هسته اي موضوع به يك ميانجي واگذار شود. ديدگاه غالب در آنجا اين است كه زود يا دير، به هر نحو آمريكا در اعمال خواسته خود بر ايران موفق مي شود.
البته اين انديشه اي نيست كه باراك اوباما با آن در سال 2009 به كاخ سفيد قدم گذاشت. اما مشاهده ها و درك غرب از انتخابات رياست جمهوري ايران در سال 2009 و پس از آن و ناتواني ايران در عمل به ضرب الاجل آمريكا براي پاسخ به پيشنهاد اعتمادسازي در اكتبر 2009، موجب شد كه مشاوران اوباما به وي توصيه كنند خط مشي خود را تغيير دهد. اما هنوز بايد ديد كه آيا اوباما در صورت موفقيت در انتخاب دوباره به عنوان رئيس جمهور آمريكا به استراتژي تعامل با ايران بر مبناي احترام متقابل باز مي گردد يا خير.

تفكرات شما در مورد خاورميانه عاري از برنامه هاي هسته اي چيست؟ شما در سخنراني تان در چتهم هاوس( 26 سپتامبر 2011) پيشنهاد منطقه عاري از برنامه هسته اي خليج فارس را با در نظر گرفتن ويژگي اسرائيل مطرح كرديد. چرا اين پيشنهاد؟

به عقيده من احتمال تن دادن اسرائيل به پيمان منع اشاعه هسته اي به عنوان يك كشور مجهز نشده به سلاح هسته اي، بسيار دور از ذهن است . بنابراين خاورميانه بدون تسليحات هسته اي هدف خوبي است اما با نياز هاي كنوني منع اشاعه هسته اي، همخواني ندارد. در نتيجه بهتر اين است كه منطقه بدون سلاح هسته اي، منطقه خليج فارس شامل كشور هاي اطراف خليج فارس را شامل شود. تمامي مناطق غير هسته اي موجود در جهان منطقه اي هستند اما اين به معناي آن نيست در صورتي كه اهداف اعتمادسازي محقق شوند و گامي در جهت منطقه عاري از سلاح هسته اي در آينده برداشته شود ،بخشي زير منطقه اي عاري از سلاح هسته اي ايجاد نشود.
مناطق موجود بيش از پيش ارزش خود را به اثبات رسانده اند. هيچ كشوري در آمريكاي لاتين، آفريقا، آسياي ميانه، جنوب شرق آسيا يا پاسيفيك در خصوص تلاش براي نقض تعهدات خود طبق پيمان منع اشاعه هسته اي مورد ترديد قرار ندارد. اگرچه اين تعهداتي است كه براي همسايگان ايجاد شده و كفه ترازو را براي ملاحظات سياستگذاران نسبت به تعهداتي كه براي خانواده جهاني در فاصله دورتر در پي دارد، سنگين تر مي كند.

شما از منتقدان پوشش رسانه اي برنامه هسته اي ايران در غرب هستيد. از رسانه هاي غربي در اين خصوص چه انتظاري داريد؟

تعميم اين ديدگاه به تمامي فعاليت هاي رسانه اي در غرب سخت است چرا كه عملكرد برخي رسانه ها خوب و قابل دفاع است. مساله پرونده هسته اي ايران از پنجره هاي حقوقي،سياسي و تكنيكي سخت و پيچيده است. به نظر من خبرنگاران انگشت شماري هستند كه مي توانند بر تمامي اين ريزه كاري ها اشراف پيدا كنند. شرايط ايده آل به نظر من زماني است كه رسانه هاي غربي بيشتر بر روي هدف متمركز شوند و كمتر تعصب به خرج دهند. منظور من از تعصب و جانبداري لزوم پرهيز از تعبير بيانيه هايي است كه غربي ها در اين خصوص منتشر مي كنند. رسانه ها بايد با وجدان بيشتر مراقب عواقبي باشند كه برخوردهاي جانبدارانه آنها متوجه ايراني ها مي كند. انتظار دارم كه با جود فشارهايي كه بر آنها است تكاليف خود را بهتر انجام دهند. به عنوان نمونه اغلب مي شنويم كه غرب نگران اين است كه تهران به تسليحات هسته اي دست يابد يا در مسير اين دستيابي قرار گيرد. با توجه به اطلاعاتي كه سرويس هاي اطلاعاتي امريكا در 2007، 2011 و امسال ارائه دادند ، اين بيم و نگراني حقيقي نيست. به گمان من برخي صاحبان رسانه گمان مي كنند كه ارائه تصويري ترسناك تر از برنامه هسته اي ايران مخاطبان بيشتري براي آنها جلب مي كند. برخي نيز طرفدار جمهوري خواهان امريكايي و اسرائيل هستند و دوشادوش آنها در اين پرونده ايستاده اند.

*فريد مرجايي: نويسنده و تحليلگر مسائل سياسي
سيروس صفدري: حقوق دان، نويسنده و تحليلگر
ترجمه: آزاده افتخاري

دوشنبه|ا|24|ا|بهمن|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايران دیپلماسی]

[مشاهده در: www.irdiplomacy.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 90]