آشنايي با الفباي بهداشت رواني كودكان و نوجوانان الگوي پسنديده و شايسته فرزندان

واضح آرشیو وب فارسی:واحد مرکزي خبر: آشنايي با الفباي بهداشت رواني كودكان و نوجوانان الگوي پسنديده و شايسته فرزندان
ماندانا سلحشور

كودكان و نوجوانان نيز همچون ساير افراد جامعه به بهداشت رواني، سلامت فكر كردن، احساس كردن، عمل كـردن و رويارو شدن با مشكلات روزمره زندگي شان نياز دارند. از آنجايي كه آنان با تغييرات شديد رشدي روبه رو هستند، به توجه، حمايت و امنيت كافي نياز دارند تا بتوانند دوران خردسالي، بلوغ و نوجواني خود را با حداقل ناراحتي هاي روحي -رواني پشت سر گذارند. رعايت بهداشت رواني كودك و برآوردن احتياج هاي روحي -رواني او همچون بهداشت جسماني كودك، بخش مهمي از رشد، پرورش و اساس رفتارهاي آينده آنان محسوب مي شود. بهداشت رواني بر چگونگي روابط خانوادگي- اجتماعي، قدرت تصميم گيري و كاهش تنش هاي هيجاني -رفتاري افراد تاثير دارد.

اغلب مشكلات و ناراحتي هاي گوناگوني كه كودكان و نوجوانان در زمينه بهداشت رواني دچار آن مي شوند، خود را به صورت شكست هاي تحصيلي، تعارض هاي خانوادگي، بزهكاري، خشونت و حتي اقدام به خودكشي بروز مي دهد. پژوهش ها و تحقيقات مختلف حاكي از آن است كه حداقل 20 درصد كودكان و نوجوانان داراي زمينه يي در اين گونه ناراحتي ها هستند و حداقل در 10 درصد اين تعداد، اختلال به صورت جدي و مشكل ساز در آنان پايدار مي ماند. عوامل گوناگوني موجب بروز اين اختلال ها مي شود كه مهم ترين آنها عبارتند از عوامل زيستي و عوامل محيطي. عوامل زيستي ممكن است ناشي از بيماري هاي ارثي (ژنتيك) يا عدم تعادل شيميايي بدن يا خرابي سيستم اعصاب (مثل آسيب هاي مغزي) باشد. عوامل محيطي نيز ممكن است ناشي از رفتارهاي خشونت آميز، فشارها و استرس هاي روزانه، شكست هاي تحصيلي، عدم ارتباط با دوستان و اعضاي خانواده و... باشد. به طور كلي از اختلالات رواني رايج در دوران كودكي مي توان به موارد ذيل اشاره كرد.

افسردگي

افسردگي در كودكان به دو صورت حاد و مزمن مشاهده مي شود. نوع حاد آن در كودكاني مشاهده مي شود كه قبلاً هيچ گونه سابقه افسردگي نداشته اند و بر اثر يك رويداد ناگهاني ناخوشايند مثل از دست دادن پدر، مادر يا يكي ديگر از نزديكان در آنان به وجود مي آيد. در حالي كه افسردگي مزمن در كودكاني پديد مي آيد كه بارها تحت محروميت ها، ناكامي ها و شكست هاي پياپي در طول دوره هاي متوالي واقع شده اند. ميزان شيوع افسردگي در بين كودكان 3 و در بين نوجوانان 8 درصد است. افسردگي كودكان موجب كاهش انرژي، خلق وخو، اشتها، فعاليت، عملكرد تحصيلي و خواب مي شود. عدم رسيدگي و درمان اين اختلال موجب ماندگار شدن علائم افسردگي و تغييرات پايدار خلقي در كودكان و نوجوانان مي شود. شواهد بسياري نشان مي دهد كه در اغلب موارد، افسردگي دوران كودكي قابل انتقال به دوران بزرگسالي است، لذا توجه به علائم خاص اين اختلال موجب پيشگيري از بسياري ناراحتي هاي روحي -رواني در آينده مي شود.

اختلال هاي اضطرابي

بيشتر مشكلات مربوط به عدم بهداشت رواني كودكان، ناشي از اختلال هاي اضطرابي رايج بين آنهاست. براساس تحقيقات گسترده يي كه روي كودكان و نوجوانان 9 تا 17 سال صورت گرفته است، تقريباً 13 درصد از آنان با چنين مشكلاتي در حدود يك سال روبه رو هستند. اضطراب و نگراني در كودكان جلوه هاي متعددي دارد، از جمله دلواپسي مداوم، كناره گيري از اعضاي خانواده و دوستان، ترس هاي غيرواقعي، رفتارهاي وسواسي، كمرويي و خجالت بيش از اندازه، اضطراب از جدايي والدين و... علت آن هم ممكن است نداشتن روابط خانوادگي صميمانه و گرم، شكست هاي مكرر در زندگي، ناكامي در روابط گروهي، افت تحصيلي و الگوپذيري از اطرافيان باشد.

اختلال بيش فعالي و كمبود توجه

اختلال بيش فعالي با كاهش توجه، توام با مجموعه يي از نشانگان و علائم ناشي از كاهش دقت و تمركز، ضعف توجه، حواس پرتي، رفتارهاي هيجاني، ناتواني در تكميل كارها و وظايف گوناگون، بي قراري و تحرك بيش از اندازه همراه است. اين گروه از كودكان نسبت به محرك هاي محيطي بسيار حساس هستند و به شدت تحت تاثير سر و صدا، نور و تغييرات محيطي قرار مي گيرند. تقريباً 3 تا 5 درصد كودكان مدرسه يي داراي اختلال بيش فعالي همراه با كمبود توجه هستند.

اوتيسم

اوتيسم يا درخودماندگي، زماني است كه كودك در برقراري ارتباط با اعضاي خانواده، همسالان و موقعيت هاي مختلف ناتوان و درمانده است. در مواردي كودكان اوتستيك را با كودكان آرام و مطيع اشتباه مي گيرند و والدين به تصور اينكه فرزندشان عادت دارد در سكوت و بي تحركي به سر برد، درصدد درمان و رفع اين اختلال برنمي آيند. كودكان درخودمانده به بازي كردن، صحبت كردن، غذا خوردن، پويايي و ايجاد تغييراتي در محيط شان هيچ علاقه يي نشان نمي دهند. اغلب پشت خود را به جمع مي كنند و در سكوت شروع به خيال پردازي و رويابافي مي كنند. طبق تحقيق هاي انجام شده، تقريباً از هزار كودك خردسال، دو نفر به اين اختلال مبتلا مي شوند.

اختلال هاي مربوط به غذا خوردن

اين اختلال ها با آشفتگي هاي بارزي در عادت و رفتارهاي مربوط به غذا خوردن از جمله كم خوري، بي اشتهايي، پرخوري، مشكلات جويدن، بلعيدن، خوردن تنها برخي از غذاها، رفتارهاي ناراحت كننده ضمن غذا خوردن و... شناخته مي شود. علائم اين اختلال ها متناسب با نوع اختلال فرق مي كند.

اختلالات مربوط به دفع

اختلالات مربوط به دفع دربرگيرنده مشكلاتي در زمينه كنترل روده و مثانه كودك است. علائم آن عبارتند از؛ بي اختياري در دفع مكرر مدفوع در طول شب و به تدريج در روز، شب ادراري و به تدريج ناتواني در كنترل ادرار در طول روز. حدود يك درصد از بچه هاي زير پنج سال دچار اين اختلال ها مي شوند و درصد ابتلاي پسربچه ها سه تا چهار برابر دختربچه هاست. در مواردي اين اختلال ناشي از پريشان خوابي، كابوس ديدن هاي مكرر و ضعف نيروي جسماني است. در مواردي نيز ناشي از استرس هاي رواني (مثل تولد كودكي ديگر در خانواده، جابه جايي منزل و تغييرات محيطي) يا ناراحتي هاي عاطفي - هيجاني (مثل احساس حسادت، ناامني و اضطراب هاي بي مورد) است.

اصول اوليه بهداشت رواني كودكان و نوجوانان

الف- محبت بدون قيد و شرط؛ منظور محبتي است كه بدون هيچ گونه چشمداشتي نثار كودكان مي شود و آنها را به لحاظ عاطفي غني مي سازد. زماني كه طفلي تازه متولد مي شود، پدر و مادر مي تواننـد با ابـراز محبت و علاقـه خود به او بفهمانند كه او را به عنوان عضوي از اعضاي خانواده پذيرفته اند. به تدريج كه كودك بزرگ مي شود و درمي يـابد كه اين محـبت نسبت به او بي قيد و شرط است، احساس غرور و ارزشمندي مي كند و درصدد برمي آيد كه با انجام رفتار پسنديده خود، رضايت والدين و ديگر اطرافيانش را جلب كند.

ب- تقويت عزت نفس، خويشتنداري و اعتماد به نفس كودك

- كودكان را در مقابل انجام كارهاي شايسته تشويق و تمجيد كنيد.

- خواسته هاي منطقي و معقولي از آنها انتظار داشته باشيد.

- با كودكان صادق و روراست باشيد.

- كاستي ها و ناتواني كودك را بپذيريد و به او كمك كنيد براي رفع آنها بكوشد.

- زماني را براي بودن با كودكان اختصاص دهيد.

پ- ارتباط با دوستان و همسالان

- كودكان را به بازي با يكديگر تشويق كنيد. بازي، بچه ها را شاد، اجتماعي، خلاق، خويشتن دار، فعال و پويا نگه مي دارد.

- كودكان به دوست و همبازي نياز دارند.

- والدين بهترين همبازي هاي فرزندان شان هستند.

- درس، كلاس و مدرسه را با شادي و ورزش توام كنيد.

ت- تشويق و حمايت آموزگاران و مراقبان نزديك كودك

- جدي، اما مهربان و واقع گرا باشيد.

- الگويي پسنديده و شايسته براي كودكان باشيد.

- هنگام انتقاد از كودك، عمل او را مدنظر داشته باشيد، نه شخصيت او را.

- درباره احساسات و عواطف دروني خود با كودك صحبت كنيد.

- به خاطر داشته باشيد هدف آموزگار نبايد كنترل كودكان باشد، بلكه هدف آن است كه كودكان، خود كنترل باشند.

ث- ايجاد محيطي امن و عاري از فشار رواني و استرس

- به نشانه هاي ترس و اضطراب كودك، حساس و هوشيار باشيد.

- زماني كه كودك به كمك احتياج دارد، در كنار او باشيد.

- علائم و نشانه هاي اختلال هاي هيجاني در كودكان را بشناسيد. اين علائم عبارتند از؛

- بي حوصلگي، بي انگيزگي و نااميدي بي دليل و طولاني مدت

- عصبانيت هاي مكرر و داد و فرياد زدن هاي شديد و مستمر

- احساس گناه و بي ارزشي

- نگراني و اضطراب مداوم

- عدم توانايي در حل مشكلات روزمره

- ترس هاي بي مورد و غيرقابل توجيه.

- ناتواني در مواجه شدن با مرگ اطرافيان (در درازمدت)

- اهميت دادن بيش از اندازه به بيماري هاي جسمي

- عدم توانايي در كنترل هيجان هاي شديد خود

- افت و كاهش عملكرد تحصيلي.

- از دست دادن علاقه و انگيزه از انجام كارهايي كه سابقاً از انجام آنها لذت مي برد.

- بروز اختلال هاي مربوط به خواب (مثل پرخوابي، كم خوابي و خواب آلودگي)

- بروز اختلال هاي مربوط به خوراك (مثل پرخوري، كم خوري يا بي اشتهايي)

- انزواطلبي و گوشه گيري از دوستان و اعضاي خانواده

- خيال پردازي و رويابافي هاي بيش از اندازه

- عدم انجام كارها و وظايف روزانه درسي

- توهم هاي شنيداري و ديداري كه توضيحي براي آنها وجود ندارد.

- فكر كردن به خودكشي و اقدام به آن

- عدم تمركز بر انجام تكاليف و فعاليت هاي عادي

- كابوس ديدن هاي مكرر.

كودكان و نوجوانان شيوه ها و روش هاي گوناگوني براي مقابله و رويارويي با اين گونه تجارب و رويدادهاي سخت زندگي برمي گزينند. از جمله اين شيوه ها مي توان به موارد زير اشاره كرد.

1- روي آوردن به سيگار يا استفاده از مواد مخدر

2- پرخوري هاي بيش از اندازه يا بي اشتهايي شديد

3- رژيم هاي سخت غذايي يا ورزش كردن بيش از اندازه

4- زير پا گذاشتن حقوق ديگران، قانون شكني و بي احترامي نسبت به اخلاقيات

5- عصبانيت هاي شديد و پرخاشگري هاي مكرر

6- انجام كارهاي مخاطره آميز

7- آسيب رساندن به ديگران، كشتن حيوانات و اذيت و آزار دوستان.

نكات مهم در زمينه بهداشت رواني كودكان و نوجوانان

1- داشتن مشكلات عاطفي- احساسي در كودكان طبيعي است.

2- اختلال هاي رواني كودكان واقعي است و نياز به رسيدگي كافي دارد.

3- در صورت عدم رسيدگي به موقع، اختلال هاي دوران كودكي مي تواند به صورت ماندگار و دائمي در بچه ها باقي بماند.

4- اختلال هاي رواني كودكان را بايد سريع تشخيص داد و درمان كرد.

5- براي حل مشكلات رواني كودكان نياز به كمك و همكاري تمام اعضاي خانواده، متخصصان و مشاوران رواني است.

پنجشنبه|ا|10|ا|بهمن|ا|1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: واحد مرکزي خبر]

[مشاهده در: www.iribnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 333]