واضح آرشیو وب فارسی:خبر آنلاین: وبلاگ > دانش، مهرزاد - تا اوائل هفته جاری در مناسبت تقویمی ایام فاطمیه قرار داشتیم. وقتی که شیعیان میخواهند فضائل حضرت زهرا(س) را برشمارند ، اولین نکتهای که مطرح میکنند معمولا حجاب آن بزرگوار است. از طرف دیگر این روزها هم که بحث «عفاف و حجاب» دوباره روی سرخط خبرهای اجتماعی رفته است، شاید بیمناسبت نباشد یادداشت سینمایی این نوبت را به مروری گذرا بر بحث حجاب در سینما اختصاص دهیم. همانطور که میدانیم تا سالهای قبل از انقلاب، حجاب در سینما نه تنها نمود بارزی نداشت که حتی به تبعیت از هژمونی حاکم، گاه خوار و خفیف هم برشمرده میشد. از طرف دیگر پوشش چادر عموما یا اختصاص به موقعیت های پیرزنانه و منفعلانه داشت و یا این که اصلا کارکردی مغایر و ضد فلسفه حجاب ایفا میکرد و به عنوان تیپ زنانه فیلمفارسیها(در تقارن با کلاه مخملیهای مردانه)، ابزاری برای جلوهنمایی و عشوهگری محسوب میشد. با پیروزی انقلاب اسلامی این معادله برچیده شد و با توجه به این که تا یکی دو سال اول که حجاب هنوز قالب اجباری به خود نگرفته بود، دست کم بهره گیریهای فیلمفارسی وار از آن به حداقل رسید اما به هر حال غلبه هنوز با رسمیت نیافتگی حجاب بود؛ منتها این موقعیت در ورود به سالهای بعدش که حجاب به مثابه آن که طبق فتوای فقها «ضروری دین» برشمرده میشد، در جامعه پوششی الزامآور برای زنان گشت، گاه تضادی را برانگیخت که به ممنوعیت نمایش برخی از فیلمهای مطرح چند سال نخست انقلاب (مانند فیلم درخشان «مرگ یزدگرد» بهرام بیضایی) منجر شد. به هر حال از آغاز دهه 1360 حجاب جزئی لاینفک از بازیگران مونث سینما شد و اگرچه در دوران پرفراز و نشیب سه دهه اخیر، در میزان حداقلی و حداکثری این امر نوسانهایی وجود داشت، تا الان هم از شناسههای سینمای جمهوری اسلامی به حساب میآید. موافقان این بحث از دو جهت به بحث حجاب در سینما مینگرند: نخست رعایت قواعد شریعت در سینما و دوم تکوین یک جور الگوسازی برای مخاطبان. اما فارغ از اعتقادات دینی، میتوان این پرسش را مطرح کرد که تاکنون چقدر الگو از ناحیه سینما در این زمینه حاصل شده است و به جز مقاطعی محدود که عموما هم از جانب تلویزیون (با سریالهایی مثل «در پناه تو» و چادری که بر سر لعیا زنگنه بود و بعدها تا مدت ها به چادر «در پناه تویی!» مشهور بود) بوده است تا سینما؛ کدام تأثیرگذاری و تأثرپذیری جریان یافته است؟ کسانی که دنبال جوابهای سهل الوصولند، پاسخی سرراست به این پرسش دارند: سینما وظیفهاش را در قبال حجاب انجام نداده است. اما به نظر میرسد مقولات پیچیده اجتماعی مانند حجاب در دوران معاصر، نیاز به تحلیلهای عمیقتر داشته باشد و تقصیریابیها و مقصرسازیهای این چنینی راه به جایی نمیبرد. از جانب دیگر برخی از سینماگران هم در طول دهههای اخیر، نمایش حجاب را در حوزههایی مثل ترسیم روابط متعارف محارم با یکدیگر (پدر/دختر ، خواهر/برادر ، مادر/پسر ، زن/شوهر و...) و یا موقعیتهایی مثل نمایش خوابیدن زن در بسترش با مقنعه و روسری و یا استقبال مادری در برگشت پسر رزمندهاش که در دو متری هم میایستادند و فقط به هم مینگریستند، چندان متناسب با باورپذیری و متقاعدسازی کارهایشان نمیدیدند و حتی در این زمینه تصنعی بودن نماهای مربوطه را مغایر با فلسفه حجاب میانگاشتند. در این باب البته تمهیدهایی اندیشیده شد از قبیل استفاده از بازیگرهای محرم (که دست کم وقتی در ابعادی محدود دستشان به هم می خورد غیرشرعی ننماید: «شاید وقتی دیگر» بهرام بیضایی) یا استفاده از بازیگران غیرایرانی ( مثل «بازمانده» مرحوم سیف الله داد که تمهید مزبور در غنای شخصیتی و سمپاتیک زوج فیلم بسیار موثر بود) یا نوع استفاده از زاویه دوربین و نورپردازی که خود پوشش دهنده باشد (مثل سکانس پایانی «چهارشنبه سوری» اصغر فرهادی) و یا استفاده از کلاه گیس در مواردی خاص ( مانند فیلم های تاریخی) و یا حتی استفاده از بازیگر مرد در نمایش این جور موقعیت های خاص (مثل سکانس استقبال خواهر و برادر از یکدیگر در فیلم «از کرخه تا راین» که بازیگر نقش خواهر در آن صحنه خاص یک مرد است!)... ولی هیچ کدام از این راهها عمومیت پبدا نکرد و حتی اغلب در همین مصداقهای محدود و معدود هم مورد اعتراض برخی جریانهای متعصبتر واقع شد. به هر حال به نظر میرسد با توجه به مستحدثه بودن پدیده سینما در مقولات فقهی، مسیر بحث مزبور در سینما همچنین باز باشد و با غور بیشتر در منابع فقه و واقعبینی دقیقتر در اقتضائات سینمایی به رویکردهایی دیگر هم دست یافت. مرور ما در این جا پایان نمیپذیرد. در نوبت آینده با تمرکز بر فیلمهایی مثل همین «طلا و مس» که اکنون در حال اکران است، حجاب در سینما را از زاویهای درونیتر خواهیم نگریست و بر این ایده توجه میکنیم که اگر قرار بر بازنمایی حجاب در این عرصه باشد، چه اقتضائات دراماتیک و شخصیت پردازانهای بر آن مترتب و مقدم خواهد بود.
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: خبر آنلاین]
[مشاهده در: www.khabaronline.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 220]