رويكردهاي پرنوسان مسكو در تعامل با غرب و خاورميانه

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: رويكردهاي پرنوسان مسكو در تعامل با غرب و خاورميانه

* اشاره:

نگاه روسيه به روابط خود با غرب و خاورميانه در سال گذشته، با تغييرات مداوم همراه بود و ناظران سياسي بر اين باورند كه شرايط يادشده در سال جاري نيز تداوم خواهد يافت. به نظر نمي‌رسد كه موضع روسيه در قبال طرح سپر موشكي آمريكا، فرصت چنداني به بهبود مناسبات مسكو ـ واشنگتن در آينده نزديك بدهد و اين امر بي‌ترديد بر نوع رفتار روسيه با ديگر كشورهاي مهم عضو ناتو نيز تأثير خواهد گذاشت. از جانب ديگر، ظاهراً مسكو در صدد است رويكرد منفعلانه خود را در قبال تحولات خاورميانه، به ويژه بهار عربي، تغيير دهد. واكنش روسيه به آنچه در سوريه مي‌گذرد، بسيار متفاوت با رفتار اين كشور در قبال تحولات مصر يا تونس است و به همين سبب آگاهان مسائل خاورميانه منتظرند مسكو در سال جاري با حساسيت بيشتري به منافع خود در منطقه بنگرد. بخش پاياني مقاله، به نوع نگرش روسيه به تحولات روابط خود با غرب و خاورميانه نگاه دقيق‌تري خواهد داشت.

***

اما در ميان اين كشورها، روسيه روابط و همكاري‌هاي اقتصادي را با كشورهاي قزاقستان و بلاروس در سطح گسترده‌تري توسعه داده است، به طوري كه در ابتداي سال 2011، اتحاديه گمركي ميان اين سه كشور آغاز به‌كار كرد و ماه دسامبر هم با امضاي موافقتنامه‌اي بين آنها در باره ايجاد فضاي اقتصادي واحد توافق حاصل شد.

در ميان كشورهاي جامعه همسود، روسيه با بلاروس نزديكترين روابط را داشته و سال 2011 هم اين روابط تقويت شد و حجم مبادلات بازرگاني بين دو كشور به مرز 20 ميليارد دلار در سال رسيد.

روسيه همچنين با بلاروس قرارداد ايجاد نيروگاه هسته‌اي در اين كشور امضا كرد كه هزينه هاي آن را نيز با ارائه وام 10 ميليارد دلاري تامين مي‌كند.

مسكو روابط با آستانه را هم در سال گذشته تحكيم كرد كه از جمله توافق‌هاي شاخص مي‌توان به ايجاد سامانه پدافند موشكي مشترك اشاره كرد كه از سوي بسياري از كارشناسان نظامي به‌عنوان اقدام متقابل كرملين به طرح‌هاي توسعه طلبانه غرب در ساختار سپر دفاع موشكي تلقي شد.

روسيه قبلاً نيز سامانه مشابهي را با بلاروس ايجاد كرده است كه اين تلاش‌ها به منظور مقابله با سامانه موشكي آمريكا در اروپا صورت مي‌گيرد و اجراي آن عملا آغاز شده است.

روابط روسيه و اتحاديه اروپا

مسكو و اتحاديه اروپا در سال 2011 روابط خود را توسعه دادند و در قامت دو شريك در عرصه‌هاي مهمي همچون اقتصاد، انرژي و فناوري‌هاي پيشرفته به پيشرفت‌هاي چشمگيري دست يافتند.

در واقع روابط روسيه و اتحاديه اروپا به دليل نقش ممتاز مسكو در تامين بيش از 30 درصد از انرژي مورد نياز قاره سبز از يك طرف و حجم بيش از 260 ميليارد دلار مبادلات تجاري از طرف ديگري پيچيدگي‌هاي خاصي دارد و دو طرف در عين اختلافات عميق و تاريخي، منافع راهبردي مشتركي دارند كه هيچيك نمي‌توانند از آن چشم پوشي كنند.

در همين راستا، روسيه و اتحاديه اروپا سال گذشته ميلادي همانند سال‌هاي پيش دو اجلاس سران برگزار كردند كه اجلاس نخست در خرداد ماه در شهر «نيژني نووگراد» روسيه و اجلاس دوم هم اوايل دسامبر در بروكسل برگزار شد.

روسيه در مذاكرات با اتحاديه اروپا بر لزوم عقد موافقتنامه براي لغو متقابل نظام رواديد براي سفر اتباع روس و كشورهاي اروپايي تاكيد كرد و اين در حالي است كه سران اين اتحاديه با احتياط در اين زمينه رفتار كرده و نقشه راهي را براي حل و فصل تدريجي مسائل در اين عرصه پيشنهاد كردند.

در مذاكرات با اتحاديه اروپا در قالب اجلاس سران، همچنين مسأله همكاري در عرصه انرژي با توجه به تأمين 30 درصدي نفت مصرفي كشورهاي اروپايي و 40 درصد گاز وارداتي آنها ازطرف روسيه، حائز اهميت فراوان بود.

روسيه بارها اعلام كرد كه منشور انرژي اتحاديه اروپا موسوم به «پاكت سوم» را كه در آن بر جدا بودن سيستم سوخت رساني از سيستم توزيع در كشورهاي اروپايي تأكيد شده است، را نمي‌پذيرد.

البته روسيه با اروپا داراي روابط و مناسبات دولايه‌اي است و در حاليكه با ساختار كلي كشورهاي اين قاره در قالب اتحاديه اروپا مناسبات مشخص و تعريف شده‌اي دارد، روابط با پايتخت‌هاي اروپايي در وضعيت متفاوتي قرار دارد و طيفي از دوستان و مخالفان را شامل مي‌شود.

بر اين اساس، مسكو با برلين و پاريس روابط تا حدودي مستحكم و نزديك دارد، در حالي كه مناسبات با انگليس به‌دليل پاره‌اي مسائل از قبيل پرونده مرگ «ليتونينكو» جاسوس روس در انگليس و نيز موضوع مرگ «ماگنيتسكي» وكيل روس شركت انگليسي «هرميتيج»، از شش سال قبل متشنج بوده است.

روابط روسيه و ناتو

روابط روسيه و سازمان پيمان آتلانتيك شمالي (ناتو) در سال 2011 به دو بخش تقسيم مي‌شود. به اين معنا كه مناسبات با اين سازمان تا اواسط خرداد ماه گذشته كه آمريكا بخشي از نقشه خود براي طرح سامانه موشكي قاره اروپا را اعلام و ناتو از آن حمايت نكرده بود، روند عادي خود را مي‌پيمود.

در واقع روابط روسيه و ناتو كه پس از مناقشه اوستياي جنوبي در تابستان 2008 به شدت آسيب ديده بود، در سال 2010 از سرگرفته شد و مسكو به‌عنوان حسن نيت با ترانزيت محمولات غيرنظامي آمريكا به افغانستان از طريق قلمرو خود موافقت كرد.

اما طرح سامانه موشكي آمريكا بار ديگر بر روابط مسكو و ناتو سايه افكند و مسكو دوباره تلاش اين پيمان براي ايجاد تاسيسات نظامي در مجاورت مرزهاي خود را تهديدي براي امنيت روسيه اعلام كرد.

در اين شرايط، تصميم روسيه براي دادن پاسخ به سامانه موشكي آمريكا در قاره اروپا مانند استقرار موشك‌هاي پيشرفته «اسكندر» در بخش هاي غربي خاك خود، بر تنش‌هاي ميان روسيه و ناتو افزود و دبيركل ناتو اين اقدام كرملين را مايه تأسف خواند.

بروز مسائل و تنش‌ها در روابط روسيه و ناتو در سال گذشته، مانع توسعه روابط مسكو با برخي كشورهاي عضو اين پيمان نشد و مهمترين رويداد در اين زمينه، عقد قرارداد فروش چهار ناو بالگردبر «ميسترال» فرانسوي به روسيه به‌ارزش يك ميليارد و 200 ميليون يورو بود.

البته عقد اين قرارداد از طرف سران ناتو بويژه آمريكا استقبال نشد و با ناراحتي شاهد فروش ناو پيشرفته يك كشور عضو به روسيه بودند كه در دكترين ناتو كشور دوست محسوب نمي شود.

با توجه به سلطه بي چون و چراي آمريكا بر ناتو و نيز اظهارات اخير مقام‌هاي روس كه برگزاري اجلاس آتي سران روسيه - ناتو در سال 2012 در شيكاگو را بي‌فايده خوانده‌اند، انتظار نمي‌رود كه روابط دوجانبه در سال آينده شاهد تحرك جدي باشد.

از سوي ديگر، با توجه به اصرار مقام‌هاي آمريكايي مبني بر پيشبرد تدريجي طرح سپر دفاع موشكي و خودداري از دادن هر گونه تصمين كتبي مبني بر هدف نبودن نيروهاي راهبردي روسي، پيش‌بيني مي‌شود سردي در مناسبات كرملين و ناتو در سال 2012 نيز ادامه يابد.

مي‌توان گفت كه عرصه سياسي روسيه در دو بعد داخلي و خارجي در سال سپري شده 2011 ، آميزه‌اي از موفقيت‌هاي نسبي و تلخكامي‌ها بود كه روند تحولات داخلي و بين‌المللي در سال 2012 زواياي ناپيداي آن را بيشتر آشكار خواهد كرد.

سياست خاورميانه‌اي روسيه

روسيه در سال 2011 تلاش گسترده‌اي را براي حضور فعال در منطقه خاورميانه، متناسب با موقعيت خود در قامت قدرت جهاني به عمل آورد كه تحولات جاري منطقه در تسريع اين تلاش‌ها جايگاه ويژه‌اي داشت. ‏

‏روسيه با اشراف به اهميت راهبردي خاورميانه در مناسبات جهاني در سال گذشته تلاش كرد تا در معادلات سياسي اين منطقه نقش تأثيرگذاري ايفا كند و اين امر باعث شد تا سياست‌هاي خاورميانه‌اي روسيه در اولويت سياستگذاري خارجي اين كشور قرار گيرد. ‏

در واقع مسكو با اقدامات خود در اين عرصه تلاش كرد تا نقش از دست رفته اتحاد شوروي سابق در منطقه خاورميانه را كه در سال‌هاي اخير تا حدودي احيا شده است، تقويت كند. ‏

روسيه در رويدادهاي خاورميانه در يك سال اخير دو رويكرد متفاوت داشت كه با در گرفتن و رصد دقيق شرايط پيش آمده در منطقه و عرصه بين‌المللي اتخاذ شد. ‏

بر اين اساس مسكو از يك سو در ابتداي بيداري مردمي كشورهاي عربي خاورميانه و شمال آفريقا در تحولات مصر و تونس كه به سرنگوني رژيم‌هاي حاكم بر اين دو كشور منجر شد، منفعلانه عمل كرد و از سوي ديگر در قبال رويدادهاي داخلي ليبي و به ويژه سوريه حداكثر تلاش‌ها و اقدامات را براي تاثيرگذاري بر وضعيت حاكم به عمل آورد. ‏

كارشناسان مسائل سياسي در توجيه رويكردهاي متفاوت مسكو در اين زمينه بر اين عقيده‌اند كه از ديد تصميم سازان كرملين، انقلاب مردمي در تونس و مصر بدون مداخله خارجي انجام گرفت و سرانجام به پيروزي رسيد، اما در تحولات ليبي و سوريه مداخلات خارجي عامل اصلي محركه رويدادها بود. ‏

حل مسأله سوريه ‏

تحولات سوريه بدون شك مهم‌ترين محور سياست خارجي روسيه در سال 2011 بود و مسكو براي دفاع از متحد ديرين در برابر نقشه‌ها و توطئه‌هاي غرب و

رژيم صهيونيستي از امكانات گسترده خود مانند موقعيت كم نظير عضويت دائمي در شوراي امنيت استفاده كرد. ‏

روسيه در برخورد با تحولات سوريه كوشيد تا بر خلاف كشورهاي غربي كه از موقعيت پيش آمده براي مداخله در امور داخلي اين كشور عربي سوءاستفاده مي‌كنند، با درك واقعيات نظام سياسي دمشق و محبوبيت مردمي بشار اسد، براي حل مسأله از راه‌هاي ديپلماتيك وگفت وگو تلاش كند. ‏

در واقع روسيه از شش ماه پيش كه ناآرامي‌ها در سوريه با تحريك سازمان‌هاي اطلاعاتي غرب و رژيم صهيونيستي برپا شد و شهرهاي بزرگ اين كشور را عرصه آشوب‌ها و اغتشاشات و ترورهاي خياباني كرد، تلاش‌هاي ديپلماتيك منظم و همه جانبه‌اي را با مشاركت ديگر قدرت‌هاي تأثيرگذار منطقه‌اي مانند ايران، آغاز كرد. ‏

در اين مدت نماينده ويژه رئيس‌جمهوري روسيه در امور خاورميانه و معاون وزير امور خارجه اين كشور به طور منظم به سوريه سفر و تلاش كردند تا مقدمات آغاز گفت و گوها ميان حكومت و گروه‌هاي مخالف آن فراهم شود. ‏

روسيه پس از آن كه متوجه شد گروه‌هاي مخالف حكومت سوريه به اميد مداخله غرب، گفت‌وگوها با حكومت، بشار اسد را تحريم كرده و بر طبل جنگ و آشوب‌طلبي مي‌كوبند، به اعمال فشار بر اين گروه‌ها روي آورده و از كشورهاي غربي، رويكرد مشابهي را نسبت به اين گروه‌ها خواستار شد. ‏

اين خواسته البته با توجه به نقشه‌هاي غرب براي رهبري سوريه و تلاش آنها براي روي كار آوردن رژيم غرب‌گرا در اين كشور مهم منطقه براي تسهيل در اجراي نقشه‌هاي خود، راه به جايي نبرد. ‏

به دنبال تشديد مسأله سوريه، غربي‌ها در شوراي امنيت اقدامات هماهنگ شده‌اي را براي فراهم آوردن بستر مداخله در امور داخلي دمشق به منظور سرنگوني حكومت قانوني و مشروع اين كشور به عمل آوردند و ماه نوامبر گذشته پيش‌نويس قطعنامه‌اي را عليه دمشق پيشنهاد كردند كه با توجه به محكوميت يكجانبه حكومت سوريه و پيش بيني امكان مداخله خارجي در اين زمينه، از طرف روسيه و چين وتو شد.‏

«سرگئي لاوروف» وزير امور خارجه روسيه در رد اين قطعنامه به صراحت اعلام كرد كه كشورش از مسأله ليبي درس لازم را گرفته و اجازه نخواهد داد قطعنامه‌هاي شوراي امنيت براي نيل به اهداف سياسي برخي كشورها، مورد سوءاستفاده قرار گيرد. ‏

وي بار ديگر موضع كشورش را مبني بر اينكه اجازه تكرار سناريوي ليبي در سوريه داده نمي‌شود، تكرار و بر پايبندي مسكو به آن تاكيد كرد. ‏

به عقيده صاحب نظران سياسي، تلاش‌هاي گسترده روسيه براي حل مسأله سوريه از راه‌هاي ديپلماتيك و صلح‌آميز، نشانگر اهميت فوق العاده زياد اين مسأله براي روس‌ها و به ويژه حضور اين كشور در منطقه خاورميانه است. ‏

از اين ديدگاه، سوريه از دوره شوروي سابق متحد راهبردي مسكو بوده و در سياست اين كشور در منطقه خاورميانه جايگاه مهمي داشته است. ‏

از ديگر سو، روسيه در قامت ميراث‌دار شوروي سابق نيز در 10 سال اخير اهميت سابق را به سوريه در سياست منطقه‌اي خود بازگردانده و مسكو تصميم به تقويت پايگاه دريايي خود در «طرطوس» سوريه گرفته و قرار است بهار آينده ناوگان روسيه در سواحل اين كشور عربي مستقر و رزمايش دريايي مشترك برگزار كند. ‏

تحولات ليبي ‏

قيام مردمي در ليبي كه از حدود يك سال پيش آغاز و به سرنگوني ديكتاتوري معمر قذافي منجر شد، زمينه گسترده‌اي را براي مداخلات غرب در امور داخلي اين كشور فراهم آورد. ‏

كشورهاي غربي با سوءاستفاده از قطعنامه‌هاي شوراي امنيت كه اجازه ايجاد محدوده پرواز ممنوع بر فراز آسمان ليبي را داده بود، به بمباران گسترده مناطق مختلف اين كشور از جمله اماكن مسكوني پرداختند و اين امر باعث كشته و مجروح شدن هزاران نفر و به بار آمدن خرابي‌هاي گسترده‌اي شد. ‏

روسيه كه از قطعنامه‌هاي شوراي امنيت درباره ليبي حمايت كرده بود، با ناراحتي شاهد سوءاستفاده غربي‌ها به سركردگي آمريكا از آنها در راستاي تأمين منافع خود و غارت ثروت‌هاي اين كشور بود و مقام‌هاي روس بارها از اين گستاخي غربي‌ها و سران ناتو انتقاد كرده و خواستار تحقيقات جامع در اين زمينه، به ويژه جنايات غربي‌ها در جريان بمباران مناطق مختلف ليبي و كشتار غيرنظاميان شدند. ‏

مسكو در ماه دسامبر گذشته هم كه رياست دوره‌اي شوراي امنيت را برعهده داشت، مسأله نقض قوانين بين‌المللي از سوي كشورهاي غربي در ليبي را به كرات مطرح و تحقيقات بي‌طرفانه بين‌المللي در اين زمينه را خواستار شده بود تا اين گونه حوادث در آينده در كشورهاي ديگر تكرار نشوند. ‏

مسأله ليبي باعث تشديد اختلافات و تنش‌ها ميان روسيه و غرب شد و مسكو علاوه بر نگراني از نقض قوانين بين‌المللي توسط كشورهاي غربي در ليبي، به خاطر از دست دادن بخشي از منافع خود در اين كشور به ويژه تجديد نظر طرابلس در اجراي قراردادهاي نفتي و تسليحاتي با مسكو، ناراحت است. ‏

كارشناسان بر اين عقيده هستند كه رويكرد سرسختانه روسيه در قبال سوريه، نسبت به اقدامات كشورهاي غربي، نتيجه تلاش‌هاي سودجويانه اين كشورها در ليبي بوده است كه باعث ناخوشايندي روس‌ها شد. ‏

كمك به تاسيس حكومت مستقل فلسطين ‏

روسيه در سالي كه گذشت بر تلاش‌هاي خود براي كمك به تأسيس حكومت مستقل فلسطين افزود و بهترين گواه بر اين امر، سفر سال گذشته ديميتري مدودف به فلسطين در ماه ژانويه بود كه نخستين سفر خارجي وي در سال 2011 محسوب مي‌شد. ‏

مدودف در جريان اين سفر بر موضع كشورش مبني بر ضرورت تأسيس حكومت مستقل فلسطين تاكيد كرد و وجود چنين حكومتي را حق مردم فلسطين دانست. ‏

موضوع جالب توجه در اين سفر، لغو ديدار پيش‌بيني شده از تل‌آويو و ديدار با سران رژيم صهيونيستي در لحظات آخر سفر مدودف بود كه ناراحتي سردمداران اين رژيم را برانگيخت. ‏

سرگئي لاوروف وزير امور خارجه روسيه درباره به رسميت شناختن فلسطين مستقل كه تشكيلات خودگردان طرح آن را چند ماه پيش به مجمع عمومي سازمان ملل ارائه داد، از حمايت مسكو از اين روند خبر داد و گفت: روسيه حكومت مستقل فلسطين را به رسميت شناخته و سفارت فلسطين از سال 1989 در مسكو فعاليت مي‌كند. ‏

روسيه همچنين در اين راستا از روند سازش ميان جنبش‌هاي فلسطيني حماس و فتح حمايت كرد و آن را لازمه اصلي تاسيس حكومت مستقل فلسطين دانست. ‏

مسكو تلاش‌هاي ديپلماتيك خود در اين زمينه را بيشتر در چارچوب گروه 4 (ميانجيگران بين‌المللي خاورميانه) به عمل مي‌آورد و در عين حال بر ضرورت تداوم مذاكرات سازش ميان تشكيلات خودگردان و رژيم صهيونيستي تأكيد دارد. به عقيده كارشناسان سياسي، روسيه در حال حاضر براي حضور فعال در منطقه خاورميانه و عقب نماندن از آمريكا در رويدادهاي منطقه تلاش مي‌كند و سال 2011 نقطه اوج اين تلاش‌ها بود. ‏

در نهايت مي‌توان گفت كه بيداري اسلامي در كشورهاي عربي خاورميانه و شمال آفريقا، سياستگذاري خارجي روسيه را وارد مرحله جديدي از پويايي كرد كه پيش‌بيني مي‌شود اين روند در ماه‌هاي آتي نيز ادامه داشته باشد و مسكو براي موفقيت سياست خارجي خود در اين منطقه راهبردي از جهان، به سمت همگرايي بيشتر با كشورهاي قدرتمند منطقه‌اي همچون ايران حركت كند.

يکشنبه|ا|2|ا|بهمن|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 308]