بررسي قابليت‌هاي توليد دانه‌هاي روغني

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: بررسي قابليت‌هاي توليد دانه‌هاي روغني

دانه‌هاي روغني از محصولات با ارزش بخش كشاورزي به شمار مي‌روند كه به عنوان ماده اوليه صنايع روغن‌كشي و تامين كننده نيازهاي چربي، پروتئين و ويتامين در حيات موجودات زنده نقش اساسي را ايفا مي‌كنند. ‌

دانه‌هاي روغني به عنوان گياهان صنعتي، به دليل كاربردهاي فراوان در تغذيه انسان و كنجاله آن در تغذيه دام و طيور و مصارف متعدد صنعتي، از جايگاه ويژه‌اي در بين محصولات كشاورزي برخوردارند. چرخه صنعت روغن نباتي بر وجود و عدم دانه‌هاي روغني استوار است. حمل و نقل دانه‌هاي روغني به لحاظ پراكندگي مناطق توليد در سطح كشور از موارد مهم و تاثيرگذار بر هزينه‌هاي توليد روغن نباتي است. ‌تغييرات توليد دانه‌هاي روغني در يك دوره 40 ساله كه صنايع روغن‌كشي از توليدات دانه‌هاي روغني كشور بهره‌مند شده‌اند، نشان مي‌دهد كه در ابتدا تنها از پنبه‌دانه و سپس از دو منبع سويا و آفتابگردان و طي سال‌هاي اواخر دهه 1370 از ساير محصولات مانند گلرنگ و كلزا استفاده شده است. ساير منابع مانند كنجد به طور محدودي در صنايع روغن كشي مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

با اجراي سياست‌ خودكفايي در توليد دانه‌هاي روغني، كشت دانه‌ روغني كه عمده‌ترين آن كلزا است، گسترش پيدا كرده و به قيمت تضميني از كشاورزان خريداري مي‌شود. با وجود اين، حدود 85درصد نياز كشور به دانه روغني به صورت دانه يا روغن خام از طريق واردات تامين و در كارخانه‌هاي روغن‌كشي و فرآوري روغن تبديل به روغن خوراكي مي‌شود. از آنجا كه قيمت تمام شده دانه داخلي در مقايسه با قيمت دانه وارداتي بالاتر است، به منظور خريد دانه داخلي توسط كارخانه‌هاي روغن كشي دو سياست وجود دارد. يك سياست مي‌تواند پرداخت ضرر و زيان خريد تضميني دانه روغني باشد كه اين سياست براي دولت بار مالي به همراه دارد.

سياست ديگر، معافيت از سود بازرگاني دانه روغن وارداتي (به طور خاص دانه سويا) است، به گونه‌اي كه زيان خريداران داخلي پوشش داده شود و كمبود دانه روغني نيز تامين شود.

توليد دانه‌هاي روغني

ظرفيت‌ها وامكانات توليد دانه‌هاي روغني را در كشور مي‌توان در سه بخش سطح زيركشت، افزايش عملكرد و كاهش هزينه‌هاي توليد مورد بررسي قرارداد. اختلاف فاحش بين متوسط عملكردهاي فعلي و عملكردهاي توليد كننده برتر (5/4تن در سويا، 6/3 تن در آفتابگردان، 4 تن در گلرنگ، بيش از 8 تن در كلزا و 2 تن در كنجد) بيان كننده امكان افزايش توليد در اين زمينه است.

مطالعات انجام شده نشان دهنده ظرفيت بالاي منابع آب و خاك كشور براي انجام امور به زراعي و افزايش سطح زيركشت است و با استفاده از اراضي آيش فعلي و اجراي سيستم‌هاي جديد آبياري، تجهيز و نوسازي اراضي و انجام پروژه‌هاي اصلاح خاك نظير زهكشي، مي‌توان به اين ظرفيت‌ها رسيد. گرچه بعضي از دانه‌هاي روغني از جمله سويا و آفتابگردان به علت ويژگي‌هاي خاص خود به ويژه تابستانه بودن و عدم توانايي رقابت با محصول پردرآمدي مثل ذرت، چغندرقند، سيب‌زميني و صيفي در حال حاضر توسعه كمتري دارند اما محصولاتي مثل كلزا و گلرنگ از زمينه بسيار خوبي براي توسعه سطح زيركشت برخوردارند.

كلزا كه در چند سال اخير كشت آن توسعه يافته است، علاوه بر امكان توسعه قابل توجه زيركشت در تناوب با غلات (آبي و ديم) و اراضي آيش، به دليل قرار گرفتن در تناوب اراضي شاليزاري كه به طور معمول از اواخر تابستان كشت بعدي برنج بدون استفاده مي‌ماند، زمينه بسيار خوبي براي توسعه كشت دارد زراعت گلرنگ نيز به علت كشت پاييزه و بهره‌گيري از نزولات جوي و همچنين تحمل نسبي در مقابل شوري خاك و خشكي (كه از عوامل اصلي محدود كننده كشت در كشور ما محسوب مي‌شوند)، ظرفيت قابل توجهي براي افزايش سطح زيركشت در اراضي ديم و اراضي آبي با محدوديت شوري دارد.

از جمله توانمندي‌ها و قابليت‌هاي كشور براي افزايش توليد دانه‌هاي روغني مي‌توان به تنوع و گستردگي اقليمي و امكانات طبيعي كشور براي توسعه كشت انواع دانه‌‌هاي روغني، تنوع و تعدد نباتات روغني قابل كشت و تنوع ارقام با سازگاري بالا با شرايط اقليمي مختلف به ويژه در كلزا، امكان كشت كلزا و گلرنگ در كشت پاييزه و فصل بارندگي، امكان استفاده از ظرفيت‌هاي موجود از جمله كشت كلزا در اراضي شاليزار بعد از برداشت برنج و تحقق برنامه تناوب كشت مناسب با ورود دانه‌هاي روغني با هدف دستيابي به كشاورزي پايدار و افزايش عملكرد ساير زراعت‌ها از جمله گندم و ذرت اشاره كرد. ‌

ميزان توليد انواع مختلف دانه‌هاي روغني كشور حدود 393 هزار تن برآورد شده كه 22/69 درصد آن از كشت آبي و 78/30درصد آن از كشت ديم به دست آمده است. استان گلستان با 42/42 درصد توليد دانه‌هاي روغني كشور از نظر توليد در جايگاه نخست توليدكنندگان اين محصول قرار گرفته است و استان‌هاي مازندران، آذربايجان غربي و فارس به ترتيب با 92/18، 29/7 و 88/4 درصد توليد دانه‌هاي روغني كشور در مقام‌هاي دوم تا چهارم قرار گرفته‌اند. چهار استان ذكر شده در مجموع 51/73 درصد توليد را به خود اختصاص داده‌اند. كمترين توليد انواع مختلف دانه‌هاي روغني كشور با 22 تن به استان تهران تعلق دارد.‌

بازده توليد در هكتار دانه‌هاي روغني آبي كشور 1740 كيلوگرم و عملكرد ديم 1366 كيلوگرم است. بيشترين عملكرد آبي با 4090 كيلوگرم متعلق به استان گيلان است و كمترين آن با 649 كيلوگرم به استان هرمزگان تعلق دارد. بيشترين و كمترين عملكرد دانه‌هاي روغني ديم به ترتيب با 2417 كيلوگرم و 101 كيلوگرم در هكتار به استان‌هاي گيلان و قم اختصاص دارد.

آفتابگردان‌

گياهي است در دو نوع روغني و آجيلي كه انواع آجيلي آن داراي روغن كمتر و تركيب اسيدهاي چرب مخصوصي بوده و انواع روغني آن داراي 43 تا 49 درصد روغن در ارقام گرده‌افشان آزاد با هيبريدهاي جديد است. آفتابگردان دركشت اول و كشت دوم و در شرايط آبي و ديم توليد مي‌شود.

حداكثر عملكردها در شرايط مطلوب در حد 4200 تا 4500 كيلوگرم در هكتار در اراضي آبي و در حد 2500 كيلوگرم در هكتار اراضي ديم بسته به نوع و زمان كشت و مراقبت‌هاي زراعي حاصل شده است. كشت مكانيزه آفتابگردان نيز امكان‌پذير است.‌

كشت مستمر آفتابگردان در ايران با سطح 1791 هكتار آغاز شده و مقدار آن در سال 1385 به 28500 هكتاررسيده است. سطح كشت اين محصول در سال‌هاي گذشته با نوسان‌هاي شديدي مواجه بوده است. مناطق گلستان، مازندران، آذربايجان شرقي و كردستان را مي‌توان از مناطق عمده توليد آفتابگردان نام برد.

لوبياي روغني‌

سويا(لوبيا ي روغني) گياهي است كه بالاترين سطح زيركشت و توليد دانه‌هاي روغني و پروتئيني را در جهان به خود اختصاص داده است.‌

اين گياه در سال 1342 ابتدا توسط گروه صنعتي بهشهر به مازندران وارد شد و مورد كشت قرار گرفت اما چندان موفق نبود. سويا از سال 1346 به عنوان دانه روغني در بخش‌هاي مهمي از كشور مورد توجه كشاورزان قرار گرفت.

ميزان روغن دردانه سويا 24-18 درصد و ميزان پروتئين آن بين 37-32 درصد، متفاوت است. درصد پروتئين در كنجاله 44-43 درصد است. سويا گياه جالبي است كه به طلاي زرد گياهي شهرت دارد. پروتئين آكنده از اسيدهاي آمينه اصلي ارزش زيادي به اين گياه مي‌دهد و گستره صنايع تبديلي و تكميلي آن هم اهميت اين گياه را دو چندان مي‌كند.

ارقام پيشرفته سويا داراي خصوصيات تكامل يافته نظير مقاومت در برابر آفات و امراض و تنش‌هاي محيطي است. سويا در زمين‌هاي كشت ذرت به‌راحتي توليد مي‌شود و در تناوب با آن نقش ارزنده‌اي دارد. سوياهاي گروه 3 و 4 (در تقسيم‌بندي قديم در ايران) در مناطق شمالي و مركزي و گروه 6 و 7 درجنوب مورد كشت قرار گرفته است. مناطق كشت فعلي سويا گلستان، مازندران، مغان، لرستان، آذربايجان غربي و كرمانشاه است.

سويا درايران در شرايط ديم و آبي در كشت اول و دوم كاشته مي‌شود. برخي از كشاورزان عملكردهاي مطلوبي در حد 4500 كيلوگرم تا 4700 كيلوگرم در هكتار داشته‌اند كه قابل مقايسه با عملكردهاي مطلوب درسطح جهان است.

عملكرد سويا نه تنها نسبت به ديگر محصولات روغني در ايران، بلكه در آسيا و حتي اروپا نيز بالاتر بوده و نشان‌دهنده ظرفيت خوب آن در صورت توجه است. حضور سويا دركشت دوم بعد از گندم، جو، سيب‌زميني و ساير محصولات و بسياري از زراعت‌هاي ديگر درآمد قابل توجهي عايد كشاورزان مي‌كند. علاوه بر اين تمام عمليات كاشت، داشت و برداشت سويا را مي‌توان به صورت تمام مكانيزه انجام داد. صنايع تبديلي مشتقات سويا نيز دامنه بسيار وسيعي دارد و بيش از 150 مورد را تشكيل مي‌دهد و از ميان آنها مي‌توان به شير سويا و گوشت مصنوعي مشتق از پروتئين سويا اشاره كرد كه در تغذيه نقش عمده‌اي دارند.‌

كلزا

كشت كلزا سابقه‌اي طولاني در جهان دارد. ارقامي از كلزا كه در ايران كشت مي‌شود در دو نوع بهاره و پاييزه قرار دارند. اين گياه با ريشه‌هاي قوي، بهتر از غلات در كشت‌هاي پاييزه از ميزان رطوبت موجود درخاك بهره مي‌گيرد و مي‌تواند رطوبت موجود درعمق 100-80 سانتيمتر را به راحتي جذب و مصرف كند.‌

كلزا گياهي است كه مي‌تواند سرما را تحمل كند اما با تطبيق حرارت و زمان كاشت بالقوه مي‌تواند در شرايط گرمسيري و نيمه گرمسيري (مناطق جنوبي كشور) نيز به خوبي توليد شود.كلزا در بخش عمده‌اي از كشور در تناوب غلات آبي و ديم كشت مي‌شود و در اين تناوب مي‌تواند به حذف علف‌هاي هرز و كنترل بيماري‌ها كمك كند. بعلاوه به علت تاثير در حاصلخيزي خاك، در عملكرد محصول بعدي موثر است. كلزا داراي خصوصيات خاصي براي كشت در اغلب اقليم‌هاي كشاورزي است. اين گياه در اقليم‌هاي چهارگانه ايران (اقليم‌هاي سرد، معتدل، نيمه گرمسير و گرمسير) با عملكردهاي مناسبي در سال‌هاي اخير توليد شده و مورد استقبال كشاورزان قرار گرفته است.

كلزا از سال 1352 وارد كشور شد اما برنامه توسعه آن تا سال 1368 متوقف ماند. اين محصول از سال 1368 به صورت مزارع تحقيقاتي و آزمايشي و از سال 1375 به صورت مزارع ارزيابي و سازگاري كشت شد اما رشد واقعي كلزا با بهره‌گيري از طرح كلزا از سال 1378 درسطح اقتصادي شروع شده و هرسال رشد فزاينده‌اي داشته است.

گلرنگ‌

گلرنگ گياهي است پرشاخ و برگ كه درصد روغن آن در ارقام مختلف بين 27 تا 35 درصد است اما بالاترين درصد روغن در ارقام داخلي، 37 درصد در گونه بومي اصفهاني ارزيابي شده است. گلرنگ با ريشه قوي و طولاني مي‌تواند آب را از اعماق زمين جذب و مصرف كند و برگ‌هاي خاردار و اندام‌هاي تبديل شده به خار حداقل تبخير را در گياه ايجاد مي‌كند. گل‌هاي گلرنگ منبع قابل توجهي از رنگ‌هاي طبيعي و فرآوري شده يا نشده است كه بهاي زيادي دارد و منافع جنبي را در كنار مزيت‌هاي اصلي آن ايجاد مي‌كند.‌

گلرنگ به عنوان دانه روغني در طول 40 سال گذشته دوبار وارد صحنه زراعت ايران شده است، يكي بين سال‌هاي 1353 -1346 و ديگري طي سال‌هاي 1386 - 1378 اما در بين‌ سال‌هاي پيش از اين دو دوره، كشت و مصرف دانه آن به طور آزاد در سطوح ناچيز صورت گرفته است. بالاترين سطح كشت گلرنگ در سال 1384 با 8600 هكتار در يك روند رو به رشد محقق شده است.

كنجد

كنجد گياهي بسيار قديمي و داراي روغني بسيار مرغوب است. حدود 110 نوع متفاوت از كنجد گزارش شده كه اين گونه‌ها نشان‌دهنده تطابق گياه با شرايط مختلف است. كنجد گرماي زيادي را براي سبز شدن لازم دارد و در تمام ايران به غير از مناطق خاصي در كشت دوم بدون رقابت با محصولات ديگر كشت مي‌شود.

همه ساله به استناد قانون خريد تضميني محصولات كشاورزي، قيمت دانه‌هاي روغني (آفتابگردان، سويا، كلزا و گلرنگ) از سوي دولت تعيين و توسط دستگاه مباشر خريداري مي‌شود.

مبناي محاسبه قيمت خريد تضميني دانه‌هاي روغني همانند ساير محصولات زراعي براساس احتساب هزينه توليد هر هكتار شامل انواع عمليات كاشت، داشت و برداشت، سود سرمايه در گردش و سود توليدكننده، سهم ارزش بازدهي زمين و ساير موارد است.

تمام هزينه‌هاي توليد در محاسبه قيمت تضميني لحاظ مي‌شود، در حالي كه وزارت جهاد كشاورزي به منظور حمايت همه‌جانبه از كشت اين محصول، در بعضي از موارد، از كشاورزان حمايت مضاعف مي‌كند،

مانند پرداخت كمك مالي بدون عوض، حمل محصول توليدي تا در كارخانه و ...‌

تامين بذر اصلاح شده به نرخ مصوب، تامين و توزيع كود شيميايي به نرخ مصوب، بيمه محصولات در چارچوب دستورالعمل صندوق بيمه محصولات كشاورزي، پرداخت يارانه مستقيم توسط وزارت جهاد كشاورزي، توزيع كيسه مخصوص جمع‌آوري محصول به صورت اماني و بدون دريافت وجه، اعطاي تسهيلات بانكي، واگذاري ادوات كشاورزي به كشاورزان كلزاكار كه با 50 درصد تخفيف نسبت به قيمت بازار آزاد صورت مي‌گيرد و مابقي مبلغ نيز در قالب تسهيلات بانكي از كشاورزان دريافت مي‌شود، پرداخت هزينه‌هاي تبعي خريد دانه كه به طور عمده شامل هزينه‌هاي جاري شركت كشت دانه‌هاي روغني، مالي و كرايه حمل است و پرداخت يارانه مستقيم برداشت محصول از مهم‌ترين روش‌هاي حمايت دولت از كشاورزان است.

پرداخت يارانه يكي از مهم‌ترين ابزارهاي حمايتي است كه براساس عوامل متعدد تعيين و به عنوان كمك به منظور پرداخت قسمتي از هزينه‌هاي تمام شده يك كالا يا خدمات توسط دولت پرداخت مي‌شود.در سال 1385 به استناد ابلاغيه سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور وقت دستگاه مباشر خريد دانه‌هاي روغني توليد داخل از شركت كشت دانه‌هاي روغني به سازمان تعاون روستايي ايران، با هدف پرداخت سريع‌تر بهاي محصول كشاورزان و اجتناب از مشكلات سال‌هاي قبل تغيير يافت.

روغن نباتي‌

يكي از كالاهاي اساسي سبد خانوار، روغن خوراكي است. هر ساله بخشي از كالاهاي اساسي موردنياز جامعه از جمله روغن توسط دولت تامين و توزيع مي‌شود كه بابت تامين آن ميليون‌ها دلار ارز و بابت تبديل و توزيع آن (به لحاظ تفاوت قيمت تمام شده تا قيمت فروش) ميلياردها ريال از بودجه عمومي هزينه مي‌شود.

در اين خصوص بايد اشاره كرد كه دولت از طريق توزيع روغن كالابرگي تنها 4/5 كيلوگرم (كمتر از 40 درصد مصرف سرانه روغن) از نياز افراد جامعه را تامين مي‌كند و مابقي نياز توسط بخش خصوصي تامين و توزيع مي‌شود.

منابع تامين روغن در ايران به طور عمده از طريق واردات روغن خام (و به تازگي واردات دانه روغني سويا و كلزا) و استخراج روغن از دانه‌هاي توليدي داخلي بوده است. عمده منابع داخلي شامل پنبه‌ دانه، سويا، آفتابگردان و گلرنگ و در سال‌هاي اخير كلزا است.

به طور مثال، در 6 ماهه اول 1387 حدود 692 هزار تن روغن‌نباتي در كارخانه‌هاي روغن‌نباتي تصفيه و توليد شده كه نسبت به مدت مشابه سال قبل 5 درصد كاهش داشته است، همچنين 688 هزار تن روغن نباتي از كارخانه‌ها خارج شده كه در مقايسه با مدت مشابه سال قبل كاهش يك درصدي را نشان مي‌دهد، 239 هزار تن در قالب سهميه‌هاي دولتي و 400 هزار تن به صورت فروش آزاد از كارخانه‌ها خارج شد. در اين مدت 49 هزار تن روغن‌نباتي صادر شد كه نسبت به سال قبل رشدي 72 درصدي را نشان مي‌دهد.‌يكي از مشتقات اوليه پس از استحصال روغن از دانه‌هاي روغني، كنجاله است. برجسته‌ترين كنجاله‌ها، كنجاله سويا و سپس كلزاست. دو مصرف اصلي كنجاله عبارت‌اند از:

توليد و مصرف پروتئين‌هاي قابل مصرف انسان به صورت گوشت‌هاي مصنوعي و مصرف مستقيم كنجاله در جيره غذايي متناسب با تركيبات مواد در جيره‌هاي خاص غذايي دام، طيور و آبزيان است.مصرف كنجاله در ايران در چند سال اخير به علت افزايش تقاضاي خوراك دام به طور مستمر رو به افزايش بوده و طي سال‌هاي گذشته تاكنون از روند رو به رشدي برخوردار است.

صنعت روغن كشي

توسعه و رشد صنايع روغن كشي و صنايع وابسته به آن به طور مستقيم تحت تاثير ميزان مصرف روغن‌نباتي قرار دارد. تا سال 1320در ايران مصرف روغن نباتي رايج نبود و مردم بيشتر از روغن حيواني استفاده مي‌كردند، از اين سال به بعد مصرف روغن به ميزان بسيار كم رايج شد.

نخستين كارخانه روغن‌كشي در سال 1317 با ظرفيت 3500 تن در سال در منطقه ورامين تاسيس شد. پس از آن نخستين كارخانه روغن‌نباتي هيدروژنه ايران در سال 1331 در شهرري تاسيس شد. تا اين موقع روغن نباتي هيدروژنه از كشورهاي هلند و آمريكا وارد مي‌شود. ‌

ظرفيت و تعداد كارخانه‌هاي روغن كشي و روغن‌نباتي (تصفيه روغن) از سال 1330 روندي تصاعدي داشت و افزايش ظرفيت و توسعه كارخانه‌ها در دهه 1370 به حداكثر خود رسيد به نحوي كه كشور از ظرفيت بالايي از تصفيه و روغن‌كشي برخوردار است. ‌

در حال حاضر تعداد 19 واحد كارخانه مجهز به فناوري روغن‌‌كشي به ظرفيت اسمي بيش از 3 ميليون تن در كشور وجود دارند كه اكثر آنها علاوه بر خط روغن كشي، خط تصفيه روغن خام را نيز دارا هستند و به طور هم زمان ضمن امكان روغن كشي، كار تصفيه و توليد محصول نهايي روغن نباتي را انجام مي‌دهند. ‌حمايت‌هاي دولت طي سال‌هاي گذشته از اين بخش به شيوه‌هاي پرداخت تسهيلات بانكي، حمايت تعرفه‌اي از محصولات توليدي كارخانه‌هاي روغن‌كشي و اشتغال در صنعت روغن‌كشي بوده است.

واردات

مقادير كم توليدات داخلي دانه‌هاي روغني و وابستگي كشور به واردات روغن نباتي و كنجاله به گونه‌اي است كه طي ساليان متمادي بخش اعظمي از اعتبارات ارزي كشور را به خود اختصاص داده است. توليد روغن نباتي در كشور ما در خوشبينانه‌ترين حالت ممكن بيش از 82درصد به واردات دانه و روغن خام خارج از كشور وابسته است كه اگر ميزان وابستگي صنايع دام و طيور و صنايع وابسته را به آن اضافه كنيم و واردات حدود يك ميليون تن كنجاله دانه‌هاي روغني را نيز در نظر بگيريم به اهميت موضوع بيشتر پي‌خواهيم برد. در 6 ماهه اول سال 1387 مقدار 410 هزار تن انواع روغن خام به ارزش 9/432 ميليون دلار وارد كشور شد كه در مقايسه با مدت مشابه سال قبل از نظر مقداري 28درصد كاهش و از لحاظ ارزش دلاري 9 درصد افزايش نشان مي‌دهد. ‌در همين مدت، مقدار 566 هزار تن دانه روغني به ارزش 7/310 ميليون دلار وارد شد كه در مقايسه با مدت مشابه سال قبل از نظر وزني 19درصد كاهش و از لحاظ ارزش دلاري با 38درصد افزايش رو به رو بوده است. در عين حال ميزان واردات كنجاله سويا 428 هزار تن به ارزش 3/182 ميليون دلار بوده كه نسبت به مدت مشابه سال قبل از نظر وزني 29درصد كاهش و از نظر قيمت 10درصد رشد داشته است.

قيمت‌هاي جهاني

در شهريور ماه سال جاري هر تن روغن خام سويا در بنادر جنوبي كشور به طور متوسط 1090 دلار معامله شده كه نسبت به مدت مشابه سال قبل 22درصد رشد داشته است. در اين ماه ميانگين قيمت هر تن روغن خام آفتابگردان 1170 دلار، دانه سويا 539 دلار، كنجاله سويا 456 دلار و روغن پالم اولئين 890 دلار بود كه نسبت به مدت مشابه سال قبل به ترتيب1/17، 23 و 6 درصد رشد قيمت داشته است. ‌

در پايان يادآوري مي‌شود با توجه به اين كه تعامل بين بخش كشاورزان دانه كار و صنعت روغن كشي، اجتناب‌ناپذير است و بايد براساس منطق بنگاه اقتصادي با يكديگر به همكاري بپردازند، شايسته است زمينه‌هاي لازم براي تقويت اين همكاري فراهم شود و جنبه‌هاي صنعتي و بازرگاني محصولات با واقع‌بيني بيشتري مورد توجه قرار گيرد.

پنجشنبه|ا|24|ا|بهمن|ا|1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 834]