احساس آرامش در خانه راه را بر اُفت تحصيلي مي‌بندد

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: احساس آرامش در خانه راه را بر اُفت تحصيلي مي‌بندد

كودكان با صفايند، پر جنب‌ و جوشند، گرم و مهربانند، اهل بازي‌ و گردش‌اند، اهل پرسش‌اند؛ اما گاه مانند همه انسان‌هاي ديگر دچار آشفتگي مي‌شوند. نياز آنان براي پيشرفت، درك‌شدن است. ‏

پيش‌تر، باور آموزگاران دوره ابتدايي اين بود كه كه دانش‌آموزان، زماني كه به كلاس چهارم دبستان‎) ‎با افزايش حجم درس‌هايي مانند رياضي) مي‌روند، دچار افت تحصيل مي‌شوند، اما اينك يكي از مسئولان آموزش ابتدايي وزارت آموزش و پرورش اعلام كرده كه بيش‌ترين افت تحصيلي در دوره پيش از راهنمايي و مربوط به پايه اول ابتدايي است كه كودكان، آشنايي چنداني با فضاي مدرسه و كلاس درس ندارند؛ اما آن‌دسته از كودكاني كه دوره پيش‌دبستاني را گذرانده‌اند، به نسبت، به افت تحصيلي كم‌تري دچارند. ‏

افت تحصيلي يك دانش‌آموز -‌ در ديدگاه‌هاي رسمي‌- خروج از يك ميزان خوشايند، به سطح ناموفق بيان مي‌‌شود؛ به سخن ديگر ميان آن‌چه كه مي‌تواند انجام دهد و آن‌چه كه حاصل شده، فاصله افتاده است. در چنين نگره‌هايي، عنصر دانش‌آموز مانند نهال ناشناس و غيربومي است در دست باغباني كه آن را در زمين نابارور مي‌كارد و به آن كود و آب مي‌دهد و تنها به ازاي سرمايه‌اي كه صرف كرده است از آن انتظار ميوه دارد.

بنابراين آيا مي‌توان گفت كه افت تحصيلي، نسبي است؟ و چه ‌بسا اگر خانواده‌اي براي يك دانش‌آموز دچار افت تحصيلي، معلم سرخانه بگيرد، وي در اين مورد از افت به رشد برسد و همتراز ديگر شاگردان كلاس شود؟ (و البته مهم هم نباشد كه استعدادش در چه رشته‌اي است و علايق‌اش را چه چيزهايي تشكيل مي‌دهد!)

بنابراين تعريف‌هاي گوناگوني كه براي افت تحصيلي ارايه شده‌ است، در راستاي همان قوانيني‌ست كه آموزش‌وپرروش رسمي كشورها را شكل مي‌دهد، زيرا چنين نگره‌هايي ژرف نيست و يا توانايي فرارفتن از سطح و رويه‌ را ندارد.

گزاره‌هاي افت تحصيلي دانش‌آموزان

به گفته دكتر غريب فطرت-روانشناس(كه ديدگاهايش را در بخش دوم گزارش مي‌خوانيد)،‌ افت تحصيلي يعني كاهش عملكرد تحصيلي دانش‌آموز از سطح خوشايند به ناخوشايند و در غلتيدن وي از سطح بالا به سطح پايين‌تر است. در اين حالت، فاصله زيادي ميان درونداشت(استعداد) و رفتار درسي كودك(عملكرد)‌ ديده مي‌شود. ‏

اما دكتر حكمت‌اله رحيمي -پزشك نيز بر اين باور است كه گزاره‌هاي گوناگوني در افت تحصيلي دانش‌آموزان دخالت دارد.

او در ادامه گفت و شنود با روزنامه اطلاعات مي‌افزايد: يكي از آن جمله، انگيزه يادگيري است كه عموما در كودك، غريزي است. به تدريج اشتياق يادگيري در كودك در همه زمينه‌ها مانند راه‌رفتن، به دست گرفتن درست اشيا و دست تكان‌دادن بيش‌تر مي‌شود. اگر پدر و مادر و ديگر افراد خانواده، آموزش‌ها را به زبان ساده به كودك بياموزند، انگيزه‌هاي نخستين آموختن در كودك ايجاد مي‌شود و يا رشد مي‌كند.

رحيمي كه معتقد به رقابت سالم دانش‌آموزان براي افزايش انگيزه‌هاي تحصيلي است، ادامه مي‌دهد: اين انگيزه با مهرورزي و تشويق‌هاي به موقع پدرومادر، علاقه آموزگار به دانش‌آموز و ترغيب دانش‌آموز به انجام فعاليت‌هاي گروهي مانند اردوها و بازديدهاي تفريحي افزايش مي‌يابد. شركت دادن دانش‌آموز در مسابقه‌هاي علمي و فرهنگي و دادن جايزه به برندگان نيز، موثر خواهد بود.‏

كودك شاد ‏

به گفته دكتر حكمت‌اله رحيمي، اهميت پرورش يك كودك شاد بر كسي پوشيده نيست و براي اين هدف، راه‌هاي گوناگوني وجود دارد، از جمله اين كه كودك را در ساعت‌ فراغت با سرگرمي‌هاي متنوع مشغول كنيم و موقعيت‌هاي شوخي و خنده را براي وي فراهم آوريم و يا كاري كنيم كه احساس كند براي جامعه مفيد است. براي رسيدن به اين هدف مي‌توانيم او را در فعاليت‌هاي نيكوكارانه شركت دهيم و بدين‌گونه حس كمك به انسان‌ها را در وي برانگيزيم، يا همراه با وي نرمش كنيم و به بازي با توپ بپردازيم و يا همپا با وي دوچرخه‌ سوار شويم و ورزش‌هاي دو نفره انجام دهيم.

به باور دكتر رحيمي، اين بازي‌ها تنها ادا و رفرم نيست و به بالارفتن قدرت بدني كودك مي‌انجامد، استرس‌هاي فكري وي را كاهش مي‌دهد و در ايجاد شادي و پرورش يك كودك سالم -كه انگيزه يادگيري وي تقويت‌شده- موثر است. دخالت نكردن در مشكلات شخصي و اجازه حل مشكل از سوي خود كودك -‌‌و در صورت لزوم وارد شدن به موضوع، توجه به اظهار نظرهاي كودك و احترام به آن‌ها و فرصت بيان نظر و تصحيح اشتباهات و رفع نقايص- مي‌تواند كودك سالمي را بپرورد.‏

رژيم غذايي ‏

‏ «بي‌گمان يكي از عوامل موثر در پيشرفت تحصيلي و جلوگيري از افت تحصيلي كودكان، توجه به رژيم غذايي آنان است.»

دكتر حكمت‌اله رحيمي با بيان بند بالا مي‌افزايد: تغذيه سالم و متناسب با سن كودك در بهبود عملكرد مغز و افزايش قدرت يادگيري دانش‌آموز تاثير بسزايي دارد. در حالي كه گرسنگي موجب افت قند خون و كاهش قدرت يادگيري و بروز اختلال تمركز حواس كودك مي‌شود. نقش خوردن يك صبحانه كامل براي شروع يك روز پرتحرك و با نشاط، غيرقابل انكار است. اين صبحانه بهتر است شامل نان، پنير، گردو و شير باشد. به اين ترتيب انرژي مورد نياز دانش‌آموز در زمان حضور در مدرسه تامين مي‌شود.‏

رحيمي ادامه مي‌دهد: در اين صورت، كودك ناچار به استفاده از خوراكي‌هاي ناسالم از بوفه مدرسه نمي‌شود. ميان‌وعده مناسب مانند نخودچي و كشمش، خشكبار و مغزميوه‌ها نيز بسيار مفيدند. نياز به گفتن نيست كه چيپس و پفك، خرده‌خوراك‌هاي فاقد ارزش غذايي‌اند و غذاهاي فرآوري‌شده و پر چاشني و داراي مواد نگهدارنده مانند سوسيس و كالباس و ژامبون نيز مناسب سن كودك نيست.

رحيمي معتقد است كه آهن در سلامت بزرگسالان، ايفاگر نقش بزرگي‌ است، او مي‌گويد:اين نقش به همان ميزان در دانش‌آموزان نيز اهميت دارد. كمبود آهن در جيره غذايي دانش‌‌آموزان، موجب بروز كم‌خوني از نوع فقر آهن مي‌‌شود. ضعف‌وخستگي، رنگ‌پريدگي، بي‌حوصلگي و عصبانيت، سردرد، تحريك‌پذيري، بي‌اشتهايي و كاهش توان جسمي از پيامدهاي اين بيماري ‌است.‏

دكتر رحيمي با بيان اين‌كه اگر كودك در اين مرحله درمان نشود، «هرزخوراكي» را در پيش‌ مي‌گيرد، مي‌افزايد: از پيامدهاي درمان‌نشدن كودك داراي كمبود آهن، ريزش مو و تغيير شكل ناخن‌ها (ناخن‌هاي قاشقي‌شكل) و تمايل به خوردن خاك يا پيكا(‏Pica‏) و خوردن يخ و برنج خشك است. ‏

دانش‌آموز دچارشده به كم‌خوني، دچار اختلال عملكرد عصبي و هوشي مي‌شود كه كاهش قدرت يادگيري و در نتيجه افت تحصيلي را به دنبال خواهد داشت. نكته ديگر اين كه كودكان كم‌خون، بيش‌تر در آستانه بيماري‌هاي عفوني قرار دارند.‏

وي سپس به منابع غذايي اشاره مي‌كند و مي‌افزايد: آهن در گوشت قرمز، جگر، تخم‌مرغ، سبزيجات داراي برگ سبز و خشكبار وجود دارد. البته در مرحله بروز كم‌خوني و نياز به تجويز آهن، نياز به ويزيت پزشك است؛ و باز البته خوب است كه در اين ميان، به «يد» به عنوان يكي از املاحي كه در يادگيري مهم است، نيز اشاره شود. ‏

گزاره‌هاي افت تحصيلي ‏

كارشناسان در بررسي افت تحصيلي، گزار‌هاي گوناگوني را پيش مي‌كشند كه كم‌تر جنبه مديكال دارد، در حالي‌كه اين آشفتگي، همزمان مي‌تواند روحي و جسمي باشد.

به باور دكتر حكمت‌اله رحيمي، بيش‌فعالي مي‌تواند يكي از دلايل مهم افت تحصيلي دانش‌آموزان دوره ابتدايي باشد. تشخيص به موقع و درمان درست آن هرچه زودتر بايد آغاز شود و اگر به درمان تا مرحله بلوغ، بي‌توجهي شود، مي‌تواند پايه ناهنجاري‌هاي روحي و بزهكاري در آينده شود. ‏

وي مي‌افزايد: علت بيش‌فعالي، اختلال جزيي در قسمت‌هايي از قشر مغز است كه مسئول توجه و تمركز و تنظيم فعاليت‌هاي حركتي بدن است. بر اثر ناهنجاري ، مخ اطلاعات محيطي را بيش از اندازه لازم دريافت مي‌كند. البته نقش «ژن» را نيز در بروز اين بيماري نبايد فراموش كرد. نشانگان بيماري معمولاً پيش از سن 7 سالگي بروز مي‌كند و اگر ادامه يابد و به موقع درمان لازم صورت نگيرد، در دوره ابتدايي، مشكلات بنيادي براي كودك و خانواده ايجاد مي‌كند. ‏

دكتر رحيمي در باره نشانگان اين بيماري مي‌گويد: كودك بيش‌فعال داراي سندرم‌هايي از شمار نداشتن تمركز، حواس‌پرتي، تغيير سريع در خلق‌وخو، تحرك و جنب‌وجوش بيش از اندازه و اضطراب و افسردگي است. خانواده‌ها توجه كنند كه چنانچه كودكي دارند كه دست و پايش را مدام تكان مي‌دهد و يا بي‌قرار است و پرحرف و محرك‌هاي خارجي حواس‌اش را پرت مي‌كند و يا بازي‌هاي خطرناك دارد و يا پيش از شنيدن كامل يك پرسش به آن پاسخ مي‌دهد، و يا لوازم خود را جا مي‌گذارند و يا آشفتگي‌اي در كتاب و نوشت‌افزار او ديده مي‌شود و هنگام انجام تكاليف درسي كُند است و مدام از جا پا مي‌شود و بازيگوشي مي‌‌كند، بايد وي نزد روانپزشك ببرند.‏

اين پزشك در باره راه‌چاره‌هاي درماني كودكان بيش‌فعال مي‌گويد: درمان، شامل هم دارو و هم غيردارو است. درمان دارويي بايد با تجويز پزشك انجام شود. اما درمان غيردارويي، همكاري روانشناس، پدرومادر و مسئولان مدرسه را مي‌طلبد. روانشناس، روش‌هاي درماني را براي كودك انجام مي‌دهد و سپس مديريت مدرسه رفتاردرماني را به پدرومادر آموزش مي‌دهد تا در خانه به كار برده شود. ‏

شناخت بيماري، آگاهي از روش‌هاي درماني، افزايش‌دادن مهارت و يادگيري و راه‌هاي افزايش اعتماد به نفس كودك، در شمار وظايف آموزشي پدرومادر است؛ و همزمان بايد از هرگونه تنبيه بدني پرهيز شود و به جاي آن مي‌توان كودك سركش را مثلا از ديدن كارتون مورد علاقه‌اش محروم‌ كرد. ‏همان‌جور كه افت تحصيلي تنها يكي از پيامدهاي بيش‌فعالي است، درمان دارويي نيز تنها يكي از راه‌درمان‌هاست و بايد به نقش تغذيه -به سفارش دكتر رحيمي توجه كرد: با توجه به پايين‌بودن سطح اسيدهاي چرب در كودكان بيش‌فعال، استفاده از ماهي‌هاي سالمون(آزاد)‌، ساردين و ميگو(منابع مهم تري‌امگا) و روغن‌هاي بكر(خام و تصفيه‌نشده) مانند زيتون و كنجد و نيز آفتاب‌گردان(منابع مهم اسيدهاي چرب و امگا 6) مفيد است و غذاهاي داراي منگنز و روي نيز كمك‌ كننده‌اند. پرهيزغذايي در اين مورد محدود به كافئين، كاكائو و غذاهاي پرشيرين و يا داراي چاشني‌هاي تند است.

‏

بيماري‌هاي آشكار و نهان

گونه‌اي بستگي ميان افت تحصيلي و بيماري‌هاي آشكار و نهان است كه دكتر حكمت‌اله رحيمي توجه ما را به آن مي‌انگيزد: «كودكاني كه دچار گونه‌اي بيماري هستند و از پيامد آن در رنج‌اند، توانايي كوشش كافي را ندارند. مراحل درمان برخي بيماري‌هاي آشكار، وقت زيادي از بيمار مي‌گيرد و از توان بالقوه‌اش مي‌كاهد. بيماري‌هاي نهان نيز مانند كاهش ديد و كاهش شنوايي، دو عامل مهم در عقب‌ماندگي تحصيلي و در نتيجه افت تحصيلي كودك است. كودك داراي اين دو ضعف(كه در خانواده‌هاي پايين‌دست، تشخيصي بسيار ديررس دارد) از درك بسياري از گزاره‌هاي درسي در كلاس باز مي‌ماند و نيازمند كمك ديگران است؛ در حالي كه بسياري از پدرها و مادرها به سبب‌هاي گوناگون، تواناييِ ياري‌رساني به كودك خود را در اين مورد ندارند و همكلاسي‌ها نيز شايد آن‌گونه كه بايد، نتوانند به او كمك كنند كه افت تحصيلي را جبران كند.

اين پزشك با بيان اين كه عفونت گوش مياني از دلايل كاهش شنوايي است،‌ مي‌افزايد: اهميت توانايي شنيدن به اندازه‌اي است كه لازم است پيش از آغاز سال تحصيلي، دانش‌آموزان، مورد شنوايي‌سنجي قرار گيرند. اهميت توانايي ديدن كودكان نيز به ما گوشزد مي‌كند كه از سال چهارم زندگي، معاينه و پايش بينايي آنان را در مراكز درمان رايگان، پي گيريم.

رحيمي در مورد بيماران غشي به خانواده‌ها يادآور مي‌شود كه ابتلا به بيماري صرع از هيچ نوع آن، روي بهره‌هوشي و افت تحصيلي تاثيري ندارد، اما بيماري‌هاي ديگر تنفسي، كليوي، قلبي، عضلاني و اسكلتي و حساسيت‌هاي فصلي و غذايي، هر يك تاثير خاص خود را بر كودك مي‌گذارد كه مراقبت‌هاي خانواده را مي‌طلبد.

راه‌ هاي برون‌رفت

نقش فعاليت‌هاي جسمي در پيشرفت تحصيلي، غيرقابل چشم‌پوشي است. دكتر رحيمي در اين باره مي‌گويد: «فعاليت‌هاي جسمي و حركتي منظم، نقش مهمي در روند سلامت و در نتيجه رشد تحصيلي دانش‌آموز دارد. ورزش موجب سلامت عمومي بدن و نشاط و شادابي روحي مي‌‌شود. تحقيقات انجام شده در اين زمينه بيانگر تاثير ورزش بر كاهش افسردگي و افزايش انگيزه‌هاي تحصيلي است».‏

او در باره نرمش در آغاز روز يادآور مي‌شود: انجام ورزش صبحگاهي مي‌تواند اين مهم را تا اندازه زيادي برآورده كند، زيرا نياز به تجهيزات خاصي ندارد، وقت زيادي نمي‌گيرد و هزينه زيادي را به سيستم آموزشي تحميل نمي‌كند. البته استفاده از مربي آموزش‌ديده سفارش مي‌شود. ورزش صبحگاهي موجب افزايش آرامش دروني و كاهش فشار‌هاي رواني و خشونت و افزايش سرعت يادگيري مي‌شود. ‏

دكتر رحيمي سپس مردم را به كانون خانواده، توجه مي‌دهد و مي‌افزايد: نقش كانون ارزشمند خانواده -‌برآورنده نيازهاي مادي و معنوي كودك‌ - مي‌تواند عشق و اميد را به كودكان تقديم ‌كند. زيرا كودك در دوره مدرسه، شخصيتي در حال رشد دارد و چنانچه پدر و مادر اين موضوع را به خوبي درك كنند و محيطي به وجود آورند كه در آن كودك، احساس آرامش و امنيت كند، بي‌گمان زمينه پيشرفت وي فراهم خواهد آمد؛ البته اگر گستره اين احساس آرامش و امنيت از خانه تا مدرسه و از آن‌جا تا اجتماع باشد.

وي ادامه مي‌دهد: كودك بي‌گمان تنها در خانه‌اي احساس امنيت و آرامش مي‌كند كه در آن از مشاجره و درگيري‌هاي لفظي و فيزيكي پدرومادر نشاني نباشد و همه اعضاي خانواده در زاويه سازش با هم باشند. زيرا بگومگوها و درگيري‌هاي پدرومادر، موجب بروز يك سري ناهنجاري روحي و رواني مانند اضطراب و گوشه‌گيري، تنگ‌شدن ارتباط با آموزگار و همكلاسي و كاهش قدرت نوآوري مي‌شود كه به دنبال خود توانايي يادگيري و انگيزه‌هاي‌ تحصيلي را كاهش مي‌‌دهد كه نتيجه غايي آن، افت تحصيلي كودك خواهد بود. ‏مدرسه همان خانه دوم دانش‌آ‌موز است كه كودك نيم‌روز خود را در آن سپري مي‌كند. ‏

دكتر حكمت‌اله‌رحيمي در اين باره مي‌گويد: شرايط فيزيكي و محيطي مدرسه از اهميت زيادي برخوردار است. اهميت سيستم‌هاي سرمايش و گرمايش، نور، رنگ‌آميزي معماري كلاس‌ها و راه‌روها، سرويس‌هاي بهداشتي مناسب و پاكيزه و وسايل كمك‌آموزشي ديداري و شنيداري، صندلي‌ها و نيمكت‌ها و تخته سياه نيز كم نيست.

اين پزشك مي‌افزايد: به طوركلي يك محيط آموزشي زيبنده، انگيزه كوشش را در دانش‌آموزان افزايش مي‌دهد و زمينه‌هاي افزايش كيفيت آموزشي آنان را فراهم مي‌سازد.

ع.درويشي ‏

سه|ا|شنبه|ا|27|ا|دي|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 345]