«وقف» ميراث ماندگار براي فقر زدايي

واضح آرشیو وب فارسی:خراسان: «وقف» ميراث ماندگار براي فقر زدايي
«ديگران كاشتند و ما خورديم /ما بكاريم و ديگران بخورند»

پيشينيان سخت مقيد بودند كه «باقيات الصالحاتي» به جاي بگذارند و يك عمر دعاي خير را پشت سر خود داشته باشند و در اين ميان «واقفان» بندگان گران قدري محسوب مي شوند كه از آن چه در مالكيت خود داشتند خيرات كردند و ميراث ماندگاري را به جاي گذاشتند.

آن ها آن قدر سعه صدر داشتند كه در وقفيات و نگاه سخاوتمندانه خود حتي حيوانات را هم از نظر دور نداشتند و دليل اين مدعا موقوفه «گربه اي» است!

واقف ارجمندي ده ها سال قبل در دياري كويري كه امروز مركز شهرستان بشرويه در خراسان جنوبي است قطعه زميني را وقف براين امر كرد كه اگر حيواني (گربه) تكه گوشتي را از منزل ببرد آن حيوان را مورد آزار و اذيت قرار ندهند و به جاي آن از عوايد زمين مذكور خسارت آنان جبران شود.

حجت الاسلام والمسلمين «خدايي» رئيس اداره اوقاف و امور خيريه شهرستان بشرويه با تاييد وجود اين موقوفه در اين شهرستان كويري مي گويد: مردم مذهبي و متدين اين منطقه در اجرا و انجام سنت نيكو و نبوي «وقف» منشاء خدمات و بركات فراواني بوده اند و ۳۷۲ موقوفه دارند كه شامل يك هزار و ۶۸ رقبه است.

او مي افزايد: مدارك و مستندات و تحقيقات محلي نشان مي دهد كه يكصد سال قبل يكي از شهروندان قطعه زميني را وقف كرد تا عوايد آن صرف تامين گوشت افرادي شود كه گوشت خريداري شده آن ها براي منزل و خانواده توسط گربه مورد دستبرد قرار مي گيرد. وي نگاه بلند مردمان گذشته به موضوع وقف به ويژه توجه به مسائل عاطفي و انسان دوستي و حتي حس حمايت از حيوانات را مورد اشاره قرار مي دهد و مي گويد: اين موقوفه منحصر به فرد مي تواند گواه توجه ويژه مردم حاشيه كوير به سنت حسنه وقف و در نظر گرفتن حقوق حيوانات باشد.

حتي براي حمايت از حيوانات

«محمدرضا اكبري مقدم» يكي از شهروندان بشرويه در گفت وگو با گزارشگر خراسان مي گويد: از پدرم شنيده بودم كه در سال هاي پيشين چون مانند امروز يخچال و امكانات برودتي براي نگهداري گوشت نبوده است مردم به صورت روزانه يا هفته اي گوشت مصرفي خانواده را خريداري و آن را تا زمان پخت و مصرف در جاهايي از منزل براي در امان ماندن از دستبرد گربه نگهداري مي كردند و در مواردي با دستبرد گربه ها صاحبخانه شرمنده اهل و عيال مي شد.

به دليل اين كه آن سال ها گوشت هم در رديف خوراكي هاي گران قيمت بود و گاه افراد بايد حقوق يك روز كارگري را بابت خريد يك كيلو گوشت پرداخت مي كردند با سرقت شدن گوشت توسط گربه دست به آزار گربه ها مي زدند. وي مي افزايد: فردي دلسوز در آن سال ها كه هنوز خبري از انجمن حمايت از حيوانات و دوستداران طبيعت نبود براي نجات دادن گربه ها از دست آزار و اذيت مردم در يك ابتكار منحصر به فرد اقدام به وقف يك قطعه زمين مي كند تا كشت و كار درآن انجام و عوايد آن صرف جبران هزينه خريد گوشت افراد شود و كسي به گربه هاي سارق گوشت آسيبي نرساند.

موقوفات با ارزش

تعجبي نيست، وقتي پيشينيان ما براي تامين حقوق موذن مساجد، خادم مسجد و تكيه ها، داير نگه داشتن حمام عمومي و حقوق كسي كه متولي نگهداري آن مي شود موقوفه به جا گذاشته اند وقتي براي برپايي مجالس عزاداري و تعزيه، روضه خواني و اطعام عزاداران، اكرام نيازمندان و اطعام روزه داران، كمك به در راه ماندگان و... موقوفه هاي باارزشي قرار داده اند و زماني كه حتي براي زائران، اماكني مانند حرم رضوي كه كفش خود را از دست داده اند موقوفه تامين پاپوش و كفش زائران وجود دارد، نبايد از وجود موقوفه اي براي تامين خوراك و علوفه چهارپايان زائران در كاروان سراهاي بين شهري تعجب كرد.گذشتگان ما به قدري در وقف با دست ودل بازي عمل كرده و سنگ تمام گذاشته اند كه به اعتقاد كارشناسان و اهل فن اگر به درستي به موقوفات توجه و عمل و درآمد آن ها جذب شود و در راه هاي مشخص شده مصرف شود هيچ فقير و بي نيازي در جامعه وجود نخواهد داشت.خالي از لطف نخواهد بود به يكي دو نمونه ديگر از موقوفات خاص و منحصر به فرد نيز اشاره كنيم.

ربع رشيدي موقوفه اي كم نظير

يكي از موقوفات جالب و منحصر به فرد، موقوفه «ربع رشيدي» است كه در نيمه اول قرن هشتم توسط خواجه رشيدالدين فضل ا... همداني در تبريز ساخته شده است.

اين موقوفه شامل مهمان سرا، بيمارستان، دانشكده پزشكي، دارالمساكين، خانقاه، مسجد و ساختمان هاي ويژه خادمان و كاركنان بوده و در زمان خود توسط هيئت امنا اداره مي شده است. كليه طلاب و دانشجويان در اين مجتمع كمك هزينه تحصيلي مي گرفته اند. مقاطع تحصيلي از دوران ابتدايي تا آموزش حرفه اي در اين مجتمع پيش بيني شده و محصلان بر حسب توان و استعداد در آن درجه بندي مي شدند. در اين مجتمع، مشاغل و حرف گوناگون نظير خطاطي، زرگري و از اين قبيل آموزش داده مي شده است. پزشكان شاغل در آن، به صورت تمام وقت و نيمه وقت كار كرده و رشته هاي چشم پزشكي، داروسازي و جراحي در اين مجتمع تدريس مي شده است. همچنين بيماران با مراجعه به اين مجتمع، داروهاي خود را به صورت رايگان دريافت و به مدد تاسيس مركز دام پروري در كنار مجتمع، بيماران و دانشجويان از شير و گوشت تازه تغذيه مي كردند، در موقوفه «ربع رشيدي» همه كاركنان از محل موقوفات حقوق دريافت مي كردند و چنان چه دانشجويي قصدعزيمت به وطن را داشت هزينه سفر، لباس نو و ساير مايحتاج او حتي مخارج تهيه سوغات نيز از محل موقوفات تامين مي شده است.

خردسال ترين واقف جهان

سال ۱۳۸۸ «مليكا گلي آيسك» دختر ۱۰ ساله مشهدي ۱۴ كتاب و جوايز خود را وقف كرد تا براي كشف استعدادها و شكوفايي كودكان نيازمند هزينه شود و در كنار آن فرهنگ كتاب خواني رواج يابد. اين واقف كه آن زمان به عنوان خردسال ترين واقف كتاب جهان شناخته شد و نامش در كتاب ركوردهاي ملي ايران و امسال هم در ركورد جهاني «الخيرات» ثبت شده است به ما مي گويد: حق التاليف و حق الترجمه اين تعداد كتاب را در سراسر دنيا وقف كودكان نيازمند كرده ام و خيلي خوشحالم كه توانسته ايم قدمي هرچند كوچك در راه اعتلاي فرهنگ وقف و سنت نيكوي حمايت از مستمندان بردارم.«مليكا گلي» وقف را زمينه ساز توسعه، تحول و پيشرفت در ابعاد مختلف علمي، فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي مي داند و مي افزايد: متاسفانه در جامعه ما وقف مورد غفلت قرار گرفته است و اين سنت حسنه نياز به احيا و شكوفايي مجدد دارد.

وقف چيست؟

وقف اصلي اسلامي است كه ريشه در فرهنگ جامعه دارد. اصولا وقف به معناي «گذشت آگاهانه از مايملك در راه خدا و براي قرب به خداوند است».بر اين اساس آن چه وقف مي شود از مالكيت فردي خارج شده و علاوه بر خير اخروي براي واقف، منافع و خير حاصل از موقوفه جمعي از بندگان خداوند را از امكانات رفاهي براي زندگي بهتر بهره مند خواهد كرد.كارشناسان وقف را سرمايه اي بي نظير و داراي اهميت فوق العاده اي مي دانند كه احياي آن مي تواند براي جامعه و كشور يك سرمايه و پشتوانه باشد.حجت الاسلام «دهقان» كارشناس مذهبي با اشاره به اين كه وقف عمل صالح و مقدس است، مي گويد: مي توان خدمات را در حوزه هاي مختلف در قالب وقف و موقوفات ارائه داد و اين مهم سبب مي شود در شرايط مختلف مردم به ويژه نيازمندان جامعه يك پشت گرمي داشته باشند.

وي مي افزايد: وقف همواره باعث حلقه وصل امت اسلامي و انجام دادن فعاليت هاي عام المنفعه بوده است و از آن به عنوان «احسان ماندگار» و «ميراث جاودان» ياد مي شود.

وي با اشاره به اين كه وقف ريشه در تاريخ بشريت و اديان آسماني دارد، مي گويد: وقف يكي از بنيادهاي عميق ديني، الهي و اجتماعي است كه آثار آن بعد از مرگ انسان نيز براي هميشه موثر است و به عنوان «صدقه جاريه» ماندگار باقي مي ماند.

هويت وبركات وقف

وقف با تاريخ گره خورده است و از بين رفتني نيست. حجت الاسلام «خدايي» رئيس اداره اوقاف و امور خيريه شهرستان بشرويه از توابع استان خراسان جنوبي به گزارشگر اعزامي خراسان مي گويد: هويت وقف يعني پايدار كردن بهره برداري از سرمايه براي تامين نيازهاي مادي و معنوي نسل ها با انگيزه جلب رضايت الهي است بنابراين بايد اين سرمايه پايدار كه توسط واقفان خيرانديش به رسم امانت به ما سپرده شده است خوب مديريت شود.

وي در تشريح بركات وقف مي گويد: از بركات وقف روشن شدن مردم نسبت به مسائل مذهبي و ديني است، ديدگاه بسياري از مردم به موقوفات نگاهي تفريطي و افراطي است، تفريطي از اين حيث كه نبايد به وقف نزديك شد و كاري به موقوفه خواران داشت و نگاه افراطي از اين لحاظ كه مال موقوفه مالي خيراتي و گوشت قرباني است كه هر دو ديدگاه اشتباه است.

حجت الاسلام والمسلمين «محسن غرويان» مدرس حوزه علميه قم نيز مي گويد: كسي كه اموال خود را وقف مي كند يك پشتوانه مالي براي تقويت شاني از شئون ديني ايجاد مي كند و از اين لحاظ وقف سنت حسنه اي بوده كه در اسلام بر آن تاكيد شده است.

وي با بيان اين كه وقف در وهله اول چهره خوبي از واقف در بين مردم ايجاد مي كند و جايگاه اجتماعي او را به خاطر خدمتي كه به دين كرده بالا مي برد، افزود: وقف «باقيات الصالحاتي» است كه براي واقف و خانواده او در آينده كسب حيثيت و اعتبار اجتماعي مي كند.

اطلاع رساني موثر در افزايش موقوفات

فعالان عرصه اوقاف و امور خيريه كشور نقش رسانه ها و اطلاع رساني در احياي موقوفات و تشويق به انجام دادن اين اقدام خداپسندانه را بسيار موثر و مهم ارزيابي مي كنند.در حالي كه برابر اعلام مسئولان، استان خراسان جنوبي به دنبال اطلاع رساني هاي گسترده در ماه هاي اخير شاهد رشد موقوفات بوده است، روابط عمومي سازمان اوقاف و امور خيريه كشور نيز خبر داده است در حالي كه بعد از انقلاب سالانه ۲۰۰وقف در كشور انجام شده است اما با تلاش هاي گسترده تنها در سال گذشته (۸۹) يك هزارو۲۰۰ وقف جديد در كشور ثبت شده كه بخشي از اين پيشرفت به واسطه حركت رسانه ها صورت گرفته است.طي ماه هاي اخير يك بانوي نهبنداني سه سيرآب و اراضي از مزرعه و قنات خيرآباد ميقان را وقف عزاداري سيدالشهدا(ع) كرد.يك واقف متولد سال۱۳۱۰ نيز در بشرويه يك قطعه زمين را براي مسجد امام هادي(ع) وقف و بانوي نيكوكاري هم در سربيشه يك باب منزل مسكوني را وقف مصارف عمراني و فرهنگي مسجد حضرت ابوالفضل(ع) اين شهر كرد.

وظيفه اوقاف چيست؟

اما نقش و رسالت سازمان اوقاف و امور خيريه چيست؟ در حالي كه وظيفه اصلي در انجام، احياي موقوفات و مصرف صحيح درآمد موقوفات به عهده متوليان و مردم است ولي سازمان اوقاف و امور خيريه كشور نيز نقش نظارتي را بر عهده دارد.از آن جا كه وقف يك پديده دولتي نيست بلكه يك كار ارزشي است آحاد مردم هم در برابر آن مسئول و تاثيرگذار هستند.حجت الاسلام «خدايي» از مسئولان اوقاف و امور خيريه در اين باره به خراسان مي گويد: وظيفه ذاتي ما در مقوله موقوفات احيا، حفظ، سرمايه گذاري و اجراي نيات واقفان خيرانديش و به روز كردن مال الاجاره هاست.

وي ادامه مي دهد: فرهنگ وقف فعال نيست و بايد دنبال سرمايه اي بود كه به سمت و سوي وقف گسيل داده شود آيات و روايات زيادي به مومنان توصيه مي كند كه قسمتي از مال خود را به فقرا و مستمندان اختصاص دهند و خداوند در وقف، راهي را براي انسان باز گذاشته است تا بتواند در اموال خود تا روز قيامت سهيم باشد.

مردم بايد اهتمام بيشتري نسبت به احياي وقف داشته باشند چرا كه وقف باعث مي شود خيران با طهارت از دنيا بروند.

به گفته وي سياست نظام مقدس جمهوري اسلامي، احياي فرهنگ وقف است و همين امر موقوفات را در سال هاي گذشته از مهجوريت درآورده است و تقريبا حقوقش ادا مي شود.

وي درباره عوامل ضعف و توسعه نيافتن فرهنگ وقف در جامعه گفت: با بي اطلاعي آحاد مردم از احكام و آداب وقف، بي توجهي مسئولان و رسانه ها و ايجاد روحيه ياس و بدبيني بين مردم و بي توجهي به مسائل شرعي و احكام مربوط به وقف و تعلل متوليان موقوفات در احيا و اجراي نيات واقفان، موجب موقوفه خواري مي شود ولي در مقابل با برنامه ريزي صحيح، نگاه علمي و احياي موقوفات و مشخص شدن وضعيت موقوفات رها شده و پي گيري و بازگرداندن موقوفات از چنگ موقوفه خواران از رويكردهايي است كه مي شود با توسعه فرهنگ وقف اعتماد مردم را به وقف و اوقاف جلب كرد كه اين امر در سال هاي اخير با اهميت دادن به موقوفات جاي خود را باز كرده است.

با اين حال «حسن ربيعي» مسئول روابط عمومي و امور بين الملل سازمان اوقاف و امور خيريه كشور در گفت وگو با خبرنگاران مي گويد: ما هنوز نتوانسته ايم آن گونه كه شايسته است بركات سنت حسنه وقف و محل هايي را كه درآمد موقوفات در آن ها هزينه مي شود براي صاحبان وقف كه همانا مردم هستند، تبيين و تبليغ كنيم.

وي مي افزايد: بر اساس نظرسنجي در سال۸۹ شاخص شناخت مردم در مورد سنت حسنه وقف كمتر از ۲۵درصد است و بيش از سه چهارم مردم درباره اين مسئله مهم آگاهي و شناخت لازم را ندارند.

۱۲۷ هزار موقوفه در كشور

شمار موقوفات جمهوري اسلامي ايران به ۱۲۷ هزار مورد مي رسد.«تقي خدايار» قائم مقام سازمان اوقاف و امور خيريه كشور به آمار موقوفات كشور اشاره مي كند و مي گويد: هم اكنون ۱۲۷ هزار و ۶۱۶ موقوفه با يك ميليون و ۱۵۵ هزار و ۲۲۳ رقبه در سراسر كشور وجود دارد و درآمد حاصل از آن ها بر اساس نظر واقف صرف امور خيريه در كشور، بيمارستان ها، مساجد، حوزه هاي علميه و محرومان مي شود. به گفته وي اگر از موقوفات صحيح استفاده شود و موقوفات قابل اجاره در اختيار مستأجران قرار گيرد و درآمدهاي آن با حمايت دستگاه هاي دولتي جمع آوري شود دستگاه ها و نهادهاي حمايتي جمع آوري شده و موقوفات به تنهايي پاسخ گوي نيازهاي مردم كم درآمد و مستحق جامعه خواهد بود.كارشناسان معتقدند براي توسعه عدالت و رفاه اجتماعي بايد سنت حسنه وقف را احيا كرد و چهره واقعي آن را به مردم شناساند چرا كه وقف از ظرفيت هاي زيادي برخوردار است كه به رشد علمي، اقتصادي، فرهنگي و اجتماعي جامعه اسلامي كمك مي كند.

حجت الاسلام «ولي عادلي» مديركل اوقاف و امور خيريه گيلان در اين باره به خبرگزاري مهر مي گويد: نقش وقف با وجود قدمت زياد آن در ابعاد گوناگون پوشيده مانده و آن طور كه شايسته يك جامعه ديني و اسلامي است فراگير نشده است.

وي با اشاره به اين كه درآمدهاي موقوفات استان واقعي نيست مي افزايد: موقوفات از بسترهاي مهم اقتصادي در جامعه است ولي اجاره هايي كه مستاجران موقوفات مي پردازند بسيار ناچيز است و با اين شرايط نمي توان موقوفات را به عنوان يك سرمايه اقتصادي به حساب آورد.

اين روزها در دهه وقف سخن از وقف و موقوفه زياد است ولي ملموس كردن آثار وقف براي آحاد جامعه، تشويق مردم براي ايجاد وقف جديد بر اساس نيازهاي روز جامعه و ارزش هاي حاكم اجتماعي، مبارزه با موقوفه خواري و رفع ذهنيت منفي از جامعه در مورد اين موضوع در حوزه وقف و تلاش همه دست اندركاران و دلسوزان براي احيا، رشد و شكوفايي وقف ضرورتي اجتناب ناپذير و اساسي است.

چكيده گزارش

سنت حسنه وقف با ظرافت و در يك قالب زيبا، زمينه اي را فراهم كرده است تا سرمايه هاي مردمي با نيت خالصانه به كمك حكومت اسلامي بيايد و زمينه رشد و بالندگي جامعه را فراهم كند. كشورمان با ۱۲۷ هزار موقوفه جايگاه ويژه اي در اين امر دارد ولي درآمدهاي آن چندان واقعي نيست و لزوم احياي جايگاه وقف در جامعه به شدت احساس مي شود. در حالي كه گذشتگان ما از وقف كردن حتي براي نجات حيوانات و يا تامين علوفه شترسواران در كاروان سراهاي مختلف و... غفلت نكرده اند امروز بايد براي احياي فرهنگ وقف و بيان كاركردها و تاثيرات آن نيز تلاش گسترده اي انجام شود. به اعتقاد صاحب نظران اگر موقوفات اين مرز و بوم احيا و درآمد آن ساماندهي و جذب شود نيازي به فعاليت دستگاه هاي حمايتي و كمك به محرومان جامعه نخواهد بود.همين موقوفات مي تواند منبع تامين معاش، اشتغال، درآمد و رفاه اين قبيل افراد باشد. در اين راه مردم، مسئولان و افراد موثر در جامعه بايد به احيا، شناساندن و معرفي موقوفات بپردازند.

دوشنبه|ا|26|ا|دي|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خراسان]

[مشاهده در: www.khorasannews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 313]