نگاهي به تاريخ نگري ابن فندق تاريخ علمي عزيز

واضح آرشیو وب فارسی:رسالت: نگاهي به تاريخ نگري ابن فندق تاريخ علمي عزيز
نگاهي به تاريخ نگري ابن فندق
تاريخ علمي عزيز
حجت الله كريمي
ظهير الدين ابو الحسن علي ابن زيد بيهقي معروف به ابن فُندُق در مقدمه كتاب خويش، تاريخ بيهق، مباحثي در خصوص مباحث نظري تاريخ مطرح ساخته است كه در اين مقال به شرح و بررسي آن پرداخته خواهد شد.
ابن فندق در مقدمه كتاب مزبور ابتدا به علومي اشاره مي كند كه از ديدگاه وي "علوم عزيز" تلقي مي شوند. علومي نظير علم حديث نبوي، علم الانساب (كه نويسنده اين علم را خاص اعراب مي داند) و علم تاريخ.
وي در اين باره مي نويسد: "عهد مورخان منقرض شده است و همم و بقاياي امم، در مهاوي قصور و نقصان قرار گرفته و هر كسي لذت در جمع و منع مي داند و اين لذتي اندك باشد به نسبت لذت كبري".
نكته مهمي كه در نگرش ابن فندق به تاريخ وجود دارد اينكه وي جزء معدود مورخين دوران گذشته است كه تاريخ را به عنوان علم ياد كرده است. ابن فندق نه تنها تاريخ را علم
مي‌داند بلكه آن را علمي عزيز به شمار مي آورد. وي در مدح علم تاريخ مي نويسد:
علم تاريخ گنج اخبار است
همچو با شمال طيار است
هر كه بر مركبش سوار بود
دانش او يكي هزار بود
نويسنده كتاب تاريخ بيهق در بخش ديگري از مقدمه مزبور
اشاره اي به قلمرو و موضوع علم تاريخ مي نمايد و با نقل حديثي از پيامبر (ص)؛ "العلم علمان علم الاديان و علم الابدان"، علم تاريخ را تركيبي از علم اديان و علم ابدان قلمداد مي نمايد. در مورد اين برداشت چنين توضيح مي دهد كه "آنچه تعلق به دين دارد شناختن ابتداي خلقت آدم و اخبار گذشتگان از انبيا و رسل
عليهم‌السلام و احوال ائمه و مقدمان دين و مقامات هر يكي از ايشان و تفاصيل ملل و نحل و مذاهب و واضع هر يكي و آنچه رفته است در عهد رسول عليه السلام از مخالفان و موافقان و معجزات انبيا عليهم السلام و امثال اينها و آنچه تعلق به مصالح ابدان دارد آن است كه هيچ واقعه نباشد از خير و شر كه سانح گردد كه نه در عهد گذشته مثل آن يا نزديك بدان واقعه اي بوده باشد و چنان كه اطبا از بيماري هاي گذشتگان كه افتاده باشد و اطباي بزرگ آن را علاج كرده دستور سازند و بدان اقتدا كنند و امام دانند.
همچنين وقايعي كه افتاده باشد و سعاداتي كه در عهد گذشته مساعدت نموده، اسباب آن بداند و از آن احتراز بايد كرد، احتراز كنند، آنچه حادث شود چنان كه در عهد گذشته از آن احتراز كرده باشند و دفع آن كرده آن را دفع كنند ازيرا كه در عالم كم تر واقعه باشد كه نه پيش از آن مثل آن يا قريب بدان افتاده باشد. ‏
ابن فندق در ادامه مواردي از فوايد علم تاريخ را بر مي شمارد از جمله اينكه تاريخ علمي است كه به كمك آن مي توان از اخبار و احوال و آثار گذشتگان كه نمي توان از طريق مشاهده و حس و عقل (تجربه) به دست آورد اطلاع و آگاهي يافت.
وي خواندن تاريخ و در واقع يكي از فويد تاريخ را به مثابه مشورت با تمام عقلاي عالم از عصر آدم تا دوره اخير مي داند و در اين باره
مي نويسد: "كسي كه در تواريخ تامل كند و اخبار گذشتگان بداند در هر حادثه و واقعه كه او را پيش آيد از عهد آدم تا به عهد وي جاري مجراي آن باشد كه با جمله عقلاي عالم در آن مشورت كرده باشد".
از ديگر فوايد تاريخ از نگاه ابن فندق ارضاي يك نياز غريزي در وجود انسان توسط مطالعه تاريخ است. وي معتقد است اخبار و استخبار جزء غريزه آدمي است و انسان ذاتا از شنيدن اخبار و حكايات گذشتگان لذت
مي‌برد. ابن فندق فايده ديگري نيز براي تاريخ ذكر كرده و آن را مختص حاكمان مي داند؛ كه همان استفاده از تجربيات حكومتداري گذشتگان است. ‏

چهارشنبه|ا|21|ا|دي|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: رسالت]

[مشاهده در: www.resalat-news.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 194]