سه دهه سايه وحشتناك ايدز بر فراز ايران و جهان

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: سه دهه سايه وحشتناك ايدز بر فراز ايران و جهان
سلامت > بيماري - آرش نهاوندي:
در سال‌هاي قبل از دهه 1980 ميلادي بيماري كشنده غالب سرطان بود و در سال‌هاي پيش از آن نيز سل و طاعون و وبا از بيماري‌هاي مرگبار محسوب مي‌شدند اما با ورود به سال‌هاي پاياني قرن بيستم نام يك بيماري جديد لرزه بر اندام جهانيان انداخت ؛بيماري اي كه مانند سرطان راه علاج نداشت و فرد بيمار نمي‌توانست با عمل جراحي يا شيمي درماني و يا مصرف دارو جان خود را از چنگال آن نجات دهد؛ بيماري ايدز كه منشأ در آلودگي خون به ويروس اچ.آي.وي دارد.

بدتر از همه اينكه علائم ايدز دست كم 6 ماه تا 5سال بعد از ابتلا فرد به اين ويروس بروز پيدا مي‌كند يا به‌اصطلاح مدت زمان زيادي طول مي‌كشد تا بتوان با آزمايش خون به‌وجود ويروس اچ.آي.وي در خون بيمار پي برد. تا‌كنون نيز دارويي كه به درمان قطعي ايدز بينجامد كشف نشده و بيشتر داروهايي كه توليد شده‌اند حداكثر قادرند روند پيشرفت اين بيماري را كند كنند. تا به حال تعداد زيادي از افراد جان خود را بر اثر ابتلا به بيماري ايدز از دست داده‌اند. براي آگاهي بيشتر از بيماري ايدز و اقدامات انجام شده براي پيشگيري از اين بيماري در ايران و جهان گفت‌وگويي با دكتر عباس صداقت، رئيس اداره كنترل ايدز وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي انجام داده‌ايم كه در پي مي‌آيد.

* بيماري ايدز از چه زماني شناسايي و نخستين نشانه باليني آن در چه سالي مشاهده شد؟

در سال 1981 (1360) نخستين نشانه باليني نوعي بيماري گزارش شد كه بعدها به «ايدز» معروف شد. درحالي‌كه تاكنون سه دهه از آن روز مي‌گذرد، دنيا شاهد اين است كه اين بيماري از يك بيماري نادر به يك بيماري بين‌المللي تبديل شده است.

اچ‌.آي.وي بر تمام جوانب زندگي انسان از اقتصاد گرفته تا فرهنگ، از سياست گرفته تا مذهب اثر گذاشته است. تا پايان سال 2009 بيش از 60 ميليون نفر به اين ويروس مبتلا شده‌اند و بيش از 30 ميليون نفر جان خود را از دست داده‌اند. اما سال‌ها تلاش براي مهار اين همه‌گيري، پيشرفت‌ها و تحولات بسياري را دربرداشته است. ما در اين دوره 30ساله، شاهد پژوهش‌ها و تلاش‌هاي بي‌سابقه فردي و گروهي دانشمندان، پزشكان، انديشمندان و ديگر فعالان در سراسر جهان براي پاسخ به اين همه‌گيري بوده‌ايم.

* چرا و چگونه روز جهاني ايدز انتخاب شد و تاريخ دقيق آن چه روزي است؟

در سال 1988 در نشستي در شهر لندن، سران و وزيران بهداشت 140 كشور جهان گرد هم آمده و به اتفاق آرا، اول دسامبر(10 آذر) را به نام روز جهاني ايدز نامگذاري كردند. نامگذاري اين روز فرصتي را براي دولت‌ها فراهم كرد تا برنامه‌هاي خود را براي مبارزه با ايدز اعلام كنند. البته اين برنامه‌ها تنها مربوط به دولت‌ها نيست بلكه تمامي مؤسسات غيردولتي و سازمان‌هاي محلي نيز مي‌توانند در اين حركت مهم شركت كرده و در جهت كنترل و پيشگيري از پيشرفت اين بيماري فعاليت كنند. در سال 1991 روبان قرمز به‌عنوان نماد بين‌المللي همبستگي در كنترل گسترش ايدز شناخته شد. روبان قرمز سمبل جهاني آگاهي و همبستگي با بيماران مبتلا به اچ.آي .وي (ايدز) است و مردم جهان را به نبرد با اين بيماري متحد مي‌كند. در سال 2001 نخستين اجلاس ويژه مجمع عمومي سازمان ملل متحد در زمينه ايدز «اعلاميه تعهد درباره اچ.آي.وي و ايدز» را به اتفاق آرا تصويب كرد. در اين اجلاس 188 كشور عضو سازمان ملل به پيشگيري و كنترل اچ.آي.وي و ايدز متعهد شدند.

* ابتكار 3 در 5 چيست؟

در سال 2003، سازمان جهاني بهداشت و برنامه مشترك سازمان ملل متحد در زمينه ايدز، اجراي ابتكار «3 در 5» را به‌منظور كمك به كشورهاي داراي درآمد كم و متوسط آغاز كردند تا دسترسي به درمان ضد‌ويروسي را از 400هزار نفر به 3ميليون نفر تا پايان سال 2005 افزايش دهند. ارقام 3 و 5 در اين عبارت معرف هدف «3»ميليون نفر و سال 2هزار و «5» است. به‌واسطه اقدامات و پيشرفت‌هاي صورت گرفته در جهت كنترل اين بيماري، موارد جديد ابتلا در جهان در حال كاهش است، به‌طوري‌كه براساس آمار منتشر شده از برنامه مشترك سازمان ملل متحد در زمينه ايدز، موارد جديد ابتلا از 1/3 ميليون نفر در سال 1999 به 6/2 ميليون نفر در سال 2009 كاهش يافته است، اما به‌رغم موفقيت‌هاي اخير در زمينه كاهش تعداد موارد جديد ابتلا، هنوز به‌طور متوسط روزانه بيش از 7100 نفر به شمار مبتلايان به اين ويروس در جهان افزوده مي‌شود و ايدز همچنان يكي از اولويت‌هاي سلامت در سطح جهان است و در بين جمعيت‌هاي كليدي يا گروه‌هاي در معرض بيشترين خطر (كساني كه ارتباطات غيرمتعارف دارند، مصرف‌كنندگان تزريقي مواد‌مخدر و مصرف‌كنندگان مواد روانگردان) هنوز شواهد شيوع مشاهده مي‌شود.

* چرا ابتلا به ايدز علاوه بر معضل بهداشتي معضل اجتماعي نيز محسوب مي‌شود؟

ابتلا به اچ.آي.وي(ايدز) به عنوان يك معضل اجتماعي در جوامع، به‌خصوص در كشورهاي با درآمد كم و متوسط، باقي مانده و باعث شده است انسان به اهداف توسعه‌اي مهمي مانند: كاهش فقر، كاهش مرگ‌ومير كودكان و بهبود سلامت مادران، دستيابي به آموزش ابتدايي براي همه و برابري حقوق براي همه، آن طور كه بايد، دست نيابد. يكي از خصوصيات اين بيماري اين است كه هيچ كشوري اعم از توسعه‌يافته، در حال توسعه و توسعه نيافته را بي‌نصيب نگذاشته است، هرچند، الگوهاي انتقال اچ.آي.وي در گروه‌هاي آسيب‌پذير، در هر كشور، متفاوت است. آسيا پس از آفريقاي زير صحرا، دومين كانون عفونت ايدز در جهان است و شرق اروپا و آسياي مركزي، مناطقي هستند كه شيوع اچ.آي.وي در آنها، به‌طور واضح، در حال افزايش باقي مانده است.

* ايدز در ايران چگونه شيوع پيدا كرد؟

در كشور ما موج اول اين بيماري با ورود فراورده‌هاي خوني آلوده آغاز شد. نخستين مورد گزارش و ثبت شده ابتلا به اچ‌. آي. وي، در سال 1366 و مربوط به يك كودك شش ساله مبتلا به هموفيلي است كه فراورده‌هاي خوني آلوده دريافت كرده بود. پس از آن موج دوم ايدز از طريق مصرف تزريقي مواد‌مخدر آغاز شد. ورود ايران به مرحله متمركز با افزايش شيوع اچ.آي.وي در مصرف‌كنندگان تزريقي مواد در اوايل دهه هشتاد رخ داد. با جلب حمايت سياستگذاران و اتخاذ تصميمات كليدي در امر كاهش‌آسيب، فعاليت‌هاي بسيار مفيدي در زمينه ارائه و گسترش خدمات پيشگيري از اچ.‌آي.‌وي در مصرف‌كنندگان تزريقي مواد و زندانيان انجام شد. نشانه‌هاي جدي اي وجود دارد كه اين اقدامات، حداقل باعث كند شدن شيب رشد همه‌گيري در اين گروه جمعيتي شد. بررسي نظام ثبت اطلاعات اچ.‌آي.وي در سال‌هاي اخير حاكي از تغييرات الگوي انتقال بيماري از اعتياد تزريقي به انتقال از طريق ارتباطات جنسي است و همين بررسي دلالت بر افزايش تدريجي موارد جديد ابتلا در زنان در سال‌هاي اخير دارد كه لزوم توجه بيشتر را در اين ارتباط مي‌طلبد.

* وزارت بهداشت براي مهار شيوع ايدز در كشور چه اقدامات پيشگيرانه‌اي را در دست اجرا دارد؟

وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي با همكاري و مشاركت تمامي سازمان‌هاي عضو كارگروه كشوري كنترل ايدز، برنامه‌هاي جامعي را براي افزايش دسترسي به گروه‌هاي در معرض آسيب و نيز گروه‌هاي داراي رفتارهاي پرخطر مرتبط با اچ.آي.وي (ايدز) پيش‌بيني و اجرا كرده است. اين اقدامات شامل راه‌اندازي مراكزي با هدف ارائه خدمات پيشگيرانه، كاهش آسيب، مراقبت و درمان ازجمله مراكز گذري، كلينيك‌هاي مثلثي، مراكز مشاوره و آزمايش داوطلبانه و مراكز مشاوره و خدمات كاهش آسيب ويژه زنان آسيب‌پذير است. ارائه كليه خدمات در اين مراكز داوطلبانه، محرمانه و كاملا رايگان است. همچنين در راستاي حمايت اجتماعي از افراد مبتلا به اچ.آي.وي (ايدز) كشور اقدام به راه‌اندازي باشگاه‌هاي ياران مثبت و تشكيل كارگروه كشوري حمايت اجتماعي كرده است كه يكي از دستاورد‌هاي اين كارگروه اين است كه كليه افراد مبتلا به اچ.آي.وي و خانواده‌هايشان به‌طور رايگان تحت پوشش بيمه خدمات درماني قرار گرفته‌اند. چالش مهم اجراي برنامه‌هاي كنترل بيماري در كشور همانند ساير كشورها، محدوديت‌هاي اجتماعي است كه دسترسي به گروه‌هاي در معرض خطر اچ.آي.وي و نيز گروه‌هاي داراي رفتارهاي پرخطر را براي اجراي برنامه‌هاي پيشگيرانه و مداخلات مراقبتي، دشوار كرده است. پس از شناسايي نخستين مورد ابتلاي به اچ.آي.وي در سال 1366، عكس العمل به آن دركشور با تشكيل شوراي‌عالي ايدز در سال 1367 نشان داده شد كه عمدتا بر ارائه خون سالم، ارائه برخي از خدمات درماني و راه‌اندازي سيستم ثبت موارد، متمركز بود كه متعاقبا رعايت احتياطات همه‌جانبه نيز بر آن افزوده شد. با شروع همه‌گيري اچ.آي.وي در مصرف‌كنندگان تزريقي مواد‌مخدر در اواسط دهه70 شمسي، برخي فعاليت‌هاي كاهش آسيب‌ها نيز شروع شد ولي تا انتهاي دهه70، فعاليت‌هاي كنترل اچ.آي.وي عمدتا به‌صورت فعاليت‌هاي مجزا به اجرا در مي‌آمد و در چارچوب يك برنامه استراتژيك نبود. در سال 1380، براي نخستين‌بار در سطح ملي برنامه استراتژيك پنج ساله براي سال‌هاي 1385-1381 توسط وزارت بهداشت درمان وآموزش پزشكي با همكاري ساير دستگاه‌ها تدوين شد.

* آيا برنامه‌هاي ديگري نيز از سوي وزارت بهداشت اجرا شده يا خواهد شد؟

برنامه دوم براي سال‌هاي 1388-1386 و به‌صورت سه ساله تدوين شد. اين برنامه مشتمل بر 10 استراتژي بود و با مشاركت سازمان‌هاي شريك برنامه تهيه شد. پس از تحليل وضعيت اچ.آي.وي در كشور و براساس نتايج حاصل از پايش و ارزشيابي دومين برنامه استراتژي، سومين برنامه استراتژي به كمك سازمان‌هاي شريك در برنامه براي سال‌هاي 1393-1389 تهيه و تدوين شد. در اين برنامه استراتژي، سهم هر يك از نهاد‌ها و سازمان‌ها در آن مشخص و شفاف بوده و براساس راهبردها و اهداف تعيين شده پاسخگويي لازمه را ايجاد مي‌كند. تدوين و اجراي برنامه‌هاي استراتژي ابزاري مؤثر براي كنترل گسترش اچ‌.آي.وي (ايدز) به‌عنوان يك معضل سلامتي، اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و حتي سياسي است. براساس شواهد موجود الگوي انتقال ويروس ايدز از اعتياد تزريقي ( موج دوم انتقال ايدز) به رفتارهاي جنسي پرخطر (موج سوم انتقال ايدز) در حال تغيير است و در اين زمينه بايد پيش‌بيني‌هاي لازم و مداخلات مؤثر را براي شناسايي و كنترل عوامل زمينه‌اي ابتلا به اچ.آي.وي درنظر داشته باشيم و در سومين برنامه استراتژي براين مهم توجه ويژه شده است.

* بيشتر چه گروه سني در كشور مبتلا به ايدز هستند؟

در سال‌هاي اخير، بررسي آمار و مستندات نشان مي‌دهد، گروه سني 34-25 سال حداكثر آمار اچ.آي.وي (ايدز) را به‌خود اختصاص داده اند. در اين ارتباط پيشگيري اوليه به‌واسطه اطلاع‌رساني و آگاهي دادن مؤثر به جامعه، مؤثرترين راهكار در كنترل موج سوم ايدز كه همان انتقال ايدز از طريق ارتباط جنسي محافظت نشده، است. لازم است اين قشر از جامعه آگاهي و نگرش لازم در ارتباط با خطرات مصرف اين مواد را كسب كنند تا بتوانند از خود در برابر اين تهديد، محافظت كنند.به‌منظور كنترل اين خطر جدي، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، برنامه‌هاي ويژه‌اي را تدارك ديده است كه ازجمله آن افزايش گسترده آموزش‌هاي لازم براي افراد در معرض خطر است. به همين دليل تمامي دانشگاه‌هاي علوم پزشكي سراسر كشور، براي گسترش و نحوه ارائه اين آموزش‌ها، برنامه‌هايي را متناسب با شرايط فرهنگي هر منطقه، تدارك ديده‌اند. در اين زمينه، همكاري رسانه‌ها، وزارت آموزش و پرورش، سازمان جوانان، هلال احمر جمهوري اسلامي ايران و دانشگاه‌هاي سراسر كشور كه در ارتباط مستقيم با نوجوانان و جوانان هستند، در برنامه‌ريزي و اجراي برنامه‌هاي آموزش و اطلاع‌رساني، نقش بسزايي در كنترل گسترش اچ‌.آي.وي (ايدز) در كشور خواهند داشت.

علل ابتلا به ايدز

ايدز يك بيماري ناشي از رفتارهاي مخاطره‌آميز است والگوهاي رفتار‌هاي پرخطري كه فرد را در معرض ابتلا به اچ.آي.وي (ايدز) قرار مي‌دهد، در طول زمان در حال تغيير است. مصرف تزريقي مواد‌مخدر و روابط جنسي محافظت نشده، ازجمله مخاطرات ابتلا به اچ‌.آي.وي (ايدز) هستند. اما همواره يك سري عوامل زمينه‌اي براي ايجاد رفتارهاي پر خطر وجود دارد كه در ظاهر، رفتار پر خطر تلقي نمي‌شوند ولي عامل بروز رفتارهاي پر خطر هستند و در اين زمينه مي‌توان به مصرف مواد محرك و روانگردان اشاره كرد. متأسفانه در سال‌هاي اخير، شاهد افزايش چشمگير مصرف مواد محرك و روانگردان اعم از شيشه و قرص‌هاي اكستاسي در ميان جوانان و به‌ويژه خانم‌ها هستيم. مصرف مواد روانگردان به‌طور كاذب باعث افزايش ميل جنسي مي‌شوند و قدرت تصميم‌گيري مصرف‌كننده را كاهش مي‌دهند و فرد عملا واكنشي براي محافظت خود در برابر رفتارهاي مخاطره‌آميز و خطر ابتلا به اچ.آي.وي (ايدز)، نشان نمي‌دهد و اين موضوع از يك‌سو باعث گسترش اپيدمي ايدز از طريق افزايش ارتباط محافظت‌نشده و تشديد موج سوم انتقال ايدز در جامعه مي‌شود و از طرفي، در آينده، خطر انتقال اچ.آي.وي از مادر مبتلا به كودك را افزايش مي‌دهد و باعث افزايش تولد نوزادان مبتلا به اچ.آي.وي در كشور مي‌شود. اين مواد با اشكال و عناوين مختلف و با قيمت ارزان، به وفور وارد بازار مصرف شده‌اند و دقيقا نسل نوجوان و جوان را تحت الشعاع خود قرار داده‌اند و موضوع محرك بودن آنها باعث شده كه مصرف آن به‌خصوص در ميان جوانان با استقبال زيادي روبه‌رو شود. داروهاي انرژي‌زايي كه از روي ناآگاهي براي آماده ساختن بدن در هنگام ورزش استفاده مي‌شود، قرص‌هايي تحت عنوان قرص شب امتحان كه به‌طور كاذب ظرفيت مطالعه را افزايش مي‌دهند و در ميان دانش‌آموزان و دانشجويان مطرح مي‌شوند، قرص‌هايي كه به‌عنوان قرص لاغري دربرخي باشگاه‌هاي ورزشي يا آرايشگاه‌ها توزيع مي‌شوند و مورد توجه و علاقه دختران و زنان جهت كاهش وزن هستند يا قرص‌هايي كه در مهماني‌ها تحت عنوان قرص‌هاي نشاط‌آور توزيع مي‌شوند و...استفاده گسترده از اين مواد در ميان نوجوانان و جوانان، بدون آگاهي از اثرات و عوارض آنها، تهديدي جدي براي اين نسل و يكي از مهم‌ترين معضل‌هاي جامعه محسوب مي‌شوند و حتي يك‌بار استفاده از آنها، با تاثير روي سيستم اعصاب مركزي عوارض جبران‌ناپذيري ايجاد مي‌كند. از آنجايي كه بعد از مصرف مواد محرك و روانگردان، فعاليت مغز، دقت و تمركز به‌طور كاذب افزايش مي‌يابد، فرد مصرف‌كننده از عوارض بعدي آنكه بسيار نيز مخرب است، غافل مي‌شود و از طرفي، دسترسي آسان به اين مواد، عدم‌آگاهي از عوارض آنها و وجود اين باور غلط كه اين مواد جزو مواد‌مخدر و اعتيادآور نيستند، باعث افزايش مصرف مواد محرك و روانگردان و تغيير الگوي انتقال اچ.آي.وي در جامعه شده است. يكي از معضلات مصرف اين نوع مواد‌مخدر صناعي، اين است كه با وجود اعتيادآور بودن، تا‌كنون هيچ روشي جهت ترك آنها شناخته نشده است.

دوشنبه|ا|19|ا|دي|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 197]