حرص زشت و زيبا در كلام امام رضا(ع )

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: حرص زشت و زيبا در كلام امام رضا(ع )
از : دكتر محمدرضا جواهري
استاديار دانشگاه فردوسي مشهد
گفتار سيره و رفتار معصومان عليهم السلام راهنماي بشريت در جهت آئين مهرورزي است . همه معصومان و امام رضا عليه السلام الگوي عالي براي آموزش آئين مهرورزي به جهانيان اند. نهي ها و نكوهش هاي امام رضا عليه السلام در راستاي مبارزه با موانع مهرورزي بوده و امر و فرمان ها نيز براي دعوت مردم به مهرورزي نسبت به مومنان و مهرباني بابندگان خدا و عموم انسان ها براي رستگاري آنان است .
يكي از موضوعات مهمي كه مي تواند مكتب مهرورزي اهل بيت عليهم السلام را نشان دهد موضوع « حرص » است . بررسي ابعاد حرص و شناخت ماهيت و حكم « حرص دنيوي » و « حرص اخروي » از منظر امام رضا عليه السلام تابلو راهنماي آئين مهرورزي رضوي است .
حرص در آئينه كلام امام رضا عليه السلام در دو مفهوم متضاد با دو حكم متفاوت به كار رفته است . علاقه شديد به ثروت اندوزي و مظاهر دنياگرايي در واقع « حرص دنيوي » است و همين حرص مانع بزرگ مهرورزي نسبت به انسان هاست و بر همين اساس از جانب امام رضا عليه السلام به شدت محكوم و نكوهش شده است .
علاقه شديد به انجام كارهاي خير در اجتماع و اراده قوي براي قضاي حوائج مومنان و سرور و شادي قلبي آنان و دفع بدي از آنان نيز « حرص اخروي » وزير بناي آئين مهرورزي است و از اين رو امام رضا عليه السلام عموم مسلمانان را به آن امركرده وبه سوي آن فراخوانده اند. واژه حرص در كلام امام رضا عليه السلام در دو قسم مخالف و متضاد به كار رفته است . براساس رهنمودهاي امام هشتم عليه السلام « حرص » داراي اقسام : زشت و زيبا بد و خوب نهي شده و امر شده حرام و حلال مذموم و ممدوح زيان بار و سودمند هلاك كننده و نجات بخش است . البته در ميان مردم مفهوم منفي حرص بيشتر شناخته شده و رايج است . عموم مردم با حرص زيان بار و زشت آشنايند و گرفتاري آنان به اين نوع از حرص مانع زندگاني سالم و رشد و تكامل اخلاقي آنان است .
حرص در لغت به معناي علاقه شديد ميل فراوان رغبت بسيار و افراط در اراده است (1 ) . بررسي انگيزه و هدف و موضوع و متعلق حرص بهترين ملاك و معيار براي درك ماهيت حرص و روشن شدن اقسام آن است .
حرص زشت و ويرانگر
علاقه بي حد و حساب به جمع آوري ثروت و رغبت شديد به اندوختن اموال نيرومندترين و مشهورترين قسم از حب دنياست . پول دوستي بي پايان و ثروت اندوزي بي نهايت علت غرق شدن در دنياگرايي و عامل هلاكت و نابودي است (2 ) .
امام رضا عليه السلام فرموده اند : اياكم و الحرص والحسد فانهما اهلكاالامم السابقه (3 ) . از حرص و حسد بپرهيزيد و دوري كنيد همانا آن دو امت هاي پيشين را هلاك و نابودكرده اند. مطابق اين حديث رضوي زيان حرص آن قدر زياد است كه منتهي به هلاكت امت هاشده و مي شود. حرص در رفاه طلبي و سرمايه داري و افزون خواهي هاي مادي عمومي تنها افراد را نابود نمي كند بلكه عامل نابودي امت ها و حكومت ها و تمدن هاست .
با دعوت به زهد و قناعت و تقوا و بازداشتن مردمان از روي آوردن به انباشت ثروت و كالا و مبارزه با زرق و برق دنيا و تجمل گرايي و تشريفات دنيوي مي توان قدري حرص آنان را محدود و كنترل نمود.
علاقه شديد و تمايل فراوان به ثروت و سرمايه عامل آلودگي انسان ها به روش هاي كثيف و راه هاي ننگين و ابزارهاي پليد براي رسيدن به هدف هاي مادي است و باعث سقوط فرد و جامعه مي شود. رباخواري دزدي رشوه خواري ظلم اقتصادي قتل قاچاق فروشي غارت و چپاول اموال عمومي خودفروشي جاسوسي رواج فحشا كم فروشي غش زدن فريبكاري و... راه كارهايي است كه حريص با آن ها به جمع آوري مال و ثروت مي پردازد. بنابراين حرص موجب پيدايش و گسترش فساد اقتصادي و در نهايت سقوط اخلاقي و هلاكت است . حرص فضيلت ها و مكارم و ارزش هاي اخلاقي را از بين مي برد. اين لوازم ايجابي و سلبي حرص كه همواره با حرص است و از آن جدا نمي شود عوامل و علل هلاكت امت هاست . امام رضا عليه السلام نيز با آگاهي و شناخت اين لوازم تفكيك ناپذير حرص مسلمانان را از حرص برحذر داشته و اثر نهايي حرص ورزي عمومي را كه هلاكت امت ها است بيان كرده اند.
در حديث ديگر امام رضا عليه السلام فرموده اند : لاتحدثوا انفسكم بالفقر ولا بطول العمرفانه من حدث نفسه بالفقربخل و من حدثها بطول العمر حرص (4 ) . به خودتان از فقر و طول عمر سخن مگوئيد هركس به خودش از فقر سخن بگويد بخيل شود و هركس به آن از طول عمرسخن گويد حريص گردد.
مطابق اين حديث رضوي ترس از فقر عامل بخل است و وحشت از ناداري دستان انسان را مي بندد و او را از سخاوت و انفاق در راه خدا محروم مي نمايد. سخن گفتن از طول عمر نيز انسان را حريص بار مي آورد. تلقين عمر طولاني به نفس رام نشدني موجب افزايش روحيه دنياگرايي و خودخواهي انسان مي گردد و علاقه شديد به جمع آوري مال و ثروت و پاسداري از آن انسان را از خدا و كار براي آخرت باز مي دارد.
محمدبن اسماعيل بن بريع گفته است امام رضا عليه السلام فرمود : لا يجتمع المال الا بخصال خمس : ببخل شديد و امل طويل و حرص غالب وقطيعه الرحم و ايثارالدنياعلي الاخره (5 ) . مال جز با پنج خصلت جمع نمي شود : بخل شديد و آرزوي طولاني و حرص غالب و قطع رحم و برتري دنيا بر آخرت .
بديهي است علاقه شديد به مال موجب جمع آوري ثروت مي گردد. آدم حريص تمام هدف زندگاني اش گردآوري ثروت است و از هر راه نادرست و با هر وسيله كثيف و ابزار پليد براي رسيدن به همين هدف شب و روز تلاش مي كند و در آخر عمر ثروت فراوان به دست آمده از راه هاي حرام را براي بهره برداري ديگران مي گذارد و مي رود.
حرص زيبا و ارزشمند
حرص براي ثروت دنيا رياست قدرت شهوت و براي جلوه ها و مظاهر دنياگرايي و در يك جمله حرص براي خود حرص حيواني پليد منكر و از رذايل اخلاقي است اما حرص براي ديگران و دلسوزي و علاقه شديد به كمك مالي به ديگران و قضاي حوائج مومنان و سودرساني به آنان وحل مشكلات انسان ها و هدايت و نجات آنان حرص ارزشمند زيبا معروف و از فضايل و مكارم اخلاقي است .
سيره و رفتار پيامبر خدا صلي الله عليه وآله و سلم واهل بيت عليهم السلام بهترين سرمشق و نمونه براي بشريت در اين نوع از حرص زيبا و ثمربخش است . امام رضا عليه السلام هم خود پيشگام در چنين حرصي بوده اند. هم مسلمانان را به آراستگي به آن فراخوانده وفرموده اند : احرصوا علي قضا حوائج المومنين وادخال السرور عليهم و دفع المكروه عنهم (6 ) . بر قضاي حوائج مومنان و خوشحال نمودن آنان و برطرف نمودن مكروه و بدي از آنان حريص باشيد.
اين سخنان گهربار امام رضا عليه السلام براي هميشه زنده و راهگشاست و در جهان امروز و در جامعه اسلامي آثار فوري كاربردي فراواني در توسعه اقتصادي و پيشرفت مادي و معنوي و سعادت امت اسلامي دارد. در اين حديث شريف رضوي مسلمانان جهان امر به حرص شده اند و امام هشتم عليه السلام از آنان دعوت كرده اند كه حريص باشند. اما نه حريص بر جمع آوري ثروت براي خويش بلكه حريص بر كمك و ياري مومنان و بندگان خدا براي سه كار : « قضاي حوائج آنان » و « شادكامي قلبي آنان » و « دفع هرگونه بدي از آنان » . اگر مسلمانان جهان خود را متعهد بدانند قدم كوچكي در اين مسير بردارند و جهت گيري حرص خود را با اين سه كار هماهنگ نمايند مشكلات جهان اسلام در همه كشورها و به ويژه فلسطينيان به سرعت و به آساني حل مي گردد.
حرص بر انجام حاجات مومنان
علاقه شديد به قضاي حاجات مومنان و تمايل زياد به برطرف نمودن نيازهاي مومنان نيازمند به خودسازي و تهذيب نفس است . تبديل حرص مادي و خوددوستي انسان به علاقه جدي و شديد به رفع مشكل مادي ديگران و انجام كارهاي ديگران و تامين نيازهاي اقتصادي مومنان تحول ارزشمند در جهت گيري و متعلق حرص است و امام رضا عليه السلام پيروان خويش را به همين تحول بزرگ روحي فرمان داده و فراخوانده اند.
اين كه انسان با علاقه فراوان كوشش كند حاجت برادر مومن خويش را برآورده كند و از او دستگيري نمايد بسيار ارزشمند و زيباست . دويدن و تلاش بي پايان در راه مشكل گشايي مومنان و حاجت روايي آنان امر و دستور امام رضا عليه السلام در اين رهنمود جاويدان الهي است .
امام رضا عليه السلام در جاي ديگر فرموده اند : لايتم عقل امر مسلم حتي تكون فيه عشرخصال : ... لايسام من طلب الحوائج اليه (7 ) . عقل انسان مسلم كامل نمي شود تا اين كه ده خصلت در او باشد : ... از حاجت خواستن مردم از او ناراحت و خسته نگردد. براساس اين گفتار امام هشتم عليه السلام خوشنودي و نشاط در راه روانمودن حاجات مردم از نشانه هاي كمال عقل هر مسلمان است . روي آوردن مردم به انسان براي طرح نيازهاي گوناگون خويش نبايد او را ناراحت و عصباني نمايد زيرا كمال عقل در تلاش براي پاسخ درست به نيازهاي مردم و تامين حاجت هاي آنان است .
در حديث ديگرامام رضا عليه السلام فرموده اند : التوددالي الناس نصف العقل (8 ) . اظهار دوستي با مردم نيمي از عقل است . برطبق اين حديث مهرورزي نسبت به مردم و رعايت لوازم مهرورزي آن قدر ارزش دارد كه نشانه بزرگ خردورزي و برابر با نصف عقل است .
در حديث ديگر امام رضا عليه السلام فرموده اند : اجل الخلائق واكرمهااصطناع المعروف واغاثه الملهوف و تحقيق امل الامل و تصديق رجا الراجي والاستكثار من الاصدقا في الحياه والباكين بعد الوفاه (9 ) . بزرگ ترين و گرامي ترين صفت ها نيكي كردن به ديگران و پناه دادن به بي پناهان و فريادرسي غمديدگان و رنجديدگان و تحقق بخشيدن آرزوي آرزومندان و اميد اميدواران و افزون ساختن دوستان در زندگي و گريه كنندگان پس از مرگ است . آن چه در اين حديث رضوي جليل ترين و گرامي ترين صفت ها شناخته شده از مظاهر و آثار حرص در برآورده نمودن حاجت هاي مومنان است .
امام هشتم عليه السلام در رهنمودي ديگر فرموده اند : عونك للضعيف افضل من الصدقه (10 ) . كمك توبه ضعيف وياري ناتوان بهتر از صدقه است . به حكم اين حديث رضوي هرچه صدقه ثواب داشته باشد ياري ناتوان بالاتر از آن را دارد.
در حديث ديگر امام رضا عليه السلام از رسول خدا صلي الله عليه وآله و سلم چنين نقل كرده اند : راس العقل بعدالايمان بالله التودد الي الناس و اصطناع الخيرالي كل بروفاجر(11 ) . سرعقل پس از ايمان به خدا مهرباني نمودن به مردم و نيكي و دوستي و خيرخواهي براي هر نيكوكار و بدكاراست .
حرص بر مسرور و خوشحال نمودن مومنان
حرص بر وارد نمودن سرور بر دل مومنان نيز دستور امام رضا عليه السلام است . علاقه شديد به خوشحال نمودن مومنان ازمكارم اخلاقي است . حرص برادخال سرور و سعي و كوشش در جهت خشنودي و سرور مومنان و شادكامي قلبي آنان يك اصل ارزشمند در فرهنگ رضوي است . قطعا انسان با ايمان تنها از كارهاي خوب و انجام معروف خوشحال مي گردد.او هرگز از منكرات و گناهان و كارهاي زشت شاد و خوشحال نمي شود. بنابراين فرمان به مسرور نمودن قلبي مومنان فرمان بر انجام كارهاي معروف و اقدامات مشروع و ارزشمند و تلاش در راه تامين حاجت هاي معقول و شرعي انسان هاي باايمان است .
حرص بردفع مكروه از مومنان
مكروه هر كار بد زشت و نفرت آور است امام رضا عليه السلام حرص بر دفع مكروه از مومنان را خواستار شده و مسلمانان را بر آن تشويق نموده اند. علاقه شديد به بازگرداندن مكروه از مومنان و مهار بدي ها و اعمال نفرت آور نسبت به آنان از صفت هاي زيبا و از اقسام حرص مقدس و ممدوح است . هر مسلماني بايد هر آن چه را براي خويش بد مي شمارد براي مومنان جهان بد بشمارد و خود در برخورد با مومنان انجام ندهد و اگر ديگران نيز انجام دادند اقدام بر دفع بدي و مكروه از آنان بنمايد. تمايل فراوان به اين كه به هيچ مومني بدنگذرد و هيچ مومني بد نبيند حرص پاك و پسنديده است .
نتيجه گيري
حقيقتي كه با دقت و تامل در احاديث رضوي معطوف به نكوهش و ستايش حرص روشن مي شود اين است كه حرص مطلقا بد نيست . تنها با حرص دنيوي و علاقه شديد به مال و ثروت دنيا و مظاهر پليد آن كه مانع رشد رستگاري و سعادت و مهرورزي به انسان هاست بايد مبارزه كرد و آن را كنار گذاشت اما حرص اخروي و تمايل به مهرباني و مهرورزي به بندگان خدا و علاقه فراوان به قضاي حوائج مومنان و سرور آنان و دفع مكروه و بدي از آنان . همواره ارزشمند و مقدس و نشانه ايمان به خدا و كمال است . بنابراين ماپيروان امام رضا عليه السلام بايد شيفته خدمت باشيم نه تشنه ثروت !.
1 ـ راغب اصفهاني ابي القاسم الحسن بن محمدبن المفضل المفردات في غريب القرآن دفتر نشر كتاب چاپ دوم 1404 « ه ق ص .113 ناصر علي عبدالله المعجم البسيط ويرايش دوم دانشگاه علوم اسلامي رضوي مشهد چاپ دوم 1380 ص 126
2 ـ النراقي محمد مهدي جامع السعادات موسسه الاعلمي للمطبوعات لبنان بيروت جامعه النجف الدينيه چاپ چهارم بي تا ج 2 ص 102 و ص .103
3 ـ علامه مجلسي محمدباقر بحارالانوار الجامعه لدر راخبارالائمه الاطهار عليهم السلام موسسه الوفا بيروت چاپ سوم 1403 ه ق 1982 م ج 78 ص 346
4 ـ علامه مجلسي بحارالانوار ج 78 ص 346
5 ـ شيخ صدوق ابي جعفر محمدبن علي بن الحسين قمي ابن بابويه عيون اخبارالرضا عليه السلام ترجمه حميدرضا مستفيد و علي اكبر غفاري درالكتب الاسلاميه تهران چاپ اول 1380 ج 1 ص 566
6 ـ علامه مجلسي بحارالانوار ج 78 ص 347
7 ـ الحراني حسن بن علي بن الحسين بن شعبه تحف العقول موسسه النشر الاسلامي قم چاپ اول بيتا ص 442 علامه مجلسي بحارالانوار ج 78 ص 336
8 ـ ابن شعبه حراني تحف العقول ص 443 علامه مجلسي بحارالانوار ج 78 ص 335
9 ـ الحلواني ابوعبدالله الحسين بن محمدبن الحسن نزهه الناظر و تنبيه الخاطر تحقيق و ترجمه عبدالهادي مسعودي دارالحديث قم چاپ اول 1383 ص 206 و ص 207 علامه مجلسي بحارالانوار ج 78 ص 355
10 ـ شيخ صدوق عيون اخبار الرضا عليه السلام ج 2 ص 31 و ص 32
11 ـ شيخ صدوق عيون اخبار الرضا عليه السلام ج 2 ص 35

يکشنبه|ا|4|ا|اسفند|ا|1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 86]