سرگشتگي نامگذاري در ايران

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: سرگشتگي نامگذاري در ايران

دلم را ورق مي‌زنم

‏به دنبال نامي كه گم شد

‏در اوراق زرد و پراكنده ي اين كتاب قديمي

به دنبال نامي كه من...

- منِ شعرهايم كه من هست و من نيست -

به دنبال نامي كه تو...

- توي آشنا، ناشناس تمام غزل‌ها -

به دنبال نامي كه او...

به دنبال اويي كه كو؟!

دكتر قيصر امين‌پور

***

شاخه‌اي از زبانشناسي به نام «اونوماستيك» يا «نام‌شناسي» است كه به نام و پيشينه‌اش مي‌پردازد. زبان به تدريج تغيير مي‌كند، اما نام كسان در اغلب موارد از نسلي به نسل ديگر ثابت مي‌ماند.

به اين جهت نام شناسان اعتقاد دارند كه نام، شكل فسيل شده زبان است.

«نام» اولين سند هويت هر انساني است كه در انتخاب آن، بي‌شمار عوامل تاثير دارند و بي شمار اعتبار و اعتقاد در پس خود دارد.

«نام نيك» نشان افتخاري است كه هر انساني براي به دست آوردن و حفظ آن، خطرها مي‌كند و «نام بد» انگ و ننگي است كه با مرگ نيز از ميان نمي‌رود و كاسه آبروي هر كسي را نام او مي‌تراشد يا مي‌خراشد و از اين روست كه گفته‌اند: ‏

‏«به نام نيكو گر بميرم رواست/ مرا نام بايد، كه تن، مرگ راست» (سعدي)‏

عوامل مؤثر بر نام گذاري‌هاي امروز

‏موتور تغيير و تحول سبك‌هاي گوناگون زندگي بشر تمامي حوادث و وقايع اجتماعي، تاريخي، سياسي، ديني، اقتصادي، علمي و فرهنگي است كه در هربرهه زماني پيش مي‌آيد و تغيير سبك نامگذاري و تولد يا مرگ اسامي نيز تحت تاثير همين عوامل است.‏

نگاهي به دگرگوني اسامي و چگونگي ورود و خروج نام‌ها در زبان در مقاطع زماني خاص، نشان مي‌دهد كه افراد جامعه تحت تاثير و شدت و ضعف هر يك از موارد زير، اسامي فرزندان خود و به طور ضمني اسم اثر يا محل كسب يا هر نامگذاري ديگري نيز از اين نوع و با اين توصيف را انتخاب مي‌كنند :

عِرق مذهبي، عِرق ملي، عِرق ملي مذهبي، نوع‌گرايي، چشم و هم چشمي، منحصر به فرد بودن نام، استيلاي سياسي، تفوق فرهنگي، نگرش قومي، وسايل ارتباط جمعي، شهرنشيني، ارتقاء سطح بينش و دانش، ازدواج با اتباع كشورهاي مختلف، مراودات فرهنگي، مهاجرت‌ها و اقامت در كشور ثالث.‏

علي اكبر محزون، مديركل دفتر آمار، اطلاعات جمعيتي و مهاجرت سازمان ثبت احوال در گفت‌وگو با رسانه‌ها در خصوص عوامل تاثيرگذار بر فرهنگ نامگذاري ايرانيان در دوران معاصر مي‌گويد: اولين عامل، باورها و اعتقادات مذهبي مردم است و بعد از اعتقادات مذهبي و علايق مردم به ائمه اطهار عليهم‌السلام، عوامل محيطي از جمله برنامه‌هاي تلويزيوني در فرهنگ نامگذاري تاثير بسيار زيادي دارند.

وي در اين خصوص به مجموعه‌‌هاي تلويزيوني ماه مبارك رمضان اشاره مي‌كند و مي‌گويد: به دليل ساعات پخش اين سريال‌ها و همزماني آنها با افطار، طبيعتاً تاثيرگذاري آن‌ها بر بينندگان، خيلي زياد است.

محزون، به سريال «پنج كيلومتر تا بهشت» كه در ماه رمضان گذشته پخش شد اشاره مي‌كند و مي‌افزايد: يكي از شخصيت‌هاي اين سريال خانمي به نام آيدا بود و ما بررسي كرديم كه بعد از پخش اين سريال، چه تغييراتي در خصوص رتبه بندي اين نام اتفاق افتاده است.

به گفته محزون، نام آيدا در سال 89،

اولويت 44 را در ميان نام‌هاي دختران به خود اختصاص داده بود، اما در مردادماه امسال كه با ماه مبارك رمضان مصادف بود، اين نام به رتبه 13 تنزل كرده است.

مدير كل دفتر آمار و اطلاعات جمعيتي و مهاجرت سازمان ثبت احوال ادامه مي‌دهد: چون انتخاب نام معمولا في البداهه نيست و مدتي قبل از به دنيا آمدن نوزاد انجام مي‌شود، ما بايد يك ماه هم بعد از پخش سريال صبر مي‌كرديم تا بتوانيم تحليل جامع‌تري به دست بياوريم و بر همين اساس، بررسي‌هاي خود را در شهريورماه نيز تكرار كرديم كه نتايج آن بسيار جالب بود.

محزون مي‌گويد: در شهريور ماه، آمار نام «آيدا» به رتبه چهارم در ميان نام‌هاي نوزادان دختر رسيد. فراواني نام آيدا در شهريورماه گذشته، هزارو 167 مورد بوده است كه با توجه به اينكه در كل سال 89،

دو هزار و 985 مورد نام آيدا به ثبت رسيده بود، تنها در ماه شهريور به اندازه چهل درصد سال 89، اين نام براي نوزادان دختر انتخاب شده است. بنابراين مشاهده مي‌كنيم كه تاثير اين سريال در رتبه بندي

نام‌ها معني‌دار بوده است و اين نشان مي‌دهد كه مردم به دنبال الگوهايي براي نامگذاري كودكان خود هستند.

وي در ادامه سخنانش به نام‌هاي «ستايش» و «هستي» نيز اشاره مي‌كند و مي‌گويد: اين دو نام هم اخيراً پرطرفدار شده‌اند. فراواني اين نام‌ها در سال 89 به ترتيب در رتبه‌هاي سوم و چهارم قرار داشت و در آمار شهريورماه گذشته نيز نام «ستايش» بعد از اسامي «فاطمه» و «زهرا» در رتبه سوم قرار گرفت.

محزون تاكيد مي‌كند: بنابراين بعد از مباحث اعتقادي و مذهبي، سريال‌هاي پربيننده تلويزيون مي‌توانند يكي از مهم‌ترين عوامل تاثير گذار در انتخاب نام‌ها باشند و اسامي كه زياد تكرار مي‌شوند طبيعتاً در زمان اسم‌گذاري هم سريع‌تر تداعي مي‌شوند. ‏

تنوع اسامي دختران و پسران

مدير كل دفتر آمار و اطلاعات جمعيتي و مهاجرت سازمان ثبت احوال سپس به برخي موارد جالب در فرهنگ نامگذاري مردم ايران اشاره مي‌كند و اظهار مي‌دارد: علاوه بر تاثيرگذاري سريال‌ها، اسامي كه وزن و آهنگ دلنشيني دارند نيز زود جا مي‌افتند. وي همچنين به تنوع اسامي در سال‌هاي مختلف اشاره مي‌كند و مي‌گويد: تنوع اسامي دختران خيلي بيشتر از پسران است. در سال 1306، بيشترين تنوع در انتخاب اسامي وجود داشته و 15 هزار عنوان نام در آن سال ثبت شده است و در سال 1377 نيز كمترين تنوع در انتخاب اسامي نوزادان، ديده مي‌شود. ‏

همچنين در دهه‌هاي اول و دوم سال 1300، شخصيت‌هاي محبوب جامعه، اولويت انتخاب اسامي را تشكيل مي‌دادند، اما در سال‌هاي بعد از پيروزي انقلاب اسلامي انتخاب، نام‌هاي اصحاب پيامبر اكرم(ص) مانند ابوذر، ميثم وسلمان بيشتر ‌شده است.

به گفته محزون، نام زينب هم از جمله اسامي است كه بعد از انقلاب رواج زيادي پيدا كرد كه شايد نشان دهنده

ابعاد حماسي و عاشورايي فضاي اجتماعي كشور بوده است.

وي ادامه مي‌دهد: شما اگر 50 نام پرطرفدار را در رتبه بندي نام‌ها بررسي كنيد، مي‌بينيد آن اسامي كه در فيلم‌ها و سريال‌ها معمولاً براي شخصيت‌هاي منفي انتخاب مي‌شوند، كمتر در ميان اين 50 نام ياد شده وجود دارند كه اين موضوع نشان دهنده تاثير گذاري صدا وسيما بر نامگذاري نوزادان ايراني است.

وي با تاكيد بر اينكه صدا و سيما با توجه به فراگير بودن مخاطبانش از بسياري رسانه‌هاي ديگر تاثيرگذارتر است، مي‌گويد: با توجه به اين تاثيرگذاري بالا، انتظار مي‌رود مسئولان ذي‌ربط در صدا و سيما و عواملي كه اقدام به تهيه فيلم و سريال مي‌كنند، روي اين تحليل‌ها كار كنند و تصميماتشان را هدفمند كنند و اگر لازم است، در برخي تصميمات بازنگري كنند. ‏

اسامي تاريخي و ملي

به گفته كارشناسان، در طول سال‌ها برنامه سازي و برنامه نويسي در رسانه ملي، در بيشتر مواقع اسامي شخصيت‌هاي منفي و نادرست فيلم‌ها و سريال‌ها از ميان نام‌هاي اصيل ايراني و تاريخي انتخاب شده‌اند امثال رستم و گودرز و آرش واشكان و ايرج و تورج و كيان و ساسان، كه همواره دزد و قاچاقچي و عياش و ناخلف بوده‌اند!

از سوي ديگر آمار اعلام شده از سوي سازمان ثبت احوال كشور نشان مي‌دهد اقبال مردم به اسامي تاريخي و ملي بيشتر شده است، كه جا دارد صدا و سيما براي اسامي ياد شده نيز احترام قائل شود.

از سوي ديگر در پرتال اينترنتي سازمان ثبت‌احوال كشور، خدمات مشاوره‌اي اين سازمان معرفي شده و كتاب «فرهنگ نامگذاري» و لوح فشرده مربوط به آن نيـــز وجود دارد كه مردم مي‌توانند بر اســـاس آن، نام مورد نظر خود را انتخاب كنند.

بدين منظور چند هزار نام براي نوزادان دختر و پسر هم شناسايي و جمع آوري شده است كه با فرهنگ‌ها و آداب و رسوم قوميت‌هاي مختلف سازگاري دارد و از تنوع بالايي برخوردار است.

به گفته محزون، بر اساس اطلاعاتي كه در پايگاه اطلاعات جمعيتي كشور ثبت مي‌شود، هر سال آمار فراواني 50 نام اول و هر ماه هم آمار فراواني 20 نام اول انتخاب شده در كشور براي نوزادان منتشر مي‌شود و خانواده‌ها مي‌توانند از اين آمار نيز براي انتخاب نام فرزندشان استفاده كنند.

تغيير نام

‏وقتي نام كسي با هويت او برابر مي‌شود، پس تغيير نام يعني تغيير هويت و نارضايتي از انتخاب ديگران!

تغيير نام علاوه بر اهميتي كه به لحاظ قانوني و مراحل و شرايط آن دارد، به لحاظ روان‌شناسي و جامعه شناسي نيز قابل توجه است.

دكتر حميد رضا بابايي، جامعه‌شناس درباره اهميت تغيير نام به گزارشگر روزنامه اطلاعات مي‌گويد: بايد بدانيم كه نام‌گذاري براي يك مقطع كوتاه زماني انجام نمي‌شود و هر نامي كه براي فرزند خود انتخاب مي‌كنيم، سايه‌اي است كه تا پايان دوران زندگي بر سر وي خواهد بود. بنابر اين در پس هر اسمي، باور و احساس و هويت و تاريخي نهفته است كه در تعيين سرنوشت اجتماعي فرد نيز تاثير مي‌گذارد. وي مي‌افزايد: تغيير نام يعني «من اين هويت برآمده از اسمم را نمي‌پذيرم و بسته به شرايط جديد، آن را تغيير مي‌دهم.»

گاه انتخاب‌ها چنان نابجا و نادرست است كه اگر فرزندي نام خود را عوض نكند، بايد تمامي عمر تاوانش را بدهد. مثلاً در كلاس درس خود شاگرد خانمي داشتم كه فاميلش «عريان» بود، مانند بابا طاهر عريان. اما در روزگار ما پيامد اجتماعي اين نام به ويژه براي يك خانم نه تنها مثبت نيست، كه منفي هم هست. اين موضوع در خصوص نام كوچك نيز صادق است. وقتي نام كسي «كوچك» يا «بزرگ» است و او را «كوچك خانم» يا «كوچك آقا» مي‌نامند، قطعاً در باورپذيري اجتماعي تاثير دارد. اما تغيير نام دلايل ديگري هم مي‌تواند داشته باشد. زيرا آزادي در انتخاب نام، حق انساني هر كس است. اگر فردي به هر دليل از نام خود راضي نباشد، مي‌تواند آن را تغيير دهد. در بسياري از كشورها انتخاب نام، از آزادي‌هاي فردي و جزو حقوق انساني به شمار مي‌آيد. وقتي نام معرف شخصيت و طبقه اجتماعي و قسمتي از هويت است، از نظر روان شناسي فرد نيز اهميت مي‌يابد.

از سوي ديگر، رواج يا كاهش اسامي نشانگر دگرگوني ارزش‌ها در اجتماع است. تغيير شرايط سياسي، اعتقادي و اجتماعي نسل‌ها هم در اين مورد مؤثر است و بسياري از بزرگان نيز اسم خود را در شرايط و مراحل جديد زندگي‌شان عوض كرده‌اند. مثلاً «علي اسفندياري» پدر شعر نو ايران، خود را «نيما يوشيج» ناميد و ديگر كسي او را به اسم اوليه نمي‌خواند. در ظرف مدت 70 ساله بعد از شهريور 1320 تا امروز، بسياري از ايرانيان نام‌هايشان را عوض كرده‌اند. براي نمونه، نام خانوادگي هوشنگ گلشيري، در شناسنامه اوليه‌اش «قناد حيدرپور» بود، اما بعدها كه در اصفهان دبير دبيرستان‌ها شد، نام‏خانوادگي گلشيري را انتخاب كرد و به اصطلاح درخواست تغيير نام داد، يا هزاران روستايي پس از مهاجرت به شهرها، نام‌هاي ‏خانوادگي خود را تغيير دادند و يا خلاصه كردند، به عنوان مثال اگر كسي در شناسنامه نام‏خانوادگي‏اش‏ «دهاتي مقدم» بود، خود را «مقدم» ناميد و اگر كسي‏ «محسني دهاتي» بود، همه‏جا خود را «محسني» معرفي ‏كرد.

در تاييد اين مطالب و شرايط تغيير نام در قوانين ثبت احوال نيز آمده است، افراد در شرايط زير مي‌توانند نام خود را تغيير دهند:

- صاحبان اسامي نامتعارف، مستهجن، يا اسم‌هايي كه معرف صفات مذموم و مغاير با ارزش‌هاي والاي انساني است، مثل: «گرگ» و «قوچي» و «سگ» و «لات» و «خونريز».

- چنانچه 2 نفر در يك خانواده هم نام باشند.‏

‏- اسم‌هايي كه موجب هتك حيثيت مقدسات اسلامي مي‌شود، مثل «عبدالات»، «عبدالعزي» (لات و عزي اسامي دو بت در مكه معظمه در دوران قبل از اسلام است).

- اسم‌هاي مركب ناموزون، مثل «سعيد بهزاد»، «شهره فاطمه» و «حسين معروف به كامبيز»!

- عناوين اعم از عناوين لشكري يا كشوري يا تركيبي از اسم و عنوان. مثل «سروان»، «دكتر»، يا «سروان محمد» و «شهردار علي».

- اسم‌هايي كه باعث اشاعه و ترويج فرهنگ بيگانه شود، مثل «وانوشكا» و «ژاكاردو».

- اسم‌هايي كه باعث تحقير اشخاص مي‌شود يا معناي لغوي آن در جامعه قابل پذيرش نيست، مثل «صد توماني»، «كنيز» و «گدا».

- اسم‌هاي نامتناسب با جنس. مثل «ماشاءاله» براي زن‌ها يا انتخاب نام «اشرف» و «اكرم» براي مردان.

اما نكته قابل تامل آنجاست كه بر اساس نتايج يك تحقيق كه از سوي دانشجويان رشته جامعه شناسي و حقوق و با حضور در دادگاه‌ها و ارائه درخواست‌هاي رسمي جمع‌آوري شده است، تعداد دختران و پسراني كه بر‌اي تغيير نام‌هاي كوچك خود به دادگاه‌ها مراجعه مي‌كنند، زياد و تعداد مراجعه پسران 30 درصد بيشتر از دختران است.

فرهنگ نامگذاري يا سرگشتگي

‏ايران، سرزمين كهني است يا تغيير و تحول‌هاي بسيار تاريخي و جغرافيايي كه بي‌شمار لشكريان دشمن يا بر آن تاختند و ماندند و يا آن را براي ديگران گذاشتند و گذشتند. اين همه رد پاي مانده بر اين سرزمين، هويت نامگذاري مردمانش را حيران اين همه تغيير كرده است. اعراب كه نيامده بودند، اسامي ايرانيان، طبقاتي و ايراني بود. اسلام كه آمد، ارادت به اهل بيت(ع) اسامي عربي و ديني را به ارمغان آورد. مغولان نام‌ها و القاب مغولي را به اين اسامي افزودند و در زمان صفويه كه تشيع دين رسمي ايران اعلام شد، نام‌هاي مذهبي از نو رواج يافت. قاجارها نام‌ها و القاب تركي را باب كردند و رضا شاه به ادارات ثبت احوال ابلاغ كرد كه مردم را به گزينش نام‌هاي باستاني ايراني ترغيب كنند.

انقلاب اسلامي، ادارات ثبت احوال را از ثبت نام‌هاي نامتعارف برحذر داشت و مردم را به گزينش نام‌هاي مذهبي و ايراني تشويق كرد. جنگ كه شد، اسامي مهيج و عاشورايي الگو شدند و سال‌ها بعد دوباره عرق ملي بر سليقه مردم سايه افكند. كشتي ارزش‌هاي نامگذاري در جامعه بر امواج سوار است و اين كشتي شايد فردا بر ساحلي ديگر پهلو گيرد. يادمان بماند پشت ارزش‌ها و آرمان‌هايي پناه بگيريم كه همه جايي و همه زماني هستند و خود و فرزندانمان را چنان بناميم كه تاريخ از ما به نيكي ياد كند، نه به نيكي نمايي و هويت باختگي.

وجيهه تيموري

سه|ا|شنبه|ا|13|ا|دي|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 305]