شناسايي ژنتيك اسب‌هاي تركمن ايران گنجينه فراموش شده تركمن صحرا

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: شناسايي ژنتيك اسب‌هاي تركمن ايران گنجينه فراموش شده تركمن صحرا
جام جم آنلاين: مردم تركمن و ديگر اقوام استان خراسان شمالي، به واسطه خاستگاه فرهنگي موجود در اين منطقه و علاقه وابستگي ذاتي از گذشته‌هاي دور به پرورش اسب توجه ويژه‌اي داشته و همواره در مناسبت‌ها و مراسم فرهنگي، برگزاري مسابقه‌هاي اسب‌سواري را مورد توجه قرار داده‌اند.

اين در حالي است كه در سال‌هاي گذشته به دليل ورود اسب‌هاي تروبرد و تلاقي آنها به منظور توليد كره‌هاي تندرو در نتيجه افزايش احتمال موفقيت در كسب مقام در مسابقه‌هاي كورس، نگراني‌ها درباره انقراض اسب اصيل تركمن افزايش يافته است.

در حال حاضر وجود مهم‌ترين نژادهاي اسب بومي ايراني همچون نژاد كرد، تركمن، دره‌شوي و كاسپين زمينه مناسبي را براي سرمايه‌گذاري در پرورش اسب به وجود آورده كه ضرورت جلوگيري از تخريب بهترين و ارزشمندترين ذخاير ژنتيكي و انجام تحقيقات شجره‌اي درباره اسب ايراني را بيش از پيش آشكار كرده است.

با توجه به اهميت اين موضوع، طرحي براي شناسايي ژنتيك اسب‌هاي تركمن ايران براساس آخرين استانداردهاي بين‌المللي ژنتيك دام در استان خراسان شمالي در حال انجام است كه مي‌تواند نقش بسيار مهمي در تحول زندگي بسياري از مردم منطقه كه در اين زمينه فعاليت دارند، داشته باشد.

اسب، حيواني زيبا و نجيب است كه از قرن‌ها پيش در خدمت بشر بوده است. هوش، ذكاوت، اصالت و نجابت، قدرت و مقاومت و همچنين حق‌شناسي و فرمانبرداري از ويژگي‌هاي برجسته اين حيوان است. اسب اصيل تركمن با قامت برافراشته، گردن دراز، گوش‌هاي بلند، سر كوچك و پوزه‌اي زيبا، دم بلند و ساق‌هاي كوچك و مقاوم به آساني از ديگر نژادهاي اسب قابل تشخيص خواهد بود. خاستگاه اصلي اين اسب، دهستان تركمن‌نشين جرگلان در 100‌‌كيلومتري شمال بجنورد، مركز استان خراسان شمالي است.

حدود يكهزار راس اسب اصيل تركمن در استان خراسان شمالي وجود دارد كه زمينه خوبي را براي تكثير و صدور آن به ديگر كشورها فراهم كرده است.

كشورهاي كانادا، اتريش، انگلستان و حوزه خليج‌فارس از علاقه‌مندان به خريد اسب اصيل تركمن هستند. هر كره اسب اصيل تركمن در بازار جهاني بيش از 300 هزار دلار خريد و فروش مي‌شود. اگرچه اسب اصيل تركمن خراسان شمالي در سال‌هاي اخير سبب جذب كشورهاي كانادا و اتريش براي خريد اين اسب شده است، اما خروج ارزان‌قيمت و غيركارشناسي ژن اسب نژاد تركمن منجر به افزايش نگراني برخي از مسوولان شده است.

اگر چه كشور ايران پيشينه‌اي قديمي در پرورش اسب دارد، اما متاسفانه هنوز به شرايط ايده‌آل و مناسبي در اين زمينه دست نيافته است. نژادهاي اسب در بيشتر استان‌هاي كشور از تنوع ذخاير ژنتيكي برخوردار است، اما در برخي استان‌ها مانند استان‌‌هاي خراسان شمالي و گلستان نژاد اسب تركمن از ديگر نژادهاي اسب ايراني گوي سبقت را ربوده است.

جالب است بدانيد هر اسب تركمن كه در دنيا به عنوان بهترين نژاد اسب سواركاري شناخته شده معادل يك اشتغال‌زايي است كه در شرايط كنوني با توجه به توسعه صادرات اسب ايراني و احداث و راه‌اندازي ميدان‌هاي اسب‌سواري در استان‌هاي گلستان و خراسان شمالي اشتغال‌زايي به ازاي هر اسب تركمن به 2 نفر افزايش يافته است.

خوشبختانه در سال‌هاي اخير سرمايه‌گذاري در پرورش و تكثير اسب تركمن در مقايسه به مراتب افزايش يافته كه اين مساله سبب افزايش قيمت آن از 150 هزار تومان به 15 ميليون تومان شده است.

اسب ‌هاي تركمن متعلق به كشور تركمنستان در مقايسه با اسب‌هاي تركمن ايراني بلند‌تر ، باريك‌تر و كشيده‌تر هستند ، در حالي كه اسب‌ هاي تركمن ايراني عضلاني و قدرتمند‌ترند ، اما با انتخاب مناسب و بهره‌گيري از روش‌هاي اصلاح نژادي مي‌توان اسب‌هايي را پرورش داد كه قابليت برخورداري از ويژگي‌هاي منحصر به فرد اين دو نژاد اسب تركمن را داشته باشند و علاوه بر سواركاري در زمينه‌ زيبايي نيز منحصر به فرد باشند.

اهميت و ضرورت انجام طرح

تنوع زيستي در كشور ما به گونه‌اي است كه حتي اگر توليد اسب را در كشور متوقف سازيم، باز هم از ساير كشورها جلوتر خواهيم بود. از سوي ديگر فعاليت‌هاي انجام شده از سوي پرورش دهندگان اسب، جهاد كشاورزي و همچنين فدراسيون سواركاري كشور نيز نشان مي‌دهد كه اسب ايراني گوهر گرانبهايي است كه مي‌توان آن را به عنوان يكي از ذخاير ملي ارزشمند كشور به شمار آورد.

با توجه به اين‌كه خالص‌سازي يكي از اقدامات اوليه براي حفظ اصالت اسب ايراني است كه خود مستلزم شناسايي پايه ژنتيكي اسب است، در آينده‌اي نه چندان دور طرح تبارنامه اسب ايران اجرا و تدوين خواهد شد كه براساس آن هر استان بايد حداقل يك تبارنامه مشخص و منحصر به فرد داشته باشد.

يكي از مهم‌ترين ويژگي‌هاي طرح شناسايي ژنتيك اسب‌ها در اين است كه براساس نتايج به دست آمده از آن مي‌توان بيماري‌هاي چندگانه ژنتيكي قابل انتقال به نسل بعدي اسب‌ها را شناسايي كرده و با جدا كردن از ديگر اسب‌ها، نژادي عاري از هرگونه آلودگي ژنتيكي پرورش داد.

اين در حالي است كه در گذشته اين كار تنها از روي تجربه انجام مي‌شد و بنابراين امكان شناسايي بيماري از روي ژن نهفته و ظاهر اسب وجود نداشت.

علاوه بر اين اجراي اين طرح مي‌تواند در بهبود وضعيت اقتصادي منطقه و در نتيجه پيشبرد طرح‌هاي اقتصادي در سطح كشور نيز تاثيرگذار باشد. از آنجا كه اشتغالزايي و ارزآوري يكي از مهم‌ترين زمينه‌هاي مطرح در پرورش اسب محسوب مي‌شود، بنابراين توسعه پتانسيل‌هاي ژنتيكي در سطح منطقه و همچنين افزايش ارزشمندي بانك ژن از نظر تحقيقات و تنوع زيستي مي‌تواند گامي موثر در رسيدن به اهداف دولت باشد.

وجود بيش از 180 هزار راس اسب در ايران و همچنين آماده بودن نيروي انساني ابزار مناسبي براي رقابت ايران در عرصه‌هاي جهاني خواهد بود. پرورش اسب در ايران علاوه بر اين كه مي‌تواند نقش مهمي در هر چه غني‌تر شدن بانك ژني كشور داشته باشد، در رشته‌هاي مختلف سواركاري نيز با استقبال چشمگيري مواجه بوده و با توجه اين كه اسب اصيل تركمن، پيش از اين توانايي‌ها و قابليت‌هاي خود را به همگان اثبات كرده است از توانايي رقابت در عرصه‌هاي بين‌المللي نيز برخوردار خواهد بود.

اسب نيز مانند بسياري از ديگر منابع ارزشمند ملي يك ثروت بين‌المللي محسوب مي‌شود و حق بهره‌وري و حاكميت معنوي آن متعلق به كشور است

از آنجا كه اسب نيز همانند بسياري از ديگر منابع ارزشمند ملي يك ثروت بين‌المللي محسوب مي‌شود كه حق بهره‌وري و حاكميت معنوي آن متعلق به كشور است، براي نشان دادن برتري آن در سطح بين‌المللي بايد تلاش‌هاي بيشتري در زمينه تحقيقات علمي، رقابت‌هاي ورزشي و فعاليت‌هاي اقتصادي درباره آن انجام شود.

بانك ژن اسب ايراني ثروتي تمام ناشدني و گرانبهاست كه هرگونه فعاليت در اين عرصه را از نظر اقتصادي توجيه مي‌كند. پتانسيل‌هاي ژنتيكي پايان‌ناپذير اسب ايراني نيز حضور پايدار و مستمر كشور در رقابت‌هاي اقتصادي را تضمين خواهد كرد. در حالي كه كشورهاي اروپايي و آمريكايي بيش از ايراني‌ها به اهميت اين ثروت پي‌برده‌اند. اگر چه اسب اصيل ايراني ثروتي پايان‌ناپذير است اما به همان اندازه آسيب‌پذير و نابودشدني است و مي‌توان تنها با اندكي غفلت و ناآگاهي اين ذخيره ژنتيكي ارزشمند را به آساني از دست داد.

تحولي‌نوين در زندگي اهالي خراسان شمالي

استان خراسان شمالي و بويژه مناطق مرزي اين استان يعني منطقه رازوجرگلان و شهرستان‌هاي مانه، سملقان و بجنورد محل پرورش و تكثير يكي از پنج نژاد بومي، استثنايي و كمياب اسب ايراني به نام اسب اصيل تركمن است. براساس بررسي آماري انجام شده در اين مناطق حدود 1000 راس اسب پرورش داده مي‌شود. اجراي طرح شناسايي ژنتيك اسب‌هاي تركمن ايراني يكي از اولين اقدامات انجام شده براي شناسايي و ثبت اسب تركمن استان است كه از ذخاير ارزشمند ژنتيكي اسب كشور به شمار مي‌آيد.

با اجراي اين طرح مهم زندگي بسياري از مردم اين منطقه كه به نوعي به پرورش و تكثير و استفاده از اسب مربوط مي‌شود، با تحول قابل توجهي مواجه خواهد شد. اقدامات اوليه براي اجراي اين طرح از سال‌هاي 73 و 74 و پس از بررسي‌هاي كارشناسي در منطقه از سوي معاونت امور دام آغاز شد.

براساس برنامه در نظر گرفته شده براي اجراي طرح، عمليات داغ‌زني، ثبت مشخصات و شناسنامه‌دار شدن اسب‌هاي واجد شرايط از سوي كارشناسان امور دام و فدراسيون سواركاري آغاز شده است و تاكنون ادامه دارد.

به نحوي كه هم‌اكنون بيش از 200 راس اسب و ماديان داغ اصيل تركمن دارند و بيش از 509 راس اسب ديگر تراشه‌گذاري شده‌اند. علاوه بر اين، در اين سال‌ها با موافقت فدراسيون سواركاري و در مدت 5 سال اقدامات ديگري به منظور اصلاح نژاد اسب‌هاي تركمن انجام شده است كه حاصل آن تولد كره‌هاي زيبا و بازارپسند در منطقه بوده است.

اگرچه بالا بودن هزينه نگهداري، نبود بازار فروش در داخل كشور و نبود برنامه‌اي مناسب براي صادرات اسب به خارج از مهم‌ترين مشكلات موجود در بخش پرورش اسب است، اما اگر براي اسب‌هاي اصيل تركمن مسابقات مجزا و جدا از اسب‌هاي خارجي و دورگه و يا كورس با اسب‌هاي خارجي در مسافت‌هاي طولاني برگزار شود، از انقراض اين اسب و تلاقي ناصحيح آن با اسب‌هاي خارجي جلوگيري خواهد شد.

اجراي اين طرح كه از طرح‌هاي برگزيده جشنواره ملي نوآوري و شكوفايي در بخش شكوفايي بوده است، علاوه بر حفظ اسب به عنوان ذخاير ژنتيكي و سرمايه ملي كشور، انجام فعاليت‌هاي تحقيقاتي مختلف در اين زمينه را نيز امكان‌پذير خواهد كرد. پرورش و تكثير اسب علاوه بر اين كه مي‌تواند در ايجاد اشتغال موثر باشد، مي‌تواند اقدامي موثر در زمينه توليد برخي از انواع داروها و سرم‌ها بوده و علاوه بر اين تامين امنيت ملي يعني مرزداري را نيز تا حد قابل توجهي تضمين كند.

شناسايي هويت به صورت انفرادي، منحصر به فرد و بدون شماره قابل تكرار در سطح جهاني و همچنين تعيين ژنوتيپ تك‌تك افراد در هر يك از جايگاه‌هاي ژني مورد نظر از مهم‌ترين اهداف طرح است.

اين در حالي است كه براساس نتايج به دست آمده از اين طرح تعيين شجره‌نامه با انجام تست صحت قطعي اطلاعات والديني و شناسنامه‌اي امكان‌پذير خواهد شد. بدون ترديد با مشخص شدن اسب‌هاي قابل صادرات و فراهم شدن زمينه سرمايه‌گذاري در صنعت اسب كشور مي‌توان تحولات اقتصادي قابل توجهي را در اين زمينه پيش‌بيني‌كرد.

علاوه بر اين تعيين تعلق يا وابستگي نژادي هر يك از اسب‌ها به يكي از نژادهاي اسب اصيل ايران نيز يكي از ديگر اهداف طرح است كه مي‌توان نقش بسيار مهمي در تعيين ميزان خلوص و انحرافات ژنتيكي با هدف تشخيص ميزان و درصد ناخالصي نژادي داشته باشد.

فرانك فراهاني‌‌جم

دوشنبه|ا|12|ا|اسفند|ا|1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 250]