تاريخ ما روي زمين مانده

واضح آرشیو وب فارسی:هموطن سلام: تاريخ ما روي زمين مانده
ياحسيني سال‌هاست تمام وقتش را صرف بازخواني زواياي پنهان و ناگفته تاريخ معاصر ايران كرده و مي‌توان به ‌راحتي گفت يكي از فعال‌ترين مؤرخان امروز ايران است.
سيدقاسم ياحسيني متولد شيراز است و در بوشهر بزرگ شده و زندگي مي‌كند. وقتي با او تماس گرفتم تا كمي درباره تاريخ و تاريخ‌نگاري در ايران صحبت كنيم خيلي راحت و سريع لطف كرد و اجازه داد تا سؤالاتم را بپرسم.
ياحسيني سال‌هاست تمام وقتش را صرف بازخواني زواياي پنهان و ناگفته تاريخ معاصر ايران كرده و مي‌توان به ‌راحتي گفت يكي از فعال‌ترين مؤرخان امروز ايران است. از بي‌توجهي و بي‌برنامگي مسؤلان و متوليان تاريخ و تاريخ‌نگاري در ايران دل پري دارد اما با همه سختي‌ها و بي‌مهري‌ها، كارش را انجام مي‌دهد و معطل كسي نمي‌شود. با ياحسيني كمي درباره كتاب‌هايش صحبت كرديم و كمي درباره وضعيت تاريخ‌نگاري در ايران.
خيلي بي‌مقدمه از شما مي‌پرسم كه چرا زندگي‌تان را وقف تاريخ كرديد؟ هر آدم كنجكاوي درباره محيط خودش تأمل و تعمق مي‌كند. طبيعي است كه من هم كه نويسنده هستم، سعي مي‌كنم در وهله اول درباره جغرافيا، تاريخ و تحولات اجتماعي محيطي كه درش زندگي مي‌كنم، كنجكاوي كنم. شايد اين انگيزه و دليل اوليه‌اي است كه حجم زيادي از كارها و كتاب‌هايم درباره مسائل جنوب و خليج فارس است. نكته دوم اينكه در مقابل تمركز بيش از اندازه به شهرهاي مركزي و بزرگ‌تر به‌خصوص تهران، تاريخ و تحولات اجتماعي شهرهاي كوچك‌تر ناديده گرفته شده‌ و مي‌شود. من به همين دليل سعي كرده‌ام تمركزم را بيشتر بر روي شهرها و مناطق دورافتاده‌اي قرار بدهم كه هر چند نقش مهمي در تحولات تاريخي كشور مثل انقلاب و جنگ داشته‌اند اما كمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. و به اين ترتيب نكته‌ها و زواياي پنهان و تاريك اين دوره‌ها را مشخص كنم و در قالب مقاله و كتاب‌هايم در تاريخ ثبت كنم.
چرا بوشهر؟ شما در شيراز به دنيا آمده‌ايد. طبيعي است كه درباره زادگاهتان بيشتر بنويسيد. اما تعداد قابل توجهي از كتاب‌هايتان درباره بوشهر است. در نظر اول آدم فكر مي‌كند مگر شهر كوچكي مثل بوشهر چقدر جاي تحقيق دارد؟ چقدر مي‌شود درباره‌اش حرف‌هاي ناگفته نوشت؟ فكر مي‌كنيد بوشهر با شهرهاي ديگر ايران تفاوتي دارد؟ يا اينكه اگر در تاريخ هر شهري اين‌قدر دقيق شويم، همين‌قدر مي‌شود كار كرد.
شهر بوشهر و شبه جزيره بوشهر، يك منطقه استثنايي است با بيش از شش‌هزار سال تاريخ پيوسته. يعني از دوران عيلامي‌ها تا امروز ما از اين شهر تاريخ در دست داريم و اين يك موقعيت استثنايي فراهم كرده كه در ابعاد مختلف اين شهر بپردازيم. جالب است كه دست كم از قرن شانزدهم ميلادي و همزمان با هجوم استعمار اروپايي به ايران، باز بندر و شبه‌جزيره بوشهر بيش از مناطق ديگر مورد حمله قرار مي‌گيرد و ما در اين منطقه شاهد مبارزات ضداستعماري هستيم. انگلستان چهاربار اين شبه‌جزيره را اشغال كرده است. در سال‌هاي اخير هم به دلايل مختلفي از جمله احداث نيروگاه اتمي، نام بوشهر در صدر اخبار رسانه‌هاي ايران و جهان قرار گرفته است. من تا به حال ۳۷ عنوان كتاب درباره بوشهر منتشر كرده‌ام و هم اكنون دبير مجموعه‌اي به نام «بازشناسي بوشهر» هستم كه شامل ۱۱۰ عنوان كتاب است و تا امروز ۱۲ عنوانش منتشر شده و تا سال آينده ۳۰ عنوان ديگرش هم منتشر خواهد شد. اگر امكانات دولتي و كافي در اختيارم بود مي‌توانستم در اين مجموعه به جاي ۱۱۰ عنوان، ۲۰۰عنوان توليد و منتشر كنم.
جواب شما به طور خلاصه اين است كه بله، بوشهر يك شهر استثنايي است با تاريخ و تحولات استثنايي. در دوران قاجاريه اين شهر پايتخت دريايي ايران و مدخل ورودي ايران از شبه‌جزيره هند به داخل خاك ايران بوده است. هر چند كه در زمان پهلوي‌ها بي‌مهري‌هايي به اين شهر شده اما اين شهر در مبارزات انقلاب و جنگ تحميلي حرف اول را مي‌زند و جالب اين‌كه رزمندگان بوشهري در هفتاد عمليات مختلف در طول جنگ تحميلي حضور مؤثر داشتند. گردان‌هاي بوشهري در بسياري از عمليات‌هاي دفاع مقدس، خط‌شكن بودند. بوشهر تنها استاني‌ست كه در طول هشت سال دفاع مقدس، با آمريكا جنگ دريايي داشته است. ديگر استان‌هاي جنوبي با نيروهاي عراقي جنگ داشتند اما بوشهر علاه بر جنگ زميني، با نيروي دريايي عراق و آمريكا جنگ دريايي هم داشته است كه اوج اين درگيري‌ها را مي‌توانيم ماجراي گروه شهيد نادر مهدوي بدانيم.
در مجموعه ۱۱۰ جلدي «بازشناسي بوشهر» كه نام برديد چه جور موضوعاتي را در نظر گرفته‌ايد؟ توي اين مجموعه محدوده زماني مشخصي را در نظر گرفته‌ايد يا اينكه درباره كل تاريخ بوشهر است؟ و اين‌كه سوژه‌هاي اين مجموعه چگونه‌اند و چطور به‌شان رسيده‌ايد؟
من در اين مجموعه سعي كرده‌ام كل شش‌هزار سال تاريخ مدون بوشهر را كه در اين صد ساله اخير به‌طور پراكنده مورد مطالعه قرار گرفته و خيلي از ابعادش را كه ناشناخته و ناگفته مانده با همكاري برجسته‌ترين اساتيد و پژوهشگران بوشهرشناسي ايراني و خارجي در يك سلسله منوگرافي و تك‌نگاري با عنوان كلي «بازشناسي بوشهر» ساماندهي كنم و هر جلد را به يك موضوع اختصاص بدهم. سعي‌ام بر اين بوده كه هر جلد (سوژه) را به نويسنده‌اي سفارش بدهم كه سال‌ها روي آن موضوع كار كرده باشد و كتاب و مقاله نوشته باشد. تا حالا ۱۲ جلد از اين كتاب‌ها منتشر شده كه از جمله مي‌توانم به اين عنواين اشاره كنم: غذاهاي محلي بوشهر (در دو جلد)، نام‌هاي بوشهر در طول تاريخ، تعزيه در بوشهر و همچنين كتابي به نام «ظهور و سقوط بوشهر» نوشته ويليام فلور و ترجمه حسن زنگنه. شش كتاب ديگر هم زيرچاپ داريم كه تا چند روز ديگر صحافي و توزيع خواهد شد كه مي‌توانم از «شاعران كلاسيك بوشهر»، «محلي‌سرايان بوشهر»، «شعراي معاصر بوشهر»، «زنان شاعر بوشهر» و همچنين «سينما در بوشهر» و «تئاتر در بوشهر» نام ببرم كه به زودي منتشر مي‌شوند. اگر خدا بخواهد در يك پروسه سه الي چهار ساله، اين ۱۱۰ جلد را كه تا كنون حدود ۸۰ عنوانش نوشته شده، منتشر كنيم و تقديم علاقه‌مندان حوزه ايران‌شناسي، بوشهرشناسي و خليج فارس‌شناسي كنيم.
پس بين اين كتاب‌ها، بعضي تأليفي‌اند و بعضي ترجمه؟
بله، حدود ۹۸ درصد از اين كتاب‌ها تأليفي‌اند و دو درصدشان ترجمه‌اند. مابعضي موضوعات را به محققان و تاريخ‌نگاران بزرگ دنيا سفارش مي‌دهيم تا براي ما كتاب بنويسند و آن‌ها با بزرگواري‌شان لطف مي‌كنند و براي ما مي‌نويسند و ما اين‌جا به فارسي ترجمه مي‌كنيم و در قالب اين مجموعه منتشر مي‌كنيم.
ناشر اين مجموعه كتاب‌ها، بنياد ايران‌شناسي شعبه بوشهر است؟ يا اين‌كه مراكز تاريخ‌نگاري دولتي مثل مركز اسناد انقلاب اسلامي و مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر يا مراكز ديگر همكاري كرده‌اند؟
نه خير، بنياد ايران‌شناسي هيچ همكاري و مساعدتي به ما نكرده است. من و همسرم و چند تن ديگر از دوستانمان به صورت خصوصي دور هم جمع شده‌ايم و با هزينه شخصي خودمان اين مجموعه را آماده و منتشر مي‌كنيم. هيچ مجموعه دولتي‌اي تا به حال كم‌ترين كمكي به ما نكرده است. شش كتاب اول اين مجموعه را يك ناشر در تهران منتشر كرد. اما چون مجموعه پيوسته‌اي‌ست و كارهاي شبيه به اين‌ها باز هم در برنامه‌هايمان قرار دارد، در پي آن هستيم كه با همين نام «مركز بازشناسي بوشهر» مجوز انتشار كتاب بگيريم و به طور مستقل كتاب‌هايمان را منتشر كنيم.
مركز ايران‌شناسي شعبه بوشهر، دچار بحران‌هاي مالي شگفت‌آوري است، به‌طوري كه توانايي چاپ كارهاي خودشان را هم ندارند. اين كار هم يك پروژه بزرگ و هزينه‌بري است كه اميدوارم به همت همكاران و مردم عزيز بوشهر به انجام برسد.
كتاب‌هايتان تا به حال به زبان‌هاي ديگر هم ترجمه شده‌اند؟ اگر ترجمه شده‌اند، اين كار را ناشران ايراني انجام داده‌اند يا ناشران خارجي؟
بله، برخي كارهاي من به زبان‌هاي آلماني، انگليسي و فرانسه ترجمه شده‌اند و اين ترجمه‌ها را ناشران خارجي ترجمه و منتشر كرده‌اند. من اصولا وقتي كتاب‌هايم منتشر مي‌شوند نسخه‌هايي از آن‌ها را براي دانشگاه‌ها و مؤرخان و تعدادي از دوستانم در كشورهاي مختلف مي‌فرستم و از اين راه دوستان خوبي پيدا كرده‌ام كه راهي است براي ارتباط با دنياي غرب و تحولات روز علم تاريخ‌نگاري در دنيا.
بيش‌تر كتاب‌هاي شما در زمينه تاريخ جز چند مورد كه توسط انتشارات تيراژه و مدرسه منتشر شده، به دست ناشران بوشهري منتشر شده‌اند. اين‌كه ناشران شهرستاني كتابي را چاپ مي‌كنند يك مشكل اساسي پيش مي‌آورد و آن اين‌كه در شهرهاي بزرگي مثل تهران توزيع نمي‌شوند و به همين دليل كتاب‌ها آن طور كه بايد ديده نمي‌شوند. چه كار بايد كرد؟
من تا امروز هشتاد و پنج جلد كتاب نوشته و منتشر كرده‌ام كه به سه دسته تقسيم مي‌شوند. مباحث بوشهرشناسي، مباحث روشنفكري و تاريخ معاصر ايران و كتاب‌هايي درباره جنگ تحميلي. كتاب‌هايي را كه درباره جنگ تحميلي نوشته‌ام انتشارات «سوره مهر» منتشر كرده و خوشبختانه مورد استقبال علاقه‌مندان قرار گرفته و تعدادي از آن‌ها به چاپ‌هاي هشتم تا دهم هم رسيده است. برخي ديگر از كتاب‌هايم را هم انتشارات مدرسه در تهران منتشر مي‌كند و البته تعداد بيشتري از كتاب‌هايم را كه بيش‌تر درباره تاريخ و مطالعات بوشهرشناسي نوشته‌ام در استان بوشهر و به دست ناشران بوشهري منتشر مي‌شوند. اما قبول دارم كه كتاب‌هايي را كه ناشران بوشهري منتشر مي‌كنند به علت روابط پيچيده شبكه مافيايي پخش كتاب، متأسفانه توزيع‌اش در تهران امكان‌پذير نيست. اما اميدوارم شهرستاني‌ها يك روز آستين همت بالا بزنند و يك پخش گسترده و بين شهري را براي توزيع اين‌گونه كتاب‌ها راه‌اندازي كنند.
تاريخ‌نگاري درباره شهري مانند بوشهر كه تاريخش با تاريخ كشورهاي ديگر در هم پيچيده شده است نيازي اساسي به اسناد و مدارك تاريخي كشورهاي ديگر دارد. شما براي دسترسي به اين منابع و مدارك چه مي‌كنيد؟
من دوست‌هايي در كشورهاي مختلف دارم كه براي دست‌يابي به اين مدارك كمكم مي‌كنند. آن‌ها اسنادي از كشورهاي انگلستان، پرتغال، فرانسه، هلند، ژاپن و روسيه را كه به‌شان نياز دارم برايم به فارسي يا انگليسي ترجمه مي‌كنند و مي‌فرستند و من هم در تحقيق‌هايم از آن‌ها استفاده مي‌كنم.
تا آن‌جايي كه من اطلاع دارم، شما به جز كتاب جديدي به نام «دشتستان از نهضت ملي تا انقلاب اسلامي» كه قرار است ۱۷ بهمن ماه امسال رونمايي كنيد، درباره تاريخ انقلاب اسلامي يعني سال‌هاي بين ۱۳۴۲ تا ۱۳۵۷ يا كمي بعد از انقلاب، كمتر كار كرده‌ايد. علتش چيست؟ كسي حمايت نمي‌كند يا دوست نداريد؟ يا اين‌كه در اولويت كارهاي بعدي‌تان است؟
علت اصلي‌اش اين است كه تاريخ و خاطرات انقلاب بي‌صاحب بوده و هست. اصولاً در ايران اين‌طور است كه تا وقتي دولت پشت چيزي قرار نگيرد، آن كار انجام نمي‌شود. امسال خوشبختانه به مناسبت سي‌امين سالگرد انقلاب اسلامي، مسئولين دولتي در بوشهر به اين فكر افتادند كه اين خلاء را پر كنند و سي سال كم‌كاري را جبران كنند و من هم در يك سال و نيم گذشته، تمام وقتم را روي اين قضيه گذاشتم و چهار كتاب نوشتم. يكي از اين كتاب‌ها درباره مبارزات ضداستعماري و ضداستبدادي مردم دشتستان است. دومي خاطرات شفاهي آقاي ماشاءالله كازروني با عنوان «دشتستان از نهضت ملي تا انقلاب اسلامي» و سومي «از جنگ لرده تا حماسه سيمين» و كتاب چهارم با عنوان «آن مرد در باران آمد»، كه خاطرات دو تن از جانبازان انقلاب اسلامي است. اين‌ها چهار كتابي‌اند كه من در طول يك سال و نيم گذشته براي انقلاب آماده كرده‌ام. من همين جا مي‌گويم كه اگر مراكز دولتي توانايي‌اش را داشته باشند و اسناد و مدارك را در اختيار من بگذارند و حمايت‌هاي مادي و معنوي كنند من مي‌توانم بيش از سي تا سي و پنج جلد كتاب درباره تاريخ انقلاب اسلامي در بوشهر تأليف كنم. ولي متأسفانه الان نه امكانات مالي‌اش را دارم و نه مراكز دولتي براي در اختيار گذاشتن مدارك و منابع با من همكاري مي‌كنند.
پس شما هم همان مشكلات و مسائل ديگر همكارانتان را در زمينه تاريخ‌نگاري داريد. ظاهراً مسئولان و دست‌اندكاران خيلي رغبتي به تاريخ‌نگاري انقلاب ندارند و اهميتي براي اين كار مهم قائل نسيتند.
خاطرات انقلاب به تعبير خود من بي‌صاحب است. البته مراكزي مثل اسناد انقلاب اسلامي و ديگران كارهايي كرده‌اند اما نسبت به حجم كارهايي كه در زمينه جنگ انجام شده، جا دارد خيلي بيش از اين‌ها كار بشود. صدام جنگ را براي سرنگوني انقلاب به آغاز كرد و مردم ايران براي حفظ انقلاب اسلامي بود كه به جبهه‌ها شتافتند. ولي متأسفانه جنگ، انقلاب را تحت تأثير قرار داد و اكنون ادبيات انقلاب ما رنجور و نحيف است. به عنوان نمونه شعر و رمان و داستان و نمايشنامه جنگ الي ماشاءالله داريم هر چند كيفيت آثار با هم متفاوت است و بعضي قوي‌اند و بعضي ضعيف. اما در باب انقلاب تعداد كارها انگشت‌شمار است. و من هنوز كه هنوز است يك كتاب خوب در باب انقلاب سراغ ندارم. جا دارد كه نويسندگان ما اين بزرگ‌ترين واقعه قرن بيستم ميلادي را دريابند و درباره آن آثار تاريخي و ادبي توليد كنند.
شما حتماً در جريان كتاب‌هاي مختلفي كه مراكز دولتي و خصوصي درباره تاريخ معاصر ايران منتشر كرده‌اند هستيد. اين كتاب‌ها به نظر شما چه جور آثاري‌اند؟ آيا قابل قبول‌اند؟ يا صرفاً از روي انجام وظيفه و سرسري منتشر شده‌اند؟ و به طور كلي مراكز دولتي كارهاي بهتري منتشر كرده‌اند يا ناشران خصوصي؟
كارهايي كه آدم‌هاي خبره پشتش نشسته باشند، فرقي نمي‌كند براي ناشران خصوصي باشد يا دولتي، آثار خوب و قابل قبولي‌اند. مثلاً يكي از بهترين و بي‌نظيرترين آثاري كه در دفتر ادبيات انقلاب زير نظر آقاي بهبودي و فخرزاده توليد و منتشر شده است، روزشمار انقلاب اسلامي است كه تا به حال ده، دوازده جلدش منتشر شده است. كار بي‌نظيري است؛ اين مجموعه يك كرنولوژي دقيقي از ۱۳۵۶ تا روز ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ به دست مي‌دهد و براي كساني كه حوزه انقلاب كار پژوهشي مي‌كنند، يك «هندبوك» مفيد است. و يا حجم انبوهي از خاطرات انقلاب كه منتشر شده و يا اسناد ساواك كه توسط مركز اسناد انقلاب اسلامي منتشر شده و همچنان مي‌شود. اين‌ها همه ماده‌هاي خامي است براي پژوهشگران. اما در باب تأليف يك كتاب خوب و بي‌طرفانه درباره انقلاب اسلامي، ما هنوز در ابتداي راهيم. هنوز بسياري از اسناد درجه اول در اين باره يا منتشر نشده يا در دسترس محققان قرار نمي‌دهند. بنابر اين مي‌توانم بگويم در زمينه مواد خام انقلاب اسلامي ما با تلي از كتاب و مقاله روبه‌رو هستيم. اما من هنوز هم يك كتاب دقيق و علمي و تحليلي بي‌طرفانه و نه با يك نگاه دولتي و جهت‌دار و به دور از غرض‌ورزي‌ها و منافع سياسي و جناحي و حتي ايدئولوژيك درباره تاريخ معاصر ايران، سراغ ندارم.
تا آن‌جايي كه من اطلاع دارم چهار، پنج عنوان از كتاب‌هاي شما در زمينه دفاع مقدس، برنده جايزه‌هاي مختلفي مانند كتاب سال دفاع مقدس شده‌اند. مي‌خواستم بپرسم كتاب‌هايتان در زمينه تاريخ هم جايزه‌اي گرفته‌اند؟ و آيا اصولاً جايزه‌اي براي كتاب‌هاي تاريخي وجود دارد يا نه؟
نه، متأسفانه هنوز در كشور ما كسي براي كتاب تاريخ جايزه‌اي نگذاشته و من همين‌جا پيشنهاد مي‌كنم كه براي كتاب‌هاي حوزه تاريخ معاصر، تاريخ مبارزات مردمي و تحولات اجتماعي و سياسي ايران معاصر جايزه‌اي تعيين كنند. اين كار بي‌شك باعث رونق تأليف اين دست كتاب‌ها مي‌شود.
كشورهاي خارجي چه‌طور؟ تا به حال شده از تاريخ‌نگاران ايراني براي همايش‌ و جوايز مختلف دعوت بشود؟
ما نبايد دنبال تجليل بگرديم. الان تاريخ ما روي زمين مانده و ما حداكثر كاري كه بايد بكنيم اين است كه اين مرده را از روي زمين برداريم و احيايش بكنيم. حالا تجليل بكنند يا نكنند، ما را به بازي راه بدهند يا ندهند، دعوت بشويم يا نشويم، پول به ما بدهند يا ندهند، به ما بي‌مهري بكنند يا نكنند، اين‌ها مهم نيست.
حالا من به شما بگويم كه فلان دانشگاه و آكادمي در فلان كشور خارجي از من دعوت كرده‌اند يا نكرده‌اند. اين حرف‌ها چه فايده‌اي براي ملت ايران دارد. مهم كاري‌ست كه من مورخ بايد انجام بدهم و اين وظيفه‌اي است كه در مقابل تاريخ و مردم و اين خون‌هايي كه ريخته شده بايد پاسخ‌گو باشم.

سه|ا|شنبه|ا|13|ا|اسفند|ا|1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: هموطن سلام]

[مشاهده در: www.hamvatansalam.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 97]