مجلات خانوادگي، نشريه زرد يا نشريه موفق؟

واضح آرشیو وب فارسی:رسالت: مجلات خانوادگي، نشريه زرد يا نشريه موفق؟
مريم زمانيان *

تعداد زيادي از مجلاتي كه اين روزها روي دكه هاي روزنامه فروشي مشاهده مي كنيم با موضوعات خانوادگي منتشر مي شوند. مجلاتي از قبيل خانواده سبز، خانواده و دسته ديگري از همين قبيل كه كمي متفاوت ترند به نام راه زندگي، راه موفقيت، موفقيت و... البته آنچه قابل توجه و تاكيد است اينكه خانواده به عنوان يك ركن اساسي جامعه كه نمود كوچكي از فرهنگ و خلقيات جامعه را در درون خود دارد قطعاً بايد رسانه اي مختص خود داشته باشد اما سئوالي كه ممكن است ذهن مخاطب را درگير كند اين است كه آيا اين مجلات خانوادگي درخور و شايسته خانواده ايراني هستند؟ طيف وسيعي از مجلات خانواده با عنوان نشريات عامه پسند شناخته شده اند. آيا اين نشريات جوابگوي نيازهاي خانواده اسلامي - ايراني است؟ بسياري از كارشناسان علوم ارتباطات بين نشريات عامه پسند و نشريات نخبه گرا تفكيك قائلند و براي هر كدام از آنها ويژگي هاي خاصي برمي شمرند. اين ويژگي ها صرفا معطوف به ويژگي هاي محتوايي و ظاهر نشريات و رسانه ها نمي ماند. در بسياري از مواقع اين ويژگي معطوف به مخاطبان اين دست از رسانه هاست. فراگير بودن مخاطبان رسانه يكي از ويژگي هاي رسانه عامه پسند است. اگر چه به نظر مي رسد اين فراگيري مخاطب به خاطر ويژگي هاي خود رسانه عامه پسند اتفاق
مي افتد؛ از جمله اين ويژگي ها مي توان به پايين بودن هزينه، تنوع و ملموس بودن سوژه ها، زبان ساده و قابل فهم اين رسانه ها و مواردي از اين قبيل اشاره كرد. اما فريدون صديقي روزنامه نگاري كه خودش در شكل گيري ده ها روزنامه و مجله دخيل بوده است در خصوص مجلات مربوط به خانواده معتقد است كثرت و فراگيري مخاطب اين نشريات، نشانه موفقيت اين رسانه هاست. او در اين خصوص مي گويد: «امروز رسانه با مخاطب تعريف مي شود و رسانه اي كه در جذب مخاطب موفق است قابل سرزنش نيست. او در ادامه تاكيد مي كند: به عنوان كسي كه سال ها در عرصه روزنامه نگاري كار كرده ام مي گويم كار كردن و تهيه و توليد مطلب براي نشريات عامه پسند بسيار دشوارتر از كار كردن براي يك نشريه خاص و به اصطلاح نخبه گراست. براي مثال براي درآوردن
نشريه اي با موضوع خاص ادبيات، نمايش، موسيقي، سينما، مجسمه سازي و غيره مي توان انبوهي مقاله، تحليل، مصاحبه، گزارش و يادداشت هم به زبان مبدأ و هم به زبان مقصد - بسياري از مطالب خيلي خوب - را كنار هم چيد. خيلي كار سختي نيست.»

دكتر مجيد رضاييان مدرس ارتباطات و روزنامه نگار، معتقد است نشريات خانواده بايد دو رويكرد متعادل را به همراه داشته باشند؛ مجلات خانوادگي به همان ميزان كه به مسائل مربوط به زندگي روزمره مثل آشپزي و خانه داري مي پردازند بايد به فرهنگ، اعتقادات و خلقيات نيز كه لايه عميق تر زندگي است توجه كنند. او در اين باره مي گويد: «روزنامه نگاري سبك زندگي يا آنچه كه به Life style معروف است رويكردي است از اين نوع روزنامه نگاري؛ بنا بر اين اگر يك رسانه صرفاً اين سبك را انتخاب كرد ما
مي توانيم بگوييم اين رسانه مختص سبك زندگي است كه اين سبك زندگي مي تواند خانواده را شامل شود. يك وجه مميزه ظريفي بين روزنامه سبك زندگي با رسانه خانواده وجود دارد. روزنامه هاي سبك زندگي دركشورهاي پيشرفته، بيشتر فرم گرا هستند، به همه نيازهاي روزمره زندگي مي پردازند اما لايه دوم زندگي يعني جنبه هاي روحي رواني، اعتقادي، اخلاقي و ابعادي از قبيل انسجام خانواده، مناسبات فرزند با والدين و والدين با فرزند كمرنگ تر است. اين لايه شرقي تر است و در شرق روند جدي تري دارد. رسانه خانواده از نظر ما مي تواند رويكردي از روزنامه نگاري سبك زندگي باشد كه بر خانواده تمركز كرده است و تنها سبك زندگي به معناي وجود
فرم گرايانه و نيازهاي روزمره زندگي نيست و يك لايه عميق تر هم دارد. من معتقدم تأكيد بر هر يك از اين دو ديدگاه، افراط است. ما نيازمند رويكرد
روزنامه نگاري متعادل در خصوص خانواده هستيم. به همان ميزاني كه به لايه دوم يعني جنبه هاي روحي، رواني و فرهنگي، اعتقادي براي انسجام يك خانواده متعهد و سالم نياز داريم، بايد تاكيد كنيم جنبه فرم گرايانه و نيازهاي عادي و روزمره نيز نبايد فراموش شود. چون اين بعد مثل ماساژي مي ماند كه ذهن، روح و روان را در خانواده نرم مي كنند. نياز آدمي هم به هر دو وجه است. بنا بر اين رسانه خانوادگي در ايران كه در هر دوي اين وجوه متمركز مي شود بايد متعادل باشد. تأكيد بر يكي و حذف ديگري نگاه غير متعادلي است و اگر اين گونه باشد جواب نمي دهد. چنانچه در مجلات سبك زندگي غرب، به قدري ويژه هاي آشپزي، دكوراسيون، مد، تفريحات و سرگرمي
مي بينيد كه به نظر تكراري مي رسد، شايد خسته كننده شده است و گاهي يك ضميمه روزنامه در باره شعر، كتاب يا ادبيات بي نهايت با استقبال مواجه
مي شود. حتي وقتي يك نويسنده كتابش را به صورت فصل به فصل روي اينترنت مي گذارد به قدري مخاطب پيدا مي كند كه از مرز چند ميليون مي گذرد. اين به خاطر خلأيي است كه مخاطب احساس مي كند. من فكر مي كنم در ايران هردو وجه بايد ديده شود و يكي از اين دوگانه ها حذف نشود.»

مجلات خانوادگي فعلي بيشتر بر مباحث خانه داري و آشپزي تمركز كرده اند و ظاهراً تنها بر يك بعد از نيازها كه بيشتر سرگرم كننده به نظر مي رسد تاكيد دارند و با وجود اينكه مجلات خانواده كمتر اين تعادل را حفظ كرده و به سمت پاسخگويي به نيازهاي آني و روزمره حركت كرده اند اما همچنان در مسير جذب مخاطب موفق عمل كرده اند. اما اين جنبه رفع نيازهاي روزمره نيز به نظر مي رسد بيشتر بر روي زنان خانواده تاكيد دارد و كمتر به نياز اقشار متفاوت يك خانواده توجه مي كند. چنانكه مي دانيم خانواده امروزي متشكل از پسر و دختر دانش آموز و دانشجو و زن و مرد شاغل نيز مي شود ولي آنچه بيشتر در نشريات خانواده توجهمان را جلب مي كند مباحث مربوط به زن خانه دار است. فريدون صديقي روزنامه نگار باسابقه در اين باره مي گويد: «وقتي
مي گوييم خانواده، خانواده با زن تعريف مي شود. نقطه كانوني خانواده، زن خانواده است. مناسبات درون خانوادگي با زن تعريف مي شود. طبيعي و بديهي است كه نشريات مربوط به خانواده بخواهند به نيازهاي او پاسخ دهند. وقتي كه
بچه داري، آشپزي، نظافت خانه، طراحي و دكور خانه و گرماي كانون خانواده با خانم هاست طبيعي است كه مخاطب اصلي را كه هدف قرار مي دهد زن خانه دار باشد. آقايان كه منزل نيستند. آقايان عموماً آدم هاي ازخودراضي هستند كه گمان مي كنند وقتي پايشان را به منزل مي گذارند همه چيز بايد آماده باشد. حتي زن ها وقتي شاغل هستند بايد به سرعت خودشان را به خانه برسانند و غذا را آماده كنند و اين مسئله شامل زن كم سواد و با سواد نيست. همه زن ها در همه سطوح و در همه نقاط دنيا داراي چنين شرايطي هستند. خب وقتي اين رفتارها زن را موظف مي كند به انجام دادن آنها، پس به هدف تبديل مي شود.»

صديقي اين دست نشريات را موفق ارزيابي مي كند و عنوان نشريه زرد را مناسب آنها نمي داند. او تاكيد مي كند كه نشريات خانوادگي ممكن است به لحاظ كيفيت كار روزنامه نگاري ضعيف عمل كنند اما نشرياتي هستند كه مخاطب زيادي را به خود اختصاص داده و سرانه مطالعه را در كشور بالا برده اند. او معتقد است وقتي رسانه ها نمي توانند پاسخگوي نيازهاي جدي و اصلي مخاطبان شوند پس به ناچار مخاطب جذب اين نشريات مي شود و اين نشريات اگر چه به نيازهاي آني مخاطب پاسخ مي دهد اما قابل سرزنش نيستند. بالاخره آنها علاوه بر سرگرمي به اطلاع رساني و
دانش افزايي هم كمك مي كنند. اگر چه او به اين نكته هم اذعان مي كند كه برخي از اين نشريات با بي سليقگي رفتار مي كنند و از صفحه بندي و طراحي و لوگوي آنها گرفته تا اصول و تكنيك هاي ژورناليستي شان قابل انتقاد است. بنا بر اين با وجود تمام نكاتي كه در خصوص اين رسانه ها اشاره مي شود اما مسئله مخاطبين آنها مسئله مهمي است حتي اگر بپذيريم كه اين دست نشريات در انتخاب محتوا به گونه اي رفتار كرده اند كه مخاطب جذب آنها شده است اما جذابيت هاي ظاهري آنها و سليقه روزنامه نگاري در چينش مطالب، چندان درخور تعريف نيست. دكتر رضاييان ضمن تاكيد بر اين نكته كه محتواي رسانه هاي موسوم به خانواده بايد تلاش كنند تا متعادل بمانند، اين نكته را اضافه مي كند كه رسانه خانوادگي بايد از جذابيت فوق العاده بالايي برخوردار باشد. او تاكيد مي كند اگر سطح سليقه مخاطب تنزل يافته، بايد مساحت نياز مخاطب را اندازه بگيريم. براي مثال ما 70 درصد محتوا را متناسب ذائقه او تهيه
مي كنيم و 30 درصد را آن گونه كه كارشناسان معتقدند انتخاب مي كنيم. درطول زمان و به تدريج كه همچنان با مخاطب در تعامل هستيم؛ احساس مي كنيم ذائقه مخاطب به سمت آن 30 درصد هم ميل پيدا كرده و آن هم به مرور در سبد انتخابش جاي گرفته است. در چنين شرايطي است كه مقدار ديگري به آن
30 درصد اضافه مي كنيم و مي توانيم اين مساحت را گسترش دهيم. دست اندركار رسانه بايد آن گونه كه مخاطب مي خواهد رفتار كند تا در يك بازه زماني مشخص اين مساحت را بتواند تغيير دهد. اگرچه به دليل اهميتي كه نهاد خانواده در جامعه ما دارد از رسانه هاي خانوادگي توقع مي رود كه بيشتر به پژوهش و مخاطب سنجي بپردازند و در انتخاب سوژه و محتوا و چينش ظاهري مطلب حساس باشند اما مي توان گفت حداقل كمكي كه اين مجلات به خانواده ايراني مي كنند اين است كه آنها را به مطالعه ترغيب مي نمايند و از آنجا كه زن خانواده نقطه كانوني خانواده است در اغلب موارد هدف اين گونه نشريات، زن خانواده است. البته اگر اين نشريات بتوانند خواننده خود را ترغيب كنند تا به مطالعه در سطوحي عميق تر بپردازد از كاركرد سرگرم كنندگي خود فراتر رفته و به
دانش افزايي او نيز كمك كرده اند.

*كارشناس ارشد علوم ارتباطات

يکشنبه|ا|11|ا|دي|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: رسالت]

[مشاهده در: www.resalat-news.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 189]