زراعت چوب ، حامي جنگل و صنعت

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: زراعت چوب ، حامي جنگل و صنعت
منابع‌طبيعي- دكترفرهاد اسدي*:
توليد چوب صنوبر در كشور سالانه حدود 2 ميليون متر مكعب برآورد مي‌شود كه هرگز براي رفع نيازهاي صنايع چوب و كاغذ كشور كافي نيست.

براساس آمار و ارقام ارائه شده، توليد چوب كشور بايد به 4برابر وضع فعلي برسد تا هم پاسخگوي نيازهاي روزافزون باشد و هم از فشار وارده بر جنگل‌هاي طبيعي بكاهد. آنچه در پي مي‌آيد گزارشي است در همين زمينه .

آنچه مسلم است 2پديده كمبود چوب و تخريب جنگل‌ها كه بسيار به هم مرتبط هستند، اتفاق افتاده است، اين وضعيت تا زماني كه معضل كمبود چوب رفع نگردد، ادامه خواهد يافت. بنابر اين توسعه كشت صنوبر در مناطق مناسب براي دستيابي به اهداف اقتصادي، اجتماعي و زيست‌محيطي يك ضرورت است.

پروفسور جيم كارله، دبيركل كميسيون بين‌المللي صنوبر در بيست‌وسومين نشست اين كميسيون در آبان‌ماه سال‌جاري در پكن، گزارشي در زمينه اهميت صنوبر و اطلاعاتي از وضعيت آن در جهان ارائه كرد كه مي‌تواند براي توسعه زراعت چوب در ايران نيز قابل استفاده باشد.

در اين گزارش آمده بود: استفاده از چوب اين درختان براي توليد خمير كاغذ، تخته خرده چوب، جعبه، روكش، كبريت، مبل و در سال‌هاي اخير به‌طور فزاينده‌اي براي مصارف بيوانرژي در جهان گسترش يافته‌اند. براي توليدات غيرچوبي اين درختان نظير علوفه دام و عناصر دارويي نيز گزارش‌هاي متعددي وجود دارد. خدمات زيست‌محيطي آنها شامل بادشكن، سايه، حفاظت و اصلاح خاك، آب و محلي براي پرورش دام و طيور، روز به روز بيشتر درك مي‌شود.

استفاده روزافزون از گونه‌هاي مختلف صنوبر براي ترميم و احياي رويشگاه‌هاي تخريب يافته و اكوسيستم‌هاي شكننده، مبارزه با گسترش بيابان‌ها و بازسازي چشم‌اندازهاي جنگلي نيز حائز اهميت فراواني شده است. به‌عنوان درختاني تند رشد در تثبيت كربن بسيار مؤثر بوده و هم در سازگاري و هم در تعديل اثرات تغيير اقليم نقش مؤثر دارند. اين درختان در توسعه اقتصادي – اجتماعي و معيشت پايدار جوامع روستايي نيز تعيين‌كننده هستند.

اين عضو برجسته FAO ادامه مي‌دهد، كشتزارهاي صنوبرطي 4سال گذشته در كشورهاي مختلف افزايش چشمگيري داشته است. براي نمونه در كشور چين طي سال‌هاي 2004 تا 2007 سطح صنوبركاري‌ها از 3.9 ميليون هكتار به 4.3 ميليون هكتار رسيده است كه2.7 ميليون هكتار آن مربوط به صنوبركاري‌هاي مردمي است.

در ساير كشورها نيز در همين مدت نزديك به 3 ميليون هكتار به سطح صنوبركاري‌ها اضافه شده است. بيشترين مساحت تخصيص يافته به كشت‌هاي تلفيقي صنوبر با محصولات زراعي- علوفه‌اي (نوعي از آگروفارستري) و درختان خارج از جنگل (Trees Out of Forests) نيز در كشور چين گزارش شده كه از يك ميليون هكتار در سال 2004 به 2.5 ميليون هكتار در سال 2007 رسيده است.

با يك نگاه اجمالي مي‌توان دريافت كه به‌طور متوسط سالانه نزديك به 750 هزار هكتار به سطح زيركشت درختان صنوبر آن كشور افزوده شده است.

در گزارش پروفسور جيم كارله اطلاعات جامع‌تر و دقيق‌تري در مورد وضعيت كشت و كار صنوبر و بيد در جهان، همچنين دستاوردهاي علمي و فني 4 سال گذشته كشورها ارائه شده است.

اين گزارش‌ها در موارد زير مشترك هستند:

- نظر اغلب حكومت‌ها در مورد گسترش استفاده از صنوبر و بيد مثبت ارزيابي مي‌شود.

- صنوبرها اغلب همراه با محصولات كشاورزي و علوفه‌اي، دام و طيور به‌صورت تلفيقي مديريت مي‌شوند. در چنين وضعيتي فضاي بين رديف‌هاي درختان به‌ويژه در سال‌هاي اوليه درآمدهاي مستمري را براي زارعين به ارمغان مي‌آورد.

- برخي از كشورها به‌طور وضوح در يك دوره انتقالي توسعه كمي و كيفي صنوبر به سر مي‌برند، لذا يكي از شرايط كليدي براي موفقيت آنها بهبود سطح آموزش صنوبركاري است.

- گرايش به سمت گونه‌هاي بومي صنوبر افزايش يافته است.

- در زمينه استفاده از مهندسي ژنتيك در صنوبرها، آزمون «درختان انتقال ژن يافته» نيازمند تضمين امنيت زيستي و اثرات كوتاه مدت و بلندمدت آن بر محيط‌زيست است.

- توليد‌كنندگان بيوانرژي اكنون در حال رقابت با صنايع سنتي مصرف‌كننده چوب صنوبر هستند. برخي از كشورها اشاره داشتند كه بيوانرژي در حال ايجاد يك عدم‌توازن بين عرضه و تقاضاست و مي‌تواند روي قيمت چوب تاثير‌گذار باشد.

با نگاهي به موارد فوق به‌ويژه مطالب مستتر در گزارش پروفسور جيم كارله، چند نكته اساسي جلب نظر مي‌كند كه بايد در برنامه‌ريزي توسعه زراعت چوب به آنها توجه شود:

1- دامنه مصارف چوب صنوبر روز به روز گسترده‌تر مي‌شود و گرايش روز افزون مردم به كشت صنوبر نيازمند برنامه‌ريزي علمي – عملي است. اين امر، حركت عملي محققان و متخصصان صنوبر و زراعت چوب را مي‌طلبد.

2- تجربه استفاده از صنوبر براي ترميم رويشگاه‌هاي تخريب يافته و بازسازي چشم‌اندازهاي جنگلي در كشورهاي مختلف، براي ايران مي‌تواند بسيار ارزنده باشد. از ميان آنها، گونه ارزشمند و در معرض خطر سفيد پلت كه بومي و انحصاري مناطق پايين‌بند و جلگه‌اي خزري است، مي‌تواند به طرز شايسته‌اي براي احياي جنگل‌هاي مخروبه به كار آيد.

3- استفاده از سيستم‌هاي كشت تلفيقي دالاني و ديگر روش‌هاي آگروفارستري مبتني بر صنوبر شامل پرورش گياهان زراعي- علوفه‌اي و دام و طيور در مجاورت صنوبر كه تجربيات پژوهشي داخلي و خارجي در اين زمينه وجود دارد، مي‌تواند با توليد درآمد مستمر براي زارعين به‌ويژه در سال‌هاي اوليه منجر به افزايش كشت درخت در منطقه شود. اين سيستم در بسياري از مناطق كشور قابل اجراست.

4- افزايش سطح صنوبركاري در كشور چين به واسطه تعامل نيروهاي پژوهشي، اجرايي و آموزشي با جلب مشاركت مردمي اتفاق افتاده است. به‌كارگيري اين تجربه مي‌تواند بسيار ارزنده باشد.

5- گسترش درخت در خارج از جنگل امروزه طرفداران زيادي دارد. متأسفانه فرهنگ كشت درخت حتي در شمال كشور نيز بسيار ضعيف است. مسافران خسته‌اي را در نظر بگيريد كه در جاده‌هاي مازندران در حال رانندگي هستند و در كنار جاده به ندرت سايه‌اي براي استراحت مي‌يابند. درختكاري در چنين فضاهايي يا درختكاري در شهر با استفاده از ارقام مناسب صنوبر براي ايجاد سريع فضاي سبز، يا احداث پارك‌هاي جديد و... همگي نمادهايي از گسترش درخت در خارج از جنگل هستند. تجربيات بين‌المللي كافي در اين زمينه‌ها وجود دارد.

براساس برنامه راهبردي زراعت چوب، مبتني بر سند چشم‌انداز 20 ساله تا افق 1404، توسعه زراعت چوب در كشور بايد از 150 هزار هكتار به بيش از 500 هزار هكتار افزايش يابد. از سويي ديگر سطوح فعلي زراعت چوب در كشور فقط 25 درصد اراضي مستعد كشت صنوبر تخمين زده مي‌شود. شمال كشور نيز به‌دليل حضور تاريخي گونه‌هاي صنوبر بستر بسيار مناسبي براي توسعه زراعت چوب مهيا مي‌نمايند.

اجراي اين برنامه بدون در نظر گرفتن نقش مردم در توسعه و الزامات ترويجي و آموزشي آن محكوم به شكست خواهد بود. بنابراين هرگونه اقدامي در اين زمينه بايد به‌گونه‌اي طراحي شود كه بهبود كمي و كيفي توليد چوب، عمدتا توسط مردم و در زمين خودشان به‌صورت خودجوش و البته با حمايت‌هاي فني و مالي اوليه همراه باشد. نبايد فراموش كرد كه اراضي زراعي پر بازده و جنگل‌هاي طبيعي از اين قاعده مستثني هستند.

برخلاف تصور عمومي، اجراي زراعت چوب و به‌ويژه كشت‌هاي تلفيقي نيازمند آموزش‌هاي علمي و فني نظير اجراي صحيح اصول كاشت، داشت و برداشت است. اصولي نظير انتخاب و آماده‌سازي زمين، انتخاب كلن، فاصله كاشت، عمق كاشت، عمليات پرورشي (هرس، كوددهي، آبياري، وجين و...)، تعيين سن بهره‌برداري مبتني بر قطر هدف، نوع مصارف، عمليات قطع و استحصال، برآورد حجم، بازاريابي و... بايد آموزش داده شود.

تاكنون طرح‌هاي تحقيقاتي متعددي در مؤسسه تحقيقات جنگل‌ها و مراتع كشور اجرا شده است. با وجود ضرورت استمرار فعاليت‌هاي پژوهشي (البته در عرصه‌هايي كه سنخيت بيشتري با رويشگاه‌هاي صنوبر داشته باشند) گزارش نهايي طرح‌هاي اجرا شده بايد از آرشيو بيرون آمده و به مورد اجرا گذارده شوند. اين مهم با مساعدت متوليان بخش‌هاي پژوهشي، اجرايي و ترويجي براي دستيابي به چوب بيشتر براي صنايع و درآمد بيشتر براي زارعين، متضمن پايداري بيشتر براي جنگل‌هاي طبيعي نيزخواهد بود.

* عضو هيئت علمي

شنبه|ا|17|ا|اسفند|ا|1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 465]