چگونه كودكان را كتابخوان بار آوريم

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: چگونه كودكان را كتابخوان بار آوريم

والدين به عنوان كساني كه پايه‌هاي مطالعه صحيح را در كودك پايه‌ريزي مي‌كنند، نقش بسيار مهمي دارند. در واقع ‌بذري را كه والدين در مورد عشق به مطالعه در وجود كودك مي‌كارند، در سال‌هاي بعد توسط مدرسه و اجتماع بارور مي‌شود.

در عصر ما ذكر اين نكته كه كتاب و كتابخواني تا چه حدي مي‌تواند در رشد شخصيتي، اخلاقي و اجتماعي آدمي موثر باشد، موضوعي روشن و فاقد ابهام است، چرا كه همه مي‌دانند مطالعه كتابهاي مفيد و سودمند يكي از بهترين ابزار رسانيدن پيام و انتقال فرهنگ و تمدن بشري از نسلي به نسل ديگر است.

در اين ميان انتخاب كتاب مناسب براي كودكان و نوجوانان خصوصاً در دوران كودكي به دليل اينكه معمولاً كودكان توانايي تشخيص كتاب خوب از بد را به قدر كفايت ندارند، امري حائز اهميت است. بسيارند پدران و مادراني كه مايلند بدانند چگونه مي‌توانند اوقات فراغت فرزندان خود را به خوبي پر كنند، چه نوع اطلاعاتي را در اختيار آنها قرار دهند تا زمينه‌ساز رشد عقلي، اجتماعي، اخلاقي و گرايش‌هاي مذهبي آنان شود، چگونه با فرزندان خود همراه شوند، براي سنين مختلف چه كتابهايي تهيه كنند، چگونه براي آنها كتاب بخوانند، چه شيوه‌هايي را به كار برند تا علاقه به كتاب و كتابخواني را در فرزندانشان تقويت كنند.

مطالعه اين مطلب مي‌تواند به والديني كه مي‌خواهند در زمينه كتابخواني فرزندانشان را راهنمايي كنند، كمك كند.

علاقه‌مند كردن كودك به مطالعه

هر قدر كودك در سنين كمتري باشد به قصه‌اي كه والدين با ديگران براي او تعريف مي‌كنند، علاقه بيشتري دارد. از اين علاقه مي‌توان براي افزايش مطالعه كودك در آينده استفاده كرد. بايد كتاب‌هاي مناسب كودك تهيه شود. نوشتن داستان و تهيه تصاوير براي كودك امري پيچيده و فني است.

بنا بر اين هر كتابي براي كودك شما مناسب نيست. كودكان از تماشاي تصاوير مربوط به جانوران و اشياء مختلف لذت مي‌برند و اگر كتاب‌هاي مناسب با كيفيت دراختيار آنها قرار گيرد، اولين و مهمترين سبك معناي الفت و علاقه به كتاب در آنها گذاشته مي‌شود. خوب است كه والدين در سنين پيش دبستاني فرزندان خود، كتابهاي داستان را براي آنان بخوانند و نام اشياء و حيواناتي را كه در آن است از او بپرسند، در همين حين به او گوشزد كنند: «زماني كه به مدرسه رفتي و با سواد شدي، مي‌تواني تمام اين داستانها را خود به راحتي بخواني».

هنگامي كه با كودكانتان بيرون مي‌رويد، از او بخواهيد كتابها و مجلاتي را كه برايش جالب است، انتخاب كند و اگر شما هم از نظر كيفي مناسب تشخيص داديد، آن را بخريد و اين كتابها را در كتابخانه مخصوص او قرار دهيد.

در فرصت‌هاي مناسب فرزندانتان را تشويق كنيد از روي تصوير كتاب، داستان بگويد و صحبت كند. هنگامي كه كودك كتابي را دوست دارد و آن را مي‌نگرد، كتاب را برايش بخريد و او را تشويق به مطالعه كنيد.

استفاده از مدل نقاشي و خواندن شعر، يكي ديگر از راه‌هاي علاقه‌مند كردن كودك به كتاب و مطالعه است. شعرها بايد كوتاه و داراي وزن ساده باشند. از نظر موضوعي بهتر است خنده‌دار و در ارتباط با داستانهايي پيرامون حيوانات، اسباب‌بازي‌ها و موضوعات ملموس باشد. خواندن و آموزش آيات قرآن براي كودكان امري نيكوست. آيات قرآن كه براي اين منظور استفاده مي‌شود، بهتر است كوتاه و داراي وزن باشد. خوشبختانه در حال حاضر بسياري از داستانهاي اسلامي و قرآني به صورت كتابهاي مصور در آمده‌اند كه اگر كودك تصاوير آن را ببيند و والدين داستان آن را بازگو كنند در ذهنش نقش مي‌بندد.

استفاده از كتابهاي نقاشي و رنگ‌آميزي شده نيز باعث رشد توانايي‌هاي مختلفي در كودك، از جمله افزايش علاقه كار با كتاب و قلم مي‌شود.

يكي از خصايصي كه خداوند در وجود انسان به وديعه گذاشته است، موضوع تقليد است. ميل به تقليد دركودك آنچنان چشمگير است كه بعضي از علماي تعليم و تربيت از آن به غريزه تقليد ياد كرده‌اند، با توجه به مطلب فوق نتيجه اين است كه والدين در تمام مراحل كودكي به عنوان الگوي تربيتي فرزندانشان مي درخشد و خود بايد مظهر عمل باشند نه مظهر حرف.

رفتار و نگرش خودتان را نسبت به كتاب و مطالعه تصحيح كنيد. شما چه ديدي نسبت به مطالعه داريد؟ آيا در جمع خانواده به مطالعه مجله و كتاب مي‌پردازيد يا سال به سال يك خط مطلب نمي‌خوانيد؟ اگر اينگونه هستيد نبايد از فرزندتان توقع داشته باشيد، فردي اهل مطالعه شود. شما در عمل به او الگويي براي مطالعه ارائه نداده‌ايد. حتي شعار دادن هم كافي نيست. در برخورد با كودك و آموزش وي بايد صبور و انعطاف‌پذير بود. راهنماي فرزند خود باشيد و براي پيدا كردن پاسخ پرسش‌هاي كودك به او كمك كنيد. بگذاريد فرزندتان شما را در فعاليت‌هاي آموزشي ياور خود بداند و گام به گام با او پيش رويد. تحميل موضوعات مختلف و عجله در آموزش باعث تنفر كودك از يادگيري و مطالعه مي‌شود.

معيار انتخاب كتاب

اولين معيار در انتخاب يك كتاب مناسب براي كودكان، شيوه نگارش كتاب و علاقه‌مندي‌هاي اساسي دوران كودكي است.

احتياج به امنيت خاطر، چه مادي و چه معنوي چه عاطفي چه اخلاقي، احتياج به تعلق داشتن به گروه، نياز به محبت ديدن، نياز به مورد احترام واقع شدن، همراه با احتياج به سرگرمي و تغيير محيط و لذت بردن از زيبايي را روانشناسان و دانشمندان تعليم و تربيت، اساسي‌ترين نيازهاي انسان در هر سن و سالي كه باشد، شناخته‌اند.

تنها در زندگي روزمره نيست كه براي رفع احتياجات انسانها چه خرد و چه بزرگ در تلاشند. اين افراد با وسايل ديگر كه مهمترين آنها ادبيات و هنر است نيز ارضاء مي‌شوند. تغيير مي‌يابند و به درجات بالاتر ارزشهاي انساني راه پيدا مي‌كنند. اشتباه است اگر فكر كنيم كه محتوا آنچه در سنين مختلف، هر يك از اين احتياجات اساسي را مي‌سازد يكسان است.

حالت طفل خردسالي كه گرسنه است را در نظر بگيريم، يك غذاي گرم و كافي، حتي يك لقمه نان او را از نو به نشاط مي‌آورد. او سرگرم بازي با همسالان مي‌شود و براي لحظاتي غم آينده را فراموش مي‌كند. همين حالت در انسان بزرگسال، نگراني عميق و عدم تعادل طولاني ايجاد مي‌كند.

انساني كه گذشته و آينده را در دايره تجربه خود مي‌تواند قرار دهد و به نسبت آن براي فرار از گرسنگي در آينده نقشه بچيند و همه نوع اقدامي بكند. شادي و غمهاي كتابهاي كودكان، كوچك و زودگذرند و به‌تدريج شيارهاي بزرگتر در عواطف آنها ايجاد مي‌كنند.

در صورتي كه در آثار ادبيات بزرگسالان براي اين كه بتوانند موفق به تأثير و نفوذ بيشتر شوند. احتياج به پرداختي دارند كه بتوانند اعتقاد و باور انسان بالغ را به دست بياورند.

كودك براي بچه گربه‌اي كه در داستان، مادرش را گم كرده است نگران مي‌شود. قلبش به شدت به طپش مي‌افتد و وقتي صداي آشنا مادر به گوش بچه گربه مي‌رسد، كودك نفس راحتي مي‌كشد و آرام مي‌گيرد. پرداخت هنرمندانه همين موضوع ساده مي‌توان انسان بزرگسالي را براي لحظاتي به فكر بيندازد. عده زيادي از والدين جوان هميشه به اين فكر هستند كه چگونه فرزند خود را به مطالعه يا كتاب خواني علاقه‌مند كنند. آنان سعي مي‌كنند با مطالعه كتاب‌هاي گوناگون و مراجعه به مشاور به نتيجه درستي برسند. بالاخره متوجه مي‌شوند كه زماني خواندن يك كتاب براي كودك خوشايند و لذت بخش است كه موجودات خيالي داستان به پرواز درآيند، قطارها به صورت واقعي حركت كنند و صدا بدهند و خرگوش‌ها در زير نور ماه به خواب بروند. بايد فرصت پيدا كرد تا با صداهاي موجودات و شخصيت‌هاي داستاني سخن گفت و تخيلي رفتار كرد، حتي مانند يك كودك شد يعني از شخصيت واقعي خود خارج شده و مانند شخصيت داستاني رفتار كرد. در واقع خوگرفتن كودك با كاغذ و كتاب، نتيجه يك كار تربيتي است كه اگر تداوم يابد علاوه بر انتقال سواد و فرهنگ و دانش موجبات آرامش بيشتر وي را فراهم مي‌سازد. اما ظاهرا روند دنياي ارتباط به سمتي است كه روز به روز تماس و ممارست كودكان با كتاب و كتابخواني كم مي‌شود و در عوض تماس آنان با رايانه و ماشين افزايش مي‌يابد. اين روند را عليرغم همه خوبي‌هاي ارتباطات الكترونيكي نمي‌توان روند درستي دانست و ممكن است موجبات اختلال بهداشت رواني كودكان را فراهم سازد.

شواهد نشان مي‌دهد كه در سبد فرهنگي خانواده‌ها، كتاب و مجله به ويژه كتاب براي كودكان نسبت به ابزارهاي رايانه‌اي سهم بسيار ناچيزي دارد. اين موضوع به ميل كودكان و فرهنگ‌سازي والدين بستگي دارد و متأسفانه ديده شده است كه ميل كودكان به مصلحت شخصي و رواني آنها كه بايد توسط والدين و مربيان تشخيص داده شود، برتري مي‌يابد. اين موضوع كه خريد CD و بازي‌هاي كامپيوتري به شدت افزايش داشته و تهيه كتاب و مجله براي كودكان كاهش يافته است، نشانه خوبي نيست. وظيفه والدين اين است كه خودشان با مطالعه مداوم و كنترل روي بازي‌هاي كامپيوتري علاقه بيشتري به كتاب و مطالعه در فرزندان خود ايجاد كنند.

مطالعه صحيح

خواندن و مطالعه در تعليم و تربيت مقوله ساده‌اي نيست‌. به هركس كه بتواند حروف را با هم درست تركيب كند و كلمه بخواند نمي‌توان گفت خواندن مي‌داند‌. بارها براي آموزگاران پيش آمده است كه كودكي قصه‌اي از كتاب درسي را روان و خوب و با صداي بلند خوانده است ولي وقتي از او سئوال كرده‌اند: «از آنچه خواندي، چه فهميدي؟» قادر به جواب دادن نبوده است‌. اين به معناي عدم درك خواندن و مطالعه صحيح است‌. بايد دانست كه خواندن انواع مختلفي دارد، در مرحله اول مي‌توان دو نوع خواندن را تشخيص داد.

خواندن آزاد

مطالعه‌اي است كه شخصي بدون داشتن وظيفه مشخص از انواع مطلب خواندني، روزنامه، مجله، كتاب داستاني و غير داستاني به عمل مي‌آورد.

خواندن مفيد

خواندني است كه شخص با داشتن وظيفه مشخص انجام دهد. يعني مفهوم علمي را بايد طوري درك كند كه بتوان آن را بازگو كند يا مسئله‌اي را حل كند و جواب پرسش‌هاي معيني را بدهد يا در يك امتحان عمومي شركت كرده كاري تحقيقي ارائه دهد.

خواندن آزاد نوعي سرگرمي است، در حالي خواندن مفيد نوعي كار تلقي مي‌شود‌. بعضي از مربيان و خانواده‌ها، كودكان را وادار مي كنند كه خلاصه كتابهايي را كه به منظور سرگرمي خوانده‌اند بنويسند و براي آن نمره قايل مي‌شوند‌. اين كار سبب نوعي سنگيني كار و بيزاري از مطالعه مي‌شود، حد اكثر كاري كه مي‌توان كرد اين است كه از كودكان خواسته شود براي خود دفتر كتابخواني تنظيم كنند و نام نويسنده، نام كتاب، مترجم، ناشر و تاريخ مطالعه كتاب را بنويسند‌. در مرحله بعد مطالعه را از نظر نوع مطلب خواندني مي‌توان به انواع مختلفي تقسيم كرد.

طرز خواندن مطالب داستاني و هدف از خواندن آن با طرز خواندن مطالب غير داستاني و هدف آن تفاوت دارد‌. در نوع اول هدف لذت بردن و سرگرم شدن است. حال اگر انسان از يكي شدن با قهرمان داستان و گذراندن لحظاتي هيجان انگيز يا دلنشين در مسير ماجراهاي او لذت مي‌برد اين مقوله‌اي است رواني. اگر طي اين لذت بردن‌، تجربيات زندگي او افزايش مي‌يابد و ديدي وسيعتر درباره زندگي و شناختي عميقتر از انسان پيدا مي‌كند، اين نتيجه آموزشي و پرورشي در درجه دوم اهميت قرار مي‌گيرد‌.

در ادبيات كودكان و نوجوانان بيشتر مربيان و پدران و مادران به نتيجه اخير توجه دارند و كودك يا نوجوان به آن اهميت نمي‌دهد‌. به همين دليل است كه اطفال داستاني را خوب مي‌شمارند كه‌ لذت بخش و گيرا باشد.

در خواندن مطالب غير داستاني، هدف يافتن پاسخ يك پرسش‌ يا رفع يك كنجكاوي است‌. كودك ممكن است فقط قسمتي از كتاب را بخواند در اين صورت بايد او را آزاد گذاشت. ممكن است به چند كتاب در يك موضوع مراجعه كند و از هر كدام چند صفحه‌اي بخواند. همچنين امكان دارد طرح كتاب و مسائل آن چنان كنجكاوي او را بر انگيزد كه سراسر آنرا بخواند‌. در اين صورت نيز نبايد مانع كار او شد. صامت خواني چگونگي خواندن متن‌هاي مختلف، داستاني و غير داستاني و شعر و چگونگي خواندن با ادراك واقعي و دريافت مفهوم اصلي و فرعي درهر بند و همچنين تند خواني و شناخت ادبي‌، مسائلي هستند كه كودكان دبستاني آنها را طي كار با كتابهاي درسي خود مي‌آموزند و با خواندن كتابهاي غير درسي تمرين و تكرار مي‌كنند.

نكته

بچه‌هايي كه پدر و مادرشان خود افرادي كتاب خوان هستند و براي آن ارزش قائلند و ابزار لازم براي كتابخواني را در خانه مهيا كرده‌اند، بيشتر به سمت كتاب و كتابخواني گرايش پيدا مي‌كنند.

اگر شما هم كودكي خردسال در منزل خود داريد، با همه گرفتاري‌هاي كاري و شغلي حداقل پايان هفته را با كودك خود با كتاب بگذرانيد.

* براي بچه‌ها كتاب بخريد و آن را در دسترس آنها قرار دهيد. بچه‌هايي كه كتابخوان مي‌شوند، معمولاً به خانواده‌هايي تعلق دارند كه كتاب و ساير ابزار مطالعه در خانه‌شان مهيا است. نبايد كتاب‌هاي بچه‌ها را خارج از دسترس نگه داريد كه در ديدرس آنها نباشد يا دسترسي به آن نداشته باشند. بهتر است كتابها را روي زمين، نه در جايي بلند و در دسترس آنها قرار دهيد.

* خودتان هم مطالعه كنيد. يكي از بهترين راه‌ها براي تشويق كردن بچه‌ها به مطالعه اين است كه خودتان الگوي آنها باشيد. اگر بچه‌ها ببينند كه خودتان هم كتاب مي‌خوانيد و از مطالعه لذت مي‌بريد، احتمال اينكه آنها هم چنين عادتي پيدا كنند و اين فعاليت‌ها را پيش بگيرند بيشتر است.

* به آنها كتاب هديه دهيد. كتاب هديه‌اي نسبتاً ارزان و بسيار مفيد است. به علاوه چيزي كه به صورت هديه به كسي داده شود ارزش و احترام بيشتري پيدا مي‌كند.

* مطالعه را به صورت يك تفريح درآوريد. چيزي كه از آن لذت برده شود، هميشه مورد علاقه است. داستان كتابها را به صورت نمايش درآوريد، صدايتان را عوض كنيد و بچه‌ها را سر شوق بياوريد. اگر داستان را خسته كننده براي بچه‌ها بخوانيد، هرچقدر هم كه داستان جالب و جذابي باشد، آنها اشتياقي براي دنبال كردن آن نخواهند داشت.

* مرتب كتاب بخوانيد. هر روز يا حتي چند بار در روز براي بچه‌هاي كوچكتان كتاب بخوانيد. بچه‌هاي بزرگترتان را هم تشويق كنيد كه هر روز براي خود مطالعه كنند و درمورد كتابي كه خوانده‌اند با آنها صحبت و گفتگو كنيد.

* تلويزيون را خاموش و كمي خانه را آرام كنيد. خاموش بودن تلويزيون باعث مي‌شود بچه‌ها به دنبال سرگرمي ديگري براي خود باشند. تماشاي بيش از اندازه تلويزيون براي بچه‌ها مضر است، به ويژه اگر بخواهيد آنها را به مطالعه تشويق كنيد.

* هر هفته يا هر ماه بچه‌ها را به كتابخانه ببريد تا كتاب‌هاي مورد علاقه‌شان را خودشان انتخاب كنند.

زهرا صادقي ـ آموزگار پايه اول دبستان

سه|ا|شنبه|ا|20|ا|اسفند|ا|1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 199]