حكايت مشق شب

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: حكايت مشق شب
خانواده، مدرسه و جامعه سه ركن اصلي و مهم در آموزش و يادگيري افراد به ويژه دانش‌آموزان تلقي مي‌شوند. هر كدام از اركان فوق موجب رشد ذهني، جسمي، عاطفي، اجتماعي و فرهنگي دانش‌آموزان مي‌شوند. با نگاهي اجمالي به سير تاريخي تعليم و تربيت در مي‌يابيم كه در جوامع بشري نقش و تأثير هر كدام از مؤلفه‌هاي فوق متفاوت بوده است و تأكيد جداگانه بر هر يك از آنها موجب نقصان در فرآيند آموزش و پرورش افراد خواهد شد.

امروزه به مقوله خانواده و جامعه در يادگيري توجّه ويژه مي‌شود. در اين راستا تكاليف دانش‌آموزان ضمن دارا بودن ساير نقش‌ها، نقش ارتباطي بين مدرسه، جامعه و خانواده را نيز ايفا و مطالب آموخته شده در مدرسه را به كاربست‌هاي عملي در بيرون از مدرسه تبديل مي‌كند.

در اوايل قرن بيستم مغز انسان به مانند عضله محسوب مي‌شده است. در نتيجه تكاليف دانش‌آموزي در جهت ورزيده كردن آن به كار مي‌رفت و اغلب به صورت تمريني و فعاليت‌هاي مشابه و كسل‌كننده بود.

متأسفانه امروزه نيز بعضي اوقات مشاهده مي‌شود كه تكاليف جنبه تنبيهي به خود مي‌گيرند و دانش‌آموزان از اين وضعيت رنج مي‌برند. با عنايت به نقش‌هاي متعدد آن در پيشرفت تحصيلي دانش‌آموزان و وضعيت مطلوب آن به نظر مي‌رسد كه بايد اقدامات جدي‌تري انجام پذيرد.

نقش‌هايي كه به منظور فعاليّت‌هاي آموزشي خارج از كلاس (تكاليف شب) مي‌توان برشمرد، عبارتند از:

1ـ اهرمِ تنظيم‌كنندة توانمندي براي آموزش است.

2ـ تكرار و تمرين مطالب آموخته شده موجب تثبيت و تعميق آنها مي‌شود.

3ـ توانايي فراگير را در تعميم آموخته‌ها و كاربرد آنها در موقعيّت‌هاي جديد افزايش مي‌دهد.

4ـ نيروي ابتكار و خلاقيّت دانش‌آموز به ويژه افراد مستعد و باهوش تحريك مي‌شود.

5 ـ حس استقلال تقويت شده و موجب علاقه‌مندي به علم و مطالعه در فراگير مي‌شود.

6 ـ فراگير به اين باور مي‌رسد كه يادگيري در خارج از كلاس و مدرسه نيز امكان‌پذير خواهد بود.

7ـ دانش‌آموزان ضعيف با استفاده از اين فرصت مي‌توانند خود را با سايرين هم‌سطح كنند.

8 ـ نوعي ارزشيابي از آموخته‌هاي دانش‌آموزان است و بنابراين معلّمان را از وضعيت يادگيري فراگير مطّلع مي‌سازد.

9ـ رفتارهايي چون حوصله، ثبات و استقامت را در دانش‌آموزان تقويت مي‌كند.

10ـ انجام تكاليف مستلزم برنامه‌ريزي است. بنابراين انضباط فردي و خودرهبري را تقويت مي‌كند.

11ـ اولياء را به مشاركت در فعّاليّت‌هاي آموزشي و ... تشويق مي‌كند.

12ـ زمينة مساعدي براي ظهور روش‌هاي يادگيري مستقل و انفرادي (خود راهبري آموزشي) ايجاد مي‌كند.

13ـ حس كنجكاوي و روحية مشاهدة دقيق نزد فراگيران به صورت يك رفتار تبديل مي‌شود.

14ـ در درازمدّت پاسخ‌گوي نيازهاي آموزشي فراگير خواهد بود.

15ـ در فرآيند آموزش و تحقيق زمينة لازم به منظور فعّاليّت‌هاي گروهي دانش‌آموزي ايجاد مي‌كند.

ساختار يك درس از اجزايي نظير عنوان، متن، تصاوير و اشكال و فعاليت‌ها يا تمرين‌هاي پاياني درس تشكيل شده است. ممكن است سازمان‌دهي برخي از دروس براساس برنامه مبتني بر فعاليت صورت گرفته باشد. اين دروس غالباً فاقد تمرين‌هاي پاياني هستند.

و اما آن چه كه به نام تمرين، پرسش يا كار عملي يا فعاليت پس از پايان درس ارائه مي‌شود، با هدف تحكيم يادگيري است. از نوع فعاليت‌هايي كه انتظار مي‌رود دانش‌آموز در منزل انجام دهد، تحت عنوان تكليف منزل يا تكليف شب نام برده مي‌شود.

شايد اصطلاح «تكليف منزل» مناسب‌تر از «تكليف شب» باشد، زيرا تكليف الزاماً در شب انجام نمي‌شود.

تكليف را مي‌توان به صورت تعدادي سؤال كه دانش‌آموز ملزم به پيدا كردن پاسخ آنهاست، ساختن يك وسيله، گردآوري اطلاعات در مورد يك موضوع، تهيه يك گزارش، رسم يك نمودار يا انجام دادن كاري مطرح كرد.

ضرورت تكليف

تكليف منزل مي‌تواند با تثبيت و توسعه آموخته‌هاي دانش‌آموزان، ابزار و وسيله‌ مناسبي به منظور برطرف كردن محدوديت‌هاي برنامه‌اي مدارس باشد و به اجراي مطلوب برنامه‌هاي كلاسي كمك كند.

اهداف تكليف

معلمان از تكليف دادن به دانش‌آموزان اهدافي را دنبال مي‌كنند كه در زير به برخي از آنها اشاره مي‌كنيم:

1ـ تكليف منزل به صورت غيرمستقيم وسيله‌اي براي افزايش ساعات درسي است، زيرا امكان اجراي همه فعاليت‌هاي پيش‌‌بيني شده در كتاب، با توجه به كمي زمان تدريس ميسر نيست.

2ـ تكليف قوه ابتكار، استقلال و مسئوليت را در دانش‌آموزان پرورش مي‌دهد.

3ـ تكليف منزل، تجارب يادگيري در مدرسه را تقويت و تكميل مي‌كند و باعث ارتباط بيشتر خانه و مدرسه مي‌شود.

انواع تكليف

تكليف به فعاليت منظم و هدفداري اطلاق مي‌شود كه از سوي معلم براي دانش‌آموزان در منزل يا مدرسه تعيين مي‌شود. تكليف انواع مختلفي دارد كه در زير به برخي از آنها اشاره مي‌شود.

1ـ تكاليف تمريني

اين نوع تكاليف براي تقويت مهارت‌ها و دانش‌هاي كسب شده مناسب است و معمولاً به صورت كتبي ارائه مي‌شود. به عنوان مثال: از دانش‌آموزان خواسته شود با توجه به محتواي درس چند مسئله طرح و آنها را حل كنند.

2ـ تكاليف آماده‌سازي

در اين نوع تكليف معلم دانش‌آموزان را براي درس‌هاي روز بعد به مطالعه كتاب‌هاي درسي يا كتاب‌هاي غيردرسي و جمع‌آوري اطلاعات و ... هدايت مي‌كند. مثلاً در درس ديني معلم از دانش‌آموزان مي‌خواهد درباره زندگي يكي از امامان مطالعه‌اي فراتر از كتاب داشته باشند.

لازم به يادآوري است اين نوع تكاليف نبايد حالت ملال‌آور به خود بگيرد و اعتراض والدين را برانگيزاند.

3ـ تكاليف بسطي و امتدادي

اين نوع تكاليف دانش‌آموزان را فراسوي مطالب ارائه شـده در كـلاس، بعـد از تدريس به فعاليت وا مي‌دارد و سبب درك عميق‌تر و پايدارتر موضوع درسي مي‌شود.

بايد متذكر شد كه انجام دادن اين نوع تكاليف، نيازمند همكاري و همدلي مسئولان مدرسه، والدين و وقت گذاشتن معلم است.

مثلاً : معلم درس جغرافي را تدريس كرده است، از دانش‌آموزان مي‌خواهد در مورد منطقه زندگي خود تحقيق كنند كه شامل نقشه، نوع آب و هوا، محصولات و ... است و مطالب را به كلاس ارائه دهند.

4ـ تكاليف خلاقيتي

اين نوع تكاليف زماني انجام مي‌گيرد كه دانش‌آموز مفاهيم و مهارت‌هاي كسب شده در كلاس را در راه‌هاي جديد و در موقعيت‌هاي مناسب به كار بندد.

يكي از خصوصيات اين نوع تكاليف، تمركز بر توليد چيزهاي جديد و بكر است، نه انجام دادن تمرينات بي‌شمار. مثلاً: حل مسئله به شيوه‌اي غير از راه‌حل‌هاي ارائه شده در كلاس، ساختن اشكال هندسي با وسايل گوناگون و ...

بهتر است در تعيين تكليف به نكات زير توجه شود:

*هدف از تكليف روشن باشد و اهميت آن براي دانش‌آموز مشخص شود.

*ساده باشد و تكراري و كليشه‌اي نباشد.

*خسته‌كننده نباشد، بلكه محتواي تكاليف موجب تقويت روحيه تحقيق و تفحّص در دانش‌آموزان شود.

*در حدي باشد كه دانش‌آموز فرصت كافي براي بازي، ورزش و تفريح و ... را داشته باشد.

* حس خودباوري، خودشناسي و اعتماد به نفس را در دانش‌آموز ايجاد كند.

*متناسب با جنبه‌هاي رشد جسماني، ‌عقلاني، عاطفي و اجتماعي دانش‌آموز باشد.

*باعث رفع نقاط ضعف و تقويت مهارت‌ها و افزايش سرعت عمل در انجام كار باشد.

لازم به يادآوري است كه تكليف بايد به گونه‌اي تعيين شود تا مانند پلي تجربيات روزمره زندگي دانش‌آموز را با آموخته‌هاي او پيوند زند.

آثار مثبت تكليف

تكليف آثار مثبتي براي دانش‌آموز دارد كه در زير به آنها اشاره مي‌كنيم.

1ـ سرعت گرفتن پيشرفت تحصيلي و يادگيري و غني‌سازي برنامه درسي.

2ـ افزايش اشتياق به يادگيري در اوقات فراغت.

3ـ ايجاد عادت به مطالعه و مهارت‌آموزي.

4ـ ايجاد نگرش مثبت نسبت به مدرسه و تحصيل.

آثار منفي تكليف

امّا همانگونه كه از آثار مثبت تكليف دادن سخن گفتيم، بايد به آثار منفي آن نيز اشاره كرد كه در زير بيان مي‌شود:

1ـ بيزاري از مدرسه و از دست دادن علاقه نسبت به درس.

2ـ افزايش فاصله بين دانش‌آموزان ممتاز و ضعيف.

3ـ ايجاد رفتار زشت و نادرست تقلب در شاگردان.

نقش والدين در تكليف شب

*والدين بايد در جريان ميزان تكاليف باشند و همواره درجهت راهنمايي فرزندان خود قرار گيرند.

*ساعات مناسب و محيط مناسب را براي انجام تكاليف فراهم كنند.

*امكانات و وسايل موردنياز تكاليف عملي فرزندان خود را تهيه كنند.

*براي تكاليف فرزندان خود ارزش قائل شوند.

فرحناز رنجوري ـ كارشناس آموزش ابتدايي

شنبه 5 بهمن 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 377]