گستردگي جشنواره تئاتر درست نيست

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: گستردگي جشنواره تئاتر درست نيست
تئاتر- ندا انتظامي:
حسين مسافر آستانه كه سال‌ها قبل در جايگاه دبير جشنواره نشسته بود همه ساله در پشت صحنه جشنواره حضور داشته است، امسال هم به روي صحنه آمد و دبيري بيست و هفتمين جشنواره را پذيرفت.

نكته‌اي كه در دبيري اين دوره بايد ديد، ادامه خط‌مشي سياست‌هاي دوره قبل است. به گفته مسافر آستانه اين جشنواره در پي برنامه‌ريزي گسترده‌اي كه در جشنواره بيست و ششم طراحي و اجرا شد و در اين دوره سعي شده است كه ساختار كلي جشنواره قبلي رعايت شود. منتها با تغييراتي كه بنا به تجربيات سال گذشته به دست آمده است. با دبير امسال جشنواره تئاتر فجر به گفت‌وگو نشستيم و با او درباره سياست‌ها و البته جايگاه تئاتر ايران حرف زديم.

* نگاهي به بخش‌هاي جشنواره نشان مي‌دهد كه شما ادامه دهنده راه جشنواره قبلي هستيد. اين اتفاق نادري در سياست‌هاي دبير جشنواره‌هاي ماست. معمولا هر دبيري انديشه‌هاي نفر قبلي را نفي مي‌كند و خودش برنامه‌هاي جديدي را مي‌ريزد. بر چه اساسي تصميم گرفتيد كه دنباله‌رو سياست‌هاي جشنواره قبلي باشيد؟

برنامه‌ريزي كه در جشنواره قبلي صورت گرفته بود، برنامه دقيق و علمي بود. اين برنامه نشان مي‌داد كه ظرف تئاتر ايران، اجازه برگزاري برنامه‌اي به اين گستردگي را دارد. هرچند كه آن برنامه با آن گستردگي در اجرا با مشكلاتي مواجه شد. ما سعي كرديم كه در اين جشنواره مشكلات اجرايي را مرتفع كنيم. با اينكه معتقدم گستردگي جشنواره تئاتر در شهر تهران كار درستي است اما به‌دليل اينكه در طول سال براي اين كار برنامه‌سازي‌ و فرهنگ‌سازي‌ نمي‌شود، فعلا در اين دوره، تئاتر را به چند سالن محدود مي‌كنيم. به‌نظرم به لحاظ فرهنگي و سخت افزاري اين نوع برگزاري هنوز جانيافتاده است.

* متوجه منظورتان از نظر فرهنگي و سخت‌افزاري نمي‌شوم.

تئاتر ايران از پتانسيل بالايي برخوردار است. هر ساله تعداد زيادي فارغ‌التحصيل به خانواده تئاتري كشور اضافه مي‌شود. اگر بخواهيم در طول يك ماه و در كل تهران، جشنواره برگزار كنيم، تئاتر ما البته اين ظرفيت را دارد. اما با توجه به اينكه در طول سال تئاتر در سالن‌هاي مشخصي اجرا مي‌شود، تماشاگر در سطح شهر تهران جايگاهي براي تئاتر متصور نيست، بنابراين در جشنواره تئاتر فجر درست نيست كه به اين گستردگي تئاتر اجرا بشود.

* سال گذشته تئاتر در مترو، مدارس، پادگان‌ها و بيمارستان‌ها اجرا شد.به عبارت ديگر تئاتر به ميان مردم رفت. اما اين كار يك سري مشكلات را در پي داشت ازجمله مشكلات مالي. حذف اين بخش به‌دليل اين مشكلات نبوده است؟

مشكلات مالي هميشه گربيانگر تئاتر هست و نمي‌توان منكر اين مشكلات شد. بايد هم به لحاظ مالي و هم به لحاظ امكاناتي مثل سالن‌ها براي تئاتر برنامه‌ريزي بكنيم تا برنامه تئاتر را در كل شهر گسترش بدهيم. تئاتر ايران هم نياز مالي و هم نياز امكاناتي بيشتري را مي‌طلبد. مهم‌تر از همه اين دو‌نياز، همكاري و هماهنگي همه نهادهاي فرهنگي است، كه بدانند كه تئاتر نقش مهمي در زيرساخت جامعه دارد. اما چون اين كارها در تئاتر صورت نگرفته است، قطعا در چنين موقعيتي ما نمي‌توانيم كل شهر را پوشش بدهيم.

* برگزاري جشنواره تئاتر فجر چقدر مي‌تواند كه اين كمبودها را نمايان كند؟ در حقيقيت مي‌خواهم بدانم كه جشنواره تئاتر فجر بعداز برگزاري بيست‌و‌هفت دوره چه جايگاهي را پيدا كرده است كه بتواند نگاه مسئولان را به اين كمبودها متمركز كند؟

جشنواره تئاتر فجر، نقش مهمي در نهادينه كردن فعاليت تئاتر كشور ما دارد. چه در نگاه مسئولان اين تاثيرگذاري ديده مي‌شود و چه در نگاه آحاد جامعه كه در طول سال شايد با تئاتر ارتباط چنداني ندارند و ضرورت تئاتر برايشان مهم نباشد. اما مهم‌ترين ويژگي اين است كه مي‌تواند در نگاه مخاطبين خودش چه مسئولان و مردم، تئاتر را نهادينه كند. توجه به جشنواره باعث شده كه در اين سال‌ها بودجه تئاتر ارتقاء پيدا كند. اهميت اين جشنواره صرف‌نظر از نهادينه كردن فعاليت تئاتر در جامعه، توانسته است كه چهره فرهنگي ايران را در دنيا دگرگون كند. يعني ما در همين 12 سال اخير به خوبي مي‌توانيم مشاهده كنيم كه جايگاه تئاتر ايران در بين محافل فرهنگي دنيا خيلي ارتقاء پيدا كرده است. درخواست براي شركت در جشنواره امسال نسبت به سال گذشته قابل مقايسه نيست.

* دعوت از گروه‌هاي خارجي براي شركت در جشنواره تئاتر فجر معمولا از سوي ستاد جشنواره انجام مي‌گرفته. حتي هزينه‌هاي گروه‌ها را جشنواره تقبل مي‌كرد تا اين گروه‌ها در جشنواره تئاتر فجر شركت كنند. امسال چه تعداد از شركت كننده‌ها خودشان درخواست حضور در جشنواره را داده‌اند و چقدر ستاد انتخاب حق انتخاب آثار خارجي را داشته‌ است؟

سياست انتخاب كارها توسط ما و به درخواست حضور گروه‌هاي معتبر خارجي از سال‌هاي گذشته شروع شده است. امسال ما هيچ گروهي را مستقيما دعوت نكرديم. تمام آثاري كه در جشنواره حضور دارند و يا حضور ندارند براساس درخواست خودشان مورد ارزيابي قرار گرفتند. امسال بيشترين درخواست را از طرف گروه‌هاي خارجي دريافت كرديم.

* آيا اين گروه‌ها حرفه‌اي هم بودند؟

بله. گروه‌هاي حرفه‌اي تئاتر دنيا بودند. بيش از 130‌درخواست از گروه‌هاي خارجي داشتيم اما ظرفيت جشنواره تئاتر فجر محدود است به همين دليل حدود 14 نمايش را انتخاب كرديم. اين انتخاب‌ها براساس موضوعات و شيوه‌هاي اجرايي نمايش‌ها بوده است. از طرف ديگر مي‌خواهيم كه هنرمندان تئاتر ما با انواع تئاترهاي مختلف دنيا آشنا بشوند و سعي مي‌كنيم كه بهترين‌ها را انتخاب بكنيم.

* هزينه‌ها به چه صورت است؟

هزينه‌ها بينابيني است. يعني به اين شكل نيست كه تمام هزينه‌هاي گروه‌ها را بپذيريم. اين گروه‌ها توسط كمپاني‌هاي كه در طول سال آنان را حمايت مي‌كنند، براي شركت در جشنواره مورد حمايت قرار مي‌گيرند. مي‌خواهم بگويم كه مسئله حضور در جشنواره تئاتر فجر خيلي گسترده‌تر از گروه‌هاي تئاتري نيست، بلكه تعداد مؤسسات فرهنگي كه مي‌خواهند گروهشان را به ايران بفرستند زياد شده است و ما براساس نياز خودمان و انتخاب خودمان اين گروه‌ها را دعوت مي‌كنيم. به همين دليل آنها سعي مي‌كنند كه بخش مهمي از هزينه را خودشان تقبل كنند. علاوه بر كمپاني تئاتري دنيا، خيلي از مؤسسات فرهنگي دنيا هم مايل هستند كه گروه‌هايي را براي شركت در جشنواره تئاتر فجر حمايت كنند.

در حال حاضر در جشنواره امسال هيچ گروه نمايشي وجود ندارد كه تمام هزينه‌هايش را جشنواره فجر تقبل كرده باشد. تعدادي از گروه‌ها به‌دليل اينكه تمام هزينه‌ها را از جشنواره مي‌خواستند از گردونه انتخاب حذف شدند. در دوره‌هاي آغازين بود كه مجبور بوديم تمام هزينه‌ها و دستمزد گروه را بپردازيم تا گروه‌ها براي شركت در جشنواره راغب شوند. اما در حال حاضر موقعيت جشنواره تئاتر فجر در دنيا، به لحاظ اعتبار فرهنگي جزء 10‌جشنواره مطرح دنيا محسوب مي‌شود و گروه‌هاي خارجي تمايل دارند كه در جشنواره تئاتر فجر شركت كنند.

* در سال گذشته انتخاب كارهاي خارجي توسط هيأت ايراني صورت گرفت كه در جشنواره‌هاي مختلف و معتبر دنيا شركت كردند. آيا امسال هم اين اتفاق افتاد؟

يك بخش از اين انتخاب‌ها به اين شكل بود. در تمام جشنواره‌هاي دنيا اين كار يك روال متداول است. در جشنواره‌هاي مهم دنيا دبير جشنواره براي انتخاب نمايش در جشنواره‌هاي ديگر شركت مي‌كند. دبير جشنواره انتخابگر و مسئول برگزاري جشنواره‌است و مسئوليت تمام كارها به لحاظ سياسي، فرهنگي و كيفيت هنري با شخص دبير جشنواره است. به‌دليل اينكه ما دبير ثابت نداريم از اين شيوه پيروي نمي‌كنيم.

* هميشه هم دبير جشنواره دير انتخاب مي‌شود.

بله. اما در ايران شوراي انتخاب تئاتر كارهاي ايراني را انتخاب مي‌كند و متشكل از هنرمندان و خبره‌هاي تئاتر كشور است. سعي مي‌كنيم كه براي انتخاب نمايش به فستيوال‌هاي معتبر، هنرمندان تئاتري را اعزام كنيم تا كار را روي صحنه ببينند. اما چون امكان حضور در تمام تئاترهاي دنيا را نداريم ناچاريم بخشي از انتخاب‌هايمان را منحصر به سي‌دي كارهاي ضبط شده كنيم.

* بخش تئاتر ملل، سال گذشته به تئاتر شرق اختصاص داشت. تئاتر شرق، حوزه پربار و تخصصي است. اما امسال به تئاتر كشورهاي اسلامي اختصاص دارد كه حوزه قوي و شناخته شده‌اي نيست. فكر نمي‌كنيد كه در اين بخش يك قدم به عقب رفته‌ايد؟

فكر مي‌كنم به لحاظ فرهنگي دانشگاه‌هاي ما و جشنواره اين وظيفه را دارند كه تئاتر خودشان را نسبت به تئاتر كشورهاي ديگري كه در اطرافش هست مورد ارزيابي قرار بدهند. چه در دانشگاه و چه در جشنواره‌هاي تئاتري كه در كشور برگزار مي‌شود، بيشتر تئاتر غرب را مشاهده و مطالعه كرده‌ايم و اطلاعاتمان از تئاتر كشورهاي همجوار بسيار ناچيز است. به هرحال اين فرصت را در جشنواره تئاتر فجر غنيمت شمرديم كه در هر دوره در بخش تئاتر به آن اطلاعاتي بپردازيم كه به آن نياز داريم. مطالعه تئاتر كشورهاي اسلامي تا به حال انجام نشده است بنابراين براي اينكه ما بدانيم كه در تئاتر كشورهاي اسلامي چه مي‌گذرد و يك نمونه از تئاترشان را ببينيم اين بخش طراحي شد.

* بخش مهمي از مخاطبان تئاتر، دانشجويان رشته تئاتر هستند، با توجه به قياس دوره قبلي، نمايش شرق اين بخش چه ره‌آوردي براي مخاطب دانشجو خواهد داشت؟

در واقع آشنايي با تئاتر كشورها به منزله شناخت تئاتر در آن كشورها است. اين شناخت هم از لحاظ علمي هم از لحاظ هنري بسيار حائز اهميت است. ما كار آنها را قضاوت مي‌كنيم كه آنها در چه سطحي هستند و ما در چه سطحي. ما بدون مطالعه مي‌گوييم كه اين كشورها تئاتر ندارند اما وقتي از نزديك نمونه‌هاي كارهاي برتر آنان را مي‌بينيم، متوجه مي‌شويم كه آنها ويژگي‌هايي در تئاترشان دارند كه مي‌تواند هويت بخش تئاتر يك كشور باشد. اتفاقا تئاتر در كشورهاي اسلامي نه به لحاظ كيفيت هنري، بلكه به‌دليل نگاه فرهنگي و سنت تئاتري ريشه در اعتقادات، باورها و فرهنگي دارد كه شناخت آن براي ما بسيار الزامي است.

* نتيجه اين تحقيقات و اجراي تئاترها ثبت مي‌شود؟

مجموعه‌اي كه در جشنواره تئاتر فجر طراحي و اجرا شده است، قطعا همه را نمي‌توان به آثار مكتوب تبديل كرد. اما سعي ما بر اين است كه در حد توان خودمان خروجي و روك‌شاپ‌ها و سمينارها مكتوب شود. الان 9 جلد كتاب ويژه بيست و هفتمين جشنواره تئاتر فجر در دست چاپ است. طبيعتا توسط مركز هنرهاي نمايشي آثاري بعد از جشنواره به چاپ خواهد رسيد. اما تمام اين آثار تماميت آنچه درجشنواره فجر اتفاق مي‌افتد نيست. بخشي از وظيفه مكتوب كردن اين آثار برعهده پژوهشگران و محققان است كه در اين بخش حضور داشته باشند و آن را تبديل به مقاله كنند.

* آيا جشنواره از پژوهشگران براي اين كار دعوت كرده است؟

قطعا حضور بسياري از اين افراد در جشنواره الزامي است و حضور برخي ديگر از اين افراد شايد به دعوت جشنواره نباشد. اما خودشان مشتاق هستند كه اين مباحث را به لحاظ تصويري و آثار مكتوب كنند.

* امسال در بخش تئاتر ايران، اتفاقات خوبي را شاهد هستيم. از جمله اينكه دكتر رفيعي بعد از 5 سال به صحنه تئاتر برگشت. چقدر جشنواره تئاتر فجر در تئاتر ايران نقش دارد؟

تئاتر به‌دليل فعاليت مستمري كه در ايران دارد، قطعا نمي‌تواند در يك سطح تعريف شده باقي بماند. بعد از هر دوره‌اي كه از تئاتر مي‌گذرد مي‌توان درباره دگرگوني‌ها و تغييراتي كه در آن افتاده است، سخن گفت.

حاصل فعاليت يك‌ساله تئاتري ايران را در فجر مي‌توان شاهد بود. فجر آيينه‌اي است در مقابل تئاتر كشور از يك طرف و بخش ديگري از اين آيينه به سمت تئاتر كشورهاي ديگر گرفته مي‌شود. اما آنچه مربوط به ماست اين است كه قطعا امسال نمايندگاني از همه نسل‌هاي تئاتر از پيشكسوتان تئاتري تا نسل مياني، نسل جديد و فارغ‌التحصيل رشته تئاتري در اين جشنواره حضور دارند. بعضا گروه‌هاي با استعدادي كه شايد تحصيلات تئاتري ندارند اما به‌دليل فعاليت تئاتر و تجربيات متعددي در شهرستان‌ها جوان‌هايي هستند كه ما آثاري خوبي از آنها در اين دوره شاهد هستيم. در هر جشنواره چهره جديدي كشف مي‌شود و آثار ارزشمندي از خودشان را به يادگار مي‌گذارند كه بعدها نامشان را به سرزبان‌ها مي‌گذارند. در اين جشنواره ما شاهد اين موارد خواهيم بود. دكتر رفيعي نماينده نسل پيشكسوت ما در عرصه تئاتر هستند.

* در طول سال تئاترهايي اجرا شد كه بيشترشان متن خارجي داشتند و اين شائبه براي كارگردان‌ها و نمايشنامه‌نويس‌ها ايجاد شد كه از متن‌هاي ايراني حمايت كمي خواهد شد در جشنواره سال گذشته هم بيشتر متن‌ها خارجي بود. اما به‌نظر مي‌رسد كه حمايت بيست و هفتمين جشنواره بين‌المللي تئاتر فجر به روي آثار ايراني است.

در فراخوان و براي همه بخش‌ها اعلام كرديم كه ضمن احترام به آثار برتر ادبي جهان و معتقديم كه اين آثار هميشه بايد اجرا و ديده بشود اما با وجود اين براي تربيت تئاتر در ايران، اعتقاد داريم كه استعدادهاي خوبي در نمايشنامه نويسي در كشور داريم كه اگر به آنها بها داده بشود مي‌تواند هويت فرهنگي تئاتر ما را پررنگتر بكند؛ در تمام بخش‌ها اولويت را روي آثار ايراني و برگرفته از موضوعات متعدد گذاشتيم. تا دچار گم‌گشتگي هويت مثل بسياري از دوره‌ها نباشيم. آثار ترجمه جايگاه مهمي دارند و منظور ما نفي اين آثار نيست اما نبايد جايگزين تماميت آثار ادبي ايران بشوند بلكه بايد ايده بدهند و به خلاقيت‌هاي ما در توليد متون نمايشي كمك كنند. در تمام بخش‌ها امسال اين موضوع را در اولويت قرار داديم به همين دليل امسال ما شاهد خواهيم بود كه 90‌درصد نمايش‌هايي كه به روي صحنه خواهد رفت ايراني است، نه تنها نمايشنامه‌هاي ايراني بلكه ايراني بودن را درساختار هم خواهيم ديد.

* آيا تضميني هم وجود خواهد داشت كه اين نمايش‌ها به روي صحنه بروند؟

قطعا همين طوري است. يكي از كارهايي كه امسال ما انجام داديم اين بود كه به جزء بخش چشم‌انداز، ساير بخش‌ها را هم اجراي عمومي را برايشان الزامي كرديم. يعني پذيرفته شدنشان و حضورشان در جشنواره به منزله اجراي عمومي هم خواهد بود. در دوره گذشته فقط بخش چشم‌انداز بود كه اجراي عمومي مي‌گرفت و سايرين احتمال داشت كه به اجرا نروند. اما در فراخوان آمده است و تعهد هم داده شده است كه در بخش تجربه‌هاي نو در بخش مسابقه بين‌الملل كارها به اجراي عمومي خواهد رفت. هدف اصلي هم حمايت از نمايشنامه نويس ايراني است، چرا كه اگر زمينه اجراي آثارش فراهم نشود انگيزه نوشتن را از دست مي‌دهد.براي اينكه زمينه اجراي مكتوب نويسندگان فراهم بشود اين اولويت را قائل شديم تا در دوره‌هاي بعدي با انگيزه بيشتري نمايشنامه بنويسند.

* دبيري جشنواره هر ساله تغيير مي‌كند اما در چند جشنواره تئاتري مثل جشنواره تئاتر عروسكي و تئاتر رضوي و كودك حكم دبيري 3 ساله شد. اين اتفاق در مورد دبيري شما هم اتفاق خواهد افتاد؟

اميدوارم كه در مورد دبيري من نيفتد (مي‌خندد). اما براي دبيري تئاتر فجر خيلي موافق اين تداوم هستم. اميدوارم كه آقاي پارسايي و ديگر دوستان در مورد يك شخص به توافق برسند كه دبيري جشنواره فجر 5 سال ادامه پيدا كند. در اين صورت مي‌توانيم شاهد تغييرات يك دوره 5‌ساله براي تئاتر باشيم تا با يك سياست‌هاي واحد به ارزيابي خودش بپردازد و بتواند نقاط قوت خودش را تقويت كند و نقاط ضعف خودش را به قوت تبديل كند. متأسفانه هر دبيري كه مي‌آيد از صفر شروع مي‌كند و زماني كه كار را به اجرا رساند و متوجه ضعف‌هاي كار شد عوض مي‌شود.

قرار نيست كه او اين مشكلات را رفع كند قرار است دبير جديدي بيايد و يك‌‌بار ديگر از صفر شروع كند. يكي از دلايلي كه من از جشنواره قبلي پيروي كردم اين بود كه جشنواره قبلي در برنامه‌ريزي يك جشنواره‌اي بود كه تمام عيار سعي مي‌كرد كه به تئاتر ايران توجه بكند و اگر موفقيتي در اين دوره حاصل بشود نتيجه برگزاري دوره قبل است. سعي كردم به آن بخش‌هاي مثبت و قوي جشنواره قبلي وفادار بمانم. و تا آنجايي كه به ذهن من و همكارانمان مي‌رسيد، نكات جديدي به جشنواره اضافه بكنيم تا اگر نارضايتي از دوره قبل هست، كمتر بشود و مشكلات مرتفع بشود.
يکشنبه 29 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 245]