مروري بر مباحث كتاب «منزلت عقل در هندسه معرفت ديني»

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: مروري بر مباحث كتاب «منزلت عقل در هندسه معرفت ديني»
گروه خبرنگاران افتخاري / حميدرضا موسوي: كتاب «منزلت عقل در هندسه معرفت ديني» تأليف آيت‌الله «جوادي‌آملي» گامي تئوريك در اسلامي‌شدن علوم و دانشگاه‌ها است.
به گزارش خبرنگار افتخاري خبرگزاري قرآني ايران (ايكنا)، كتاب «منزلت عقل در هندسه معرفت ديني»، مجموعه مباحثي است كه آيت‌الله جوادي‌آملي در چهارشنبه شب‌هاي سال تحصيلي 85-84 در جمع برخي از نخبگان حوزه و دانشگاه مطرح كرده‌‌اند.

سئوالي كه كتاب در صدد پاسخ بدان است، اين است: «آيا رهاورد عقل خارج از محدوده معرفت ديني و در برابر شناخت دين است يا داخل در هندسه معرفت ديني است و منبعي معتبر در كنار نقل براي تكوين معرفت بشر نسبت به دين است؟»

سخن كتاب آن است كه علم و معرفت علمي، از حوزه معرفت ديني خارج نيست تا سخن از تعارض علم و دين به ميان آيد؛ بلكه عقلي كه عهده‌دار شناخت تجربي طبيعت استف در صورتي كه معرفتي توأم با قطع يا طمأنينه در اختيار نهد، هر چند به سر حدّ يقين و قطع منطقي نرسد، در هندسه معرفت ديني جاي مي‌گيرد.

مؤلّف، اسلامي‌شدن دانشگاه‌ها را نه به ظواهر اسلامي كه باعث مسلمان تربيت كردن مي‌شود، بلكه در گرو تغيير نگاه به محتواي علمي دروس دانشگاه مي‌داند. علوم وقتي اسلامي مي‌شود كه عقل مانند نقل، حجت ديني باشد، اگر عقل حجت ديني است و حكم دين را مي‌رساند، پس محصولات عقلي به معناي وسيع آن كه شامل علوم طبيعي، انساني، رياضي و فلسفه مي‌شود، مطالب ديني را مي‌رسانند، نه آن‌كه بيگانه و متمايز از دين باشند.

ثمره ديگر چنين مبنايي، برچيده شدن بساط مكتب تفكيك است؛ مكتبي كه بر لزوم جداسازي فلسفه الاهي و عرفان ناب از كتاب و سنت (علوم نقلي) تأكيد دارد. لب كتاب قرار گرفتن عقل در درون خيمه دين است و اين‌كه عقل و نقل در كنار هم تأمين‌كننده بعد معرفت‌شناختي دين است. كتاب شامل دو بخش است: بخش اول: معرفت عقل

در بخش اول كتاب به تبيين مباحث مقدماتي و پروراندن موضوع يعني «قرار گرفتن برهان عقلي در درون هندسه معرفت ديني» پرداخته مي‌شود. اين بخش به زدودن ذهنيتي مي‌پردازد كه عقل را در برابر دين مي‌داند و معرفت عقلي را از معرفت ديني جدا مي‌داند. اين ذهنيت نادرست باعث ايجاد نزاع‌هاي فكري مانند تعارض علم و دين مي‌شود.

اين بخش عهده‌دار تبيين آن است كه عقل در برابر نقل قرار دارد، نه در برابر دين. اگر نقل معتبر «ما اَنزَلَ الله» است، عقل برهاني نيز، «ما اَلهَمَهُ الله» است.

عنوان فصل اول تحليل مفاهيم پايه است. تحليل مسائل پايه كتاب مانند دين، عقل و وحي و نقل در اين فصل مطرح مي‌شود. دين، مجموعه‌اي از عقايد، اخلاق، قوانين فقهي و حقوقي است كه از ناحيه خداوند براي هدايت و رستگاري بشر تعيين شده است.

كتاب درباره تمايز دين و تدين مي‌آورد: دين، اصولي دارد و فروعي كه عقايد، اخلاق، قوانين، احكام فقهي و حقوقي را در بر مي‌گيرد و گزاره‌هايي از محتواي اين مجموعه (دين) را گزارش مي‌دهند و محتواي اين گزاره‌ها دين است؛ اما تدين» عبارت است از پذيرش محتواي اين گزاره‌هاست كه از اين پذيرش به ايمان تعبير مي‌شود.

مراد از عقل نيز در اين سلسله مباحث، خصوص عقل تجريدي محض كه در فلسفه و كلام و براهين نظري خود را نشان مي‌دهد نيست؛ بلكه گستره آن عقل تجربي را كه در علوم تجربي و انساني ظهور مي‌يابد، عقل نيمه تجريدي را كه عهده‌دار رياضيات است و عقل ناب را كه از عهده عرفان نظري برمي‌آيد را نيز در بر مي‌گيرد.

منظور از عقل، علم يا طمأنينه علمي است كه از برهان تجربي محض يا تجريدي صرف يا تلفيقي از تجربي و تجريدي حاصل مي‌شود.

بخش دوم شأن عقل در قلمرو دين نام دارد. آن‌چه در اين فصل بدان پرداخته مي‌شود، تبيين سهم كاركرد «عقل» در زمينه دين‌شناسي است. سئوال ديگري كه اين فصل بدان مي‌پردازد اين است كه آيا عقل مي‌تواند ميزان دين باشد و محتواي دين از عقايد و اخلاق گرفته تا احكام و قوانين فقهي، به ميزان عقل سنجيده شود؟

نسبت عقل و نقل در قرآن عنوان فصل سوم اين كتاب است كه در اين فصل، عقل در كنار نقل به‌‌عنوان حجت معتبر شناخته شده و شواهدي از قرآن كريم نيز بر هم‌طرازي و هم سطحي عقل با نقل در هندسه معرفت ديني اقامه مي‌شود.

بخش چهارم اين كتاب تعارض عقل و نقل نام دارد كه از مباحث اين فصل روشن مي‌‌شود كه اولا اين دليل نقلي است كه در مواردي با دليل عقلي تعارض دارد نه دين. ثانيا در موارد فراواني كه به حسب ظاهر، عقل با نقل معارض به نظر مي‌رسد تعارض بدئي است و راه جمع عرفي و عقلايي ميان آن دو باز است.

بخش ديگر اين كتاب آثار و نتايج هماهنگي و همتايي عقل و نقل نام دارد. در مباحث اين بخش آشكار مي‌شود كه قرار گرفتن عقل در جايگاه واقعي خويش و هم سطح ديدن عقل با نقل و خضوع هر دو در ساحت وحي موجب مي‌شود كه مرزبندي توهمي ميان عقل و دين رخت بربندد و عقل در درون دين‌شناسي و هندسه معرفت ديني نگريسته شود و به همراه نقل دو منبع معرفت‌شناختي دين محسوب شوند.

در فصلي به‌نام تعارض علم و دين به تعارض علم و دين پرداخته شده و بيان مي‌شود كه منشأ توهم تعارض علم و دين آن است كه حوزه دين را به نقل محدود كرده و عقل را از چارچوب معرفت ديني خارج بدانيم.

در فصل سوم تأثير همگاني عقل و نقل در قلمرو علوم اسلامي مورد بررسي قرار گرفته است، اين فصل به تأثير مثبت قرار گرفتن عقل و نقل بر علومي مانند كلام، فقه و اصل فقه پرداخته كه هم باعث رفع برخي از سوء تفاهمات مي‌شود و هم برخي مسائل مهم را پاسخ مي‌دهد.

مكتب تفكيك موضوع مورد بحث در فصل چهارم است. در اين فصل، به نقد مكتب تفكيك پرداخته مي‌شود. طرفداران اين مكتب معتقدند جدايي مرز عقل با كتب و سنت بايد محفوظ بماند و اگر دانش عقلي، حرمتي و منزلتي داشته باشد نبايد آن‌را در كنار وحي و كتاب و سنت نشاند و از دستاورد آن در فهم كتاب و سنت سود جست.*

*منبع: پايگاه اطلاع‌رساني انصار
سه شنبه 24 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 252]