قرآن و آسيب شناسى منكرى به نام رشوهمحمدباقر منصوري

واضح آرشیو وب فارسی:کيهان: قرآن و آسيب شناسى منكرى به نام "رشوه"محمدباقر منصوري
يكي از ناهنجار هاي اجتماعي كه از نظر حقوقي و اخلاقي نيز جرم و ناپسند شمرده مي شود مساله رشوه است. رشوه در زبان عربي به مالي گفته مي شود كه شخص به قاضي، حاكم، مسئولان امور و يا هر صاحب نفوذي مي دهد تا به نفع او وارد مساله شود. (المصباح ج1 و 2ص228) اين مساله از آن جايي كه براي تاثير در امري بيرون از چارچوب هاي قانوني انجام مي شود، آثار و تبعات اجتماعي خطرناكي در پي دارد. آثار و پيامدهايي كه امنيت روحي و رواني جامعه را از يك سو به خطر مي اندازد و از سوي ديگر قوانين جاري و اصول پذيرفته شده و هنجارهاي اجتماعي را تضعيف كرده و به چالش مي كشاند. در نتيجه جامعه در مسير انحطاط قرار مي گيرد و از رسيدن به اهداف خويش باز مي ماند و يا دست كم از آن دور شده و با بحران هاي متعددي رو به رو مي شود. نوشتار حاضر تلاش دارد تا از زاويه ديگر به مساله رشوه بنگرد و نگرش قرآن را در مورد اين منكر اجتماعي بازخواني كند كه با هم آن را از نظر مي گذرانيم.

چيستي ماهيت رشوه

قرآن در آيه 188 سوره بقره مساله رشوه را به عنوان امر نابهنجار در حوزه عمل اجتماعي مطرح مي سازد. از نظر قرآن اموري كه موجب مي شود تا شخصي به پرداخت رشوه اقدام كند نمي تواند امري هنجاري و قانوني باشد و در اصل شخص مي كوشد تا با رشوه دادن، قانون را دور بزند و يا مجريان را به اعمال ضدقانوني وادار كرده و بدان سو بكشاند.

مهم ترين عاملي كه موجب مي شود تا شخص رشوه دهد امور مالي و كسب درآمدهاي نامشروع است. در حقيقت عامل مالي، انگيزه بيش ترين رشوه دهي هاست. از اين رو قرآن هدف عمده و اساسي رشوه دهي را خوردن اموال ديگران از راه باطل و نامشروع و غيرقانوني برمي شمارد. اين مساله به ويژه در حوزه اموال عمومي بسيار اتفاق مي افتد. به اين معنا كه برخي از صاحب منصبان و كساني كه دستشان براي تصرف در اموال عمومي باز است با سوء استفاده مي كوشند تا بخش بيش تري را در اختيار گيرند. از اين مساله گاه به سوء استفاده از قدرت نيز تعبير مي شود؛ زيرا آنان براي دست يابي به اموال بيش تر و بهره گيري از آن از مقام خود سود مي جويند. استفاده نادرست از قدرت به اين معناست كه شخص از اعتبار و جايگاه اجتماعي و نقش خود در حوزه عمومي بهره گيرد و به جاي اين كه دستگير ديگران باشد جيب هاي خويش را پر كند و از نفوذ خود براي انباشت ثروت و سرمايه استفاده نمايد.

يكي از مديران كل كه با نگارنده آشنائي داشت مي گفت من از دولت حقوق نمي گيرم و همان چيزي را هم كه به دست مي آورم.به نيازمندان مي دهم وي اين مطلب را راست مي گفت ولي از طرف ديگر دروغ مي گفت؛ زيرا همين شخص از مقام مديركلي در سطح استان بهره مي گرفت و اعتبار اجتماعي و مقام و منصب او براي وي كار مي كرد و صدها برابر آن چه به عنوان حقوق به او مي رسيد از راه هاي ديگر از اموال عمومي به دستش مي رسيد. اعتبار مقام و منصب به وي اجازه مي داد كه وام هاي ميلياردي با بهره هاي كم را دريافت كند. اين همان مساله اي است كه در آيه 188 سوره بقره به عنوان نابهنجاري مورد تحليل و نقد خداوند قرار مي گيرد و مي فرمايد: ولا تاكلوا اموالكم بينكم بالباطل و تدلوا بها الي الحكام لتاكلوا فريقا من اموال الناس بالاثم و انتم تعلمون؛ اموالي را كه به همه شما مردم تعلق دارد و بايد بر طبق مقررات الهي ميان شما تقسيم شود، از راههاي ناروا به دست نياوريد و مصرف نكنيد و آن ها را به رسم رشوه پيش داوران نبريد تا به حكم آنان بخشي از اموال مردم را به گناه به چنگ آوريد درحالي كه خود نادرستي اين كار را مي دانيد.

در حقيقت با آن كه مي دانند اموالي كه از اين راه به دست مي آورند نامشروع و بخشي از اموال مردم است ولي به دليل ارتباطي كه با ديگر صاحبان مناصب و اهل قدرت دارند و با زد و بندهايي كه ميان آنان اتفاق مي افتد از آن اموال به نفع خود سوءاستفاده مي كنند. به عنوان نمونه اموالي كه در بانك هاي دولتي است بخش معظم آن اموال دولتي است كه مي بايست براي تقويت و رشد اقتصادي مورد استفاده قرار گيرد و به كساني كه خواهان راه اندازي بخش هاي توليدي هستند وام داده شود؛ ولي برخي كه درصد بسيار اندكي از مردم را تشكيل مي دهند به سبب اعتبار و نقش اجتماعي بالا و منصب خود مي توانند به شكل ميلياردي از بانك ها وام بگيرندو سوءاستفاده كنند و نه تنها آن را در كارهاي غيرقانوني به جريان مي اندازند بلكه حتي در مواردي كه قانوني است در بخش خدمات و يا واردات بكار مي گيرند كه دو مشكل عمده را سبب مي شود؛ نخست موجب تورم و افزايش نقدينگي مي شود و ديگر آن كه توليدات كشور از دست مي رود و اين افزون بر اين است كه نامشروع بوده و تنها به جهت زد و بندهاي غيرقانوي اين مبالغ هنگفت را به دست آورده اند.

در آيه فوق الذكر از واژه ادلاء به معناي رشوه دهي استفاده شده است. رشوه مي تواند به صورت اموال نقدي و يا امري حكمي انجام شود. به اين معنا كه يا بصورت پرداخت هاي نقدي باشد يا با وعده و يا حتي ايجاد بستر براي نفوذ و كارهاي بعدي براي شخص حاكم انجام پذيرد. از اين رو، رشوه همانند ربا و نزول خواري مي تواند به دو شكل انجام شود.

رشوه حكمي

بسياري از مردم پرداخت هايي را به عنوان رشوه نقدي دارند و در هر اداره و مركز صاحب قدرتي كه مي روند براي دور زدن قانون و يا ناديده گرفتن آن رشوه پرداخت مي كنند. اين رشوه به نام زير ميزي و يا پول چاي و مانند آن انجام مي شود. در اين ميان كساني به عنوان لابي و واسطه نيز وجود دارند كه همين كار را به عنوان وكيل و يا مانند آن انجام مي دهند.

اما شكل خاصي از رشوه است كه از آن به رشوه حكمي ياد مي شود. به اين معنا كه شخص در اين جا پول نقدي را به عنوان رشوه پرداخت نمي كند بلكه شخص حاكم و يا صاحب منصب و قاضي براي جلب رضايت شخص ديگري كه به نظر وي هم تراز و يا حتي برتر و داراي اعتبار اجتماعي است از باب بده و بستان، كاري را براي وي انجام مي دهد. در اين جا اشخاص براي رضايت ديگري مال و يا جنسي را دريافت نمي كنند بلكه اعتباري براي خود در نزد ديگري كسب مي كنند كه بسيار مهم تر و ارزشي تر است كه گاه نمي توان براي آن بها و قيمتي گذاشت. شخص به اين شكل مديون ديگري مي شود و او حتي در زمان هاي بسيار حساس مانند زماني كه طرف مقابل گرفتار حكم افساد في الارض و يا بغي و جاسوسي و يا اموري ديگر از اين دست مي شود مي تواند مفيد و سازنده باشد و او را از مرگ برهاند و يا از كشور بگريزاند.

آثار و تبعات رشوه و حرام خوري

خداوند در آيه 62 و 63 سوره مائده به شدت كساني را كه گرفتار رشوه و حرام خواري هستند سرزنش و نكوهش مي كند و رفتار آنان را امري نابهنجار و زشت ازنظر اخلاقي و جرم از نظر حقوقي مي شمارد و مالي را كه از اين طريق به دست مي آورند به نام سحت و گناه و يا پاره اي از آتش دوزخ مي شمارد.

در اين آيه با نكوهش اين افراد، از وضعيت جامعه اي خبر مي دهد كه در آن، مسأله امر به معروف و نهي از منكر به فراموشي سپرده شده يا از سوي بيش تر مردم ناديده گرفته مي شود. در اين زمان است كه هر كسي مي كوشد به جاي تلاش و سبقت در كارها و امور خير و هنجاري در كارهاي زشت و رشوه خواري و حرام خواري شتاب گيرد. اين چنين وضعيت اجتماعي به معناي انحطاط جامعه و فروپاشي آن است؛ زيرا قانون وقتي از سوي بيش تر مردم ناديده گرفته و يا دور زده شود و يا پايمال گردد، زمينه اي براي رفتارهاي هنجاري و قانوني باقي نمي ماند و جامعه ازنظر امنيت روحي و اجتماعي به مرحله بحران مي رسد و هيچ كس به ديگري اطمينان و اعتماد نمي كند و مي هراسد كه مورد تعدي قرار گيرد و اموال خصوصي و عمومي اش از دست برود.

خداوند در آيه 63 سوره مائده اين گونه رفتار را نابهنجارترين شكل رفتاري بر مي شمارد كه آثار آن در دنيا و آخرت خطرناك است.

زشتي آثار و تبعات عمل رشوه گيري و رشوه دهي تا آن اندازه است كه خداوند آن را به عنوان عملي زشت مورد سرزنش قرار مي دهد و رشوه خواري را ننگ آورترين عمل اجتماعي مي شمارد. (مائده آيه42)

قرآن در آيه 188 سوره بقره بيان مي كند كه همگان از زشتي و نابهنجاري عمل رشوه آگاهي دارند با اين همه بيش تر مردم براي دور زدن قانون و ناديده گرفتن حقوق ديگران اين عمل ناروا را انجام مي دهند.

مسئوليت علما و دينداران

مشكل اساسي اين گونه جوامع كه رشوه هاي نقدي و حكمي در آن به عنوان عادت در همه جا و در ميان همه كس گسترش يافته است كه علما و دانشمندان كه از پيامدهاي آن آگاه هستند به مردم هشدار نمي دهند و يا اهل باور و دين داران در برابر آن سكوت مي كنند. اين بي تفاوتي از نظر خداوند جرم و گناهي نابخشودني براي اهل علم است؛ زيرا آنان مي دانند كه نابهنجاري رشوه چه آثار سوئي بر عمل كرد توليدي و نيز روحي و رواني جامعه دارد و تا چه اندازه ممكن است جامعه را به سوي نابودي فرهنگي و امنيتي سوق دهد. در حقيقت عالمان و دانشمندان و دينداران به سبب آگاهي مي بايست مسئوليت خويش را بپذيرند و در برابر اين نابهنجاري بايستند و با اهل آن مبارزه كنند تا جلوي رفتار نابهنجار رشوه خواري گرفته شود.(مائده آيه63)

رشوه گيران و رشوه خواران

در آيات 59 و 62 مائده هنگامي كه از مسئله رشوه سخن به ميان مي آيد به تاريخچه آن نيز اشاره اي دارد. در اين آيات آمده است كه كساني از اهل كتاب از يهود و مسيحي گرفتار رشوه گيري شده بودند. آنان كه در عصر پيامبر(ص) مي زيستند براي دست يابي به اموال از راه هاي غيرقانوني و سوءاستفاده از بيت المال كه دراختيارشان بود قوانين را دور مي زنند و پاره هاي آتش را به عنوان مال حلال مي خوردند.

از ديگر كساني كه گرايش بيش تري به رشوه خواري و رشوه گيري دارند صاحبان قدرت و منصب اجتماعي هستند كه مردم همواره براي برآورد نيازهاي خويش بدانان نيازمندند. با آن كه منصب هاي اجتماعي از سوي مردم به بخشي از افراد جامعه داده مي شود تا به عنوان خدمتكاران و كارگزاران مردم و جامعه عمل كنند و زمينه هاي رشد و تعالي و آرامش و امنيت و آسايش را فراهم و برقرار كنند با اين همه افراد نقش و جايگاه خويش را فراموش مي كنند و به جاي آن كه خود را كارگزاران مردم برشمارند سرور و سالار ايشان مي دانند. درحالي كه در انديشه و بينش سياسي و اجتماعي اسلام، امراءالقوم خدامهم؛ مديران و كارگزاران مردم خادمين مردم هستند درحالي كه اينگونه اشخاص مردم و ملت را خادم خويش مي شمارند و از مقام و منصب واگذار شده به ايشان استفاده نادرست كرده و براي هركاري كه وظيفه شان است رشوه مي گيرند و آتشي را به عنوان مال بر سر سفره هاي خويش مي برند.(بقره آيه 188)

در اين ميان قضات درمعرض خطر بزرگ تري هستند؛ زيرا در بسياري از زمان ها ميان مردم حتي در بخش اموال مشترك و عمومي اختلاف مي افتد و براي اين كه حل و فصلي از سوي خادمانشان كه قضات باشند انجام شود به سوي ايشان مي روند. دراين جا ممكن است برخي از اين خادمان كه در منصب قضاوت نشسته اند به عنوان خائنان عمل كنند و از مقام و منصب خويش سوءاستفاده كرده و مالي را به عنوان رشوه از يكي بگيرند تا به نفع او حكم صادر كنند. (بقره آيه 188)

اين قاضيان و حاكمان و صاحب منصبان به جهت اين كه رشوه گرفته اند از عدالت خارج مي شوند و در حكم اصحاب جور و باطل قرار مي گيرند و ازنظر اسلام و قرآن از اعتبار مي افتند و ولايت ايشان ديگر به عنوان ولايت حق و عدل نيست بلكه به عنوان ولايت جورو باطل قلمداد شده و مي بايست آماده دو مجازات باشند؛ مجازاتي كه به عنوان اهل جور گرفتار آن مي شوند و مجازاتي كه از مال رشوه و حرام بر گردن ايشان است؛ زيرا خداوند حكم كرده است؛ لاينال عهدي الظالمين؛ ولايت و حكمراني و قضاوت در ميان مردم كه از سوي خداوند واگذار شده تنها براي اهل عدالت است نه كساني كه ظلم كرده اند. و از آن جايي كه هر بت پرست و كافر و رشوه خواري از اهل ظلم است لاجرم اهل جور شده و از ولايت ساقط مي گردد.

رشوه گيرندگان، منافقند

بدون ترديد كساني كه اهل رشوه گيري و رشوه خواري هستند، اهل نفاق مي باشند و ايشان درحقيقت دين وايمان را تنها براي رسيدن به منافع دنيوي اختيار كرده اند. از اين رو ازنظر خداوند اهل رشوه، همان اهل نفاق هستند كه در زبان چيزي را به زبان مي رانند و در عمل چيز ديگري كه انجام مي دهند. (مائده آيه 41 و 42)

به هرحال رشوه و رشوه گيري نه تنها موجب مي شود تا جامعه امنيت روحي و رواني خود را نسبت به اعمال قانون ازدست دهد بلكه از صاحب منصبان و قضات و ديگر كساني كه در مقام خدمت گزاران جامعه قرار دارند سلب اعتماد و اطمينان مي شود و جامعه از درون فاسد شده و فرومي پاشد. از اين رو خداوند رشوه خواري را موجب گرفتاري به عذابي دردناك و بزرگ در آخرت برمي شمارد (همان)؛ زيرا اگر جامعه دچار اين گونه مسائل نابهنجار شود وبه شكل رفتار و فرهنگ عمومي در جامعه گسترش يابد قوانين، از ارزش و اعتبار مي افتد و هرج و مرج جامعه را فرامي گيرد و درنتيجه آن جامعه نمي تواند در مسير كمالي خويش حركت كند كه اين مهم ترين مسئله در برابر دعوت هاي پيامبران است و لذا خداوند با هر مسئله نابهنجاري كه با اصول اساسي دعوت، مخالفت و منافات داشته باشد برخورد كرده و افراد بزهكار را به عذابي سخت تهديد مي كند.
سه شنبه 24 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: کيهان]

[مشاهده در: www.kayhannews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 145]