شهر توانمند تابع نظام مديريت است

واضح آرشیو وب فارسی:موج: شهر توانمند تابع نظام مديريت است
خبرگزاري موج - گروه اقتصاد اجتماعي .

شهر، محصول نياز انسان به اجتماعي زيستن و تجمع گرايي است. با ظهور اجتماعاتي از انسان‏ها كه براي تأمين امنيت زندگي اجتماعي خود يكجا نشيني را در نقاط مناسب آغاز كردند شهرها متولد شدند. به تدريج و با افزايش تعداد جمعيت اين اجتماعات اوليه و پيشرفت‏هاي صنعتي و تكنولوژي، شهر تازه متولد شده به سرعت رشد كرد و تبديل به كلان شهرها و جهان شهرها شد.
در شهرهاي اوليه، به منظور ساماندهي محل زندگي و رفع نيازهاي كلي، از همان ابتداي تولد شهرها، معمولاً افرادي متولي امور شهر مي‏شدند. با پيشرفت‏هايي كه در كليه زواياي زندگي اجتماعي به وجود آمد، نقش و جايگاه مديريت و مديران در زندگي‏هاي اجتماعي پر رنگ‏تر شد. اينها افرادي بودند كه به منظور بهره برداري هرچه بيشتر از منابع و امكانات طبيعي و غير طبيعي، اجراي برنامه‏ها و قوانين اجتماعي را براي اداره و سر و سامان دادن به مسائل شهر كنترل و هدايت مي‏كردند. از جمله خصوصيات اين افراد قدرت برنامه ريزي، سازماندهي و ساماندهي امور، رهبري، نظارت و كنترل است. آنچه امروزه با عنوان مديريت به طور عام و مديريت شهري به طور خاص از آن ياد مي‏كنيم، در واقع شكل تكامل يافته اين امر به شمار مي‏رود .گسترش روز افزون شهرها و واگذاري وظايف و فعاليت‏هاي جديد به مديريت شهرها، ضمن اثبات لزوم چنين مديريتي، نگاهي نوين، عالمانه و جامع به اين مقوله را مي‏طلبيد. بدون شك اين حوزه وسيع بدون استفاده از تجارب ديگران در زمينه‏هاي نظري و عملي به موفقيت كامل دست نمي‏يافت.
گسترش شهرنشيني و به دنبال آن مشكلات خاص زندگي شهري و ظهور مولفه‏هاي مسأله ساز در كلان شهرها، بيش از پيش توجه به راهبردها و چاره‏هاي سودمند براي بهينه سازي زندگي شهروندان در قالب مديريت شهري را ضروري ساخته است. هر فعاليت اجتماعي بدون وجود مديريت سازمان يافته‏اي كه اهداف و ابزارهاي رسيدن به آنها را مشخص كند و فعاليت‏ها را هماهنگ سازد، از هم پاشيده و به بي نظمي مي‏گرايد. شهرها به عنوان يك سازمان، نيازمند مديريت هستند تا ضمن تعيين اهداف و برنامه‏ها، فعاليت عناصر مختلف شهري را هماهنگ كند. اگر شهر همچون يك سازمان در نظر گرفته شود، لازم است در رأس آن عنصري براي برنامه ريزي آينده و اداره امور كنوني قرار گيرد. اين عنصر را مي‏توان مديريت شهر ناميد.
مسائل بسياري در شهرها وجود دارند كه براي حل آنها وجود مديريت شهري غير قابل انكار است؛ مسائلي مانند چگونگي گسترش آينده شهر، تأمين خدمات عمومي (آب، برق، نظافت و ... )، احداث مراكز عمومي با كاركردهاي تفريحي _ فرهنگي و ورزشي، ساختن خيابان‏ها و كوچه‏ها و ... . آنچه وظيفه هر مديري به شمار مي‏آيد، وظيفه مديريت شهري است. مديريت شهري بايد براي شهر برنامه ريزي انجام دهد، فعاليت‏هاي شهري را سازمان دهد، بر فعاليت‏هاي انجام شده نظارت كند و حتي براي انجام بهينه امور، انگيزه لازم را در سازمان مديريت شهري و ساير سازمان‏ها و شهروندان ايجاد كند.
براي درك مديريت شهري مي‏توان آن را به يك نظام تشبيه كرد. نظام تركيبي از اجزا و قسمت‏هاي مختلف و وابسته يك مجموعه است كه روابط متقابل ميان آنها به شكل خاصي سازمان يافته است. اين سازمان يافتگي براي به انجام رساندن كاري يا دستيابي به هدفي خاص شكل مي‏گيرد.
مديريت شهري از قسمت‏هايي چون معاونت‏ها و سازمان‏ها يا اداره‏هاي وابسته تشكيل شده كه با يكديگر در قالب ساختاري واحد روابط متقابل دارند. اين ارتباط ممكن است ضعيف يا قوي باشد، ليكن در يك حركت يكپارچه و مشخص به سمت هدف مديريت شهر كه همانا ساماندهي امور شهر مي‏باشد، اقدام به انجام وظايف مربوطه مي‏كنند.
نظام مديريت شهري مانند هر نظام ديگر ورودي و خروجي‏هايي دارد كه مي‏توان آن را به شكل ساده اين گونه تعريف كرد: اين نظام از نظر رده بندي نظام‏ها در رده نظام‏هاي اجتماعي قرار مي‏گيرد، زيرا متشكل از تعداد زيادي افراد بوده، داراي ساخت سلسله مراتبي و تقسيم كار دقيق است. قسمت مهم اين نظام، امور مالي است كه مهم‏ترين مسأله نظام مديريت شهري را تشكيل داده و درجه استقلال اين نظام تاحد زيادي به وضع مالي آن بستگي دارد.
در برخي منابع آمده است: ((شهرداري‏هايي كه داراي منابع درآمد كافي نباشند، حتي اگر داراي قدرت و اختيار زيادي باشند، قادر به انجام خدمات موثر نخواهد بود. در بسياري از كشورها، يكي از مهم‏ترين مسأله‏هاي شهرداري‏ها و مديريت شهري، چاره جويي براي افزايش درآمد است. امور مالي در مديريت شهري همانند قلب خون را به جريان مي‏اندازد. اگرچه قسمت‏هاي گوناگون مديريت شهري هر يك در كار خود استقلالي نسبي دارند، اما براي تحقق اهداف نظام بايد با يكديگر هماهنگي داشته باشند. انجام اين وظيفه مهم بر عهده مدير نظام يا شهردار است. شهردار يا مدير شهر در اداره نظام مديريت شهري بايد سه جنبه را در نظر داشته باشد:
1- فرماندهي به معني برنامه ريزي كارهايي كه در شهرداري بايد انجام شود و صدور دستورات لازم براي انجام آنها . .
2- هماهنگ كردن وظايف هماهنگي وظايف و كار قسمت‏هاي مختلف شهرداري، به طوري كه ازتداخل وظايف و ايجاد موانع جلوگيري شود.
3-نظارت در انجام كارها، به اين معني كه اطمينان حاصل شود اعضاي سازمان شهرداري از الگوي تعيين شده پيروي كرده و كار دستگاه‏ها طبق برنامه پيش مي‏رود.
اين سه وظيفه، هسته مركزي كار مديريت شهرداري را تشكيل مي‏دهند. شهردار بايد بداند انجام اين وظايف تنها با بهره گيري از ياري و همكاري همه كاركنان شهرداري و استفاده ازفرصت‏هاي زماني كه امكان سازگاري براي كارايي بهتر در زمان مطلوب را فراهم مي‏سازد، ميسراست.
در مجموع، وظايف كنوني مديريت شهري (صرف نظراز تنوع و اختلاف در نظام‏هاي اجتماعي و سياسي گوناگون) به شرح زير است:
1- برنامه ريزي شهري
اداره يك كلان شهر بدون برنامه و مقررات مشخص با آينده نگري جامع عملاً منجر به آشفتگي شهري شده، شاخصه‏ها و عملكرد شهري سيري نزولي به خود خواهدگرفت و انتظارات شهروندان از زندگي رضايت بخش در شهر برآورده نخواهدشد.
برنامه ريزان شهري با وضع ضوابط و مقررات و تهيه نقشه‏هاي توسعه شهري، نوسازي و بهسازي شهر، اختصاص فعاليت‏ها به بخش‏هاي متفاوت شهر در قالب ضوابط حوزه بندي و با بررسي كارشناسانه و تهيه طرح‏هاي شهري در قالب طرح‏هاي هادي و تفصيلي با كنترل رشد شهر مي‏توانند از افزايش آسيب‏هاي اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي و فضايي در شهر جلوگيري كنند. در همين راستا، عمده‏ترين عواملي كه در هر برنامه شهري بايد مورد توجه قرار گيرد عبارتند از: كاربري اراضي، عناصرحمل و نقل، تسهيلات و تجهيزات شهري، عنصر مسكن، عنصر محيط زيست، ساختارهاي فرهنگي، تاريخي و اجتماعي، حوزه نفوذ شهري، بيان اهداف سياست‏ها و برنامه‏هاي اجرايي، تسهيلات آموزشي‏ بهداشتي و ساير خدمات، عنصر انرژي، ارتباط برنامه با فرايند منطقه‏اي.
هربرنامه شهري بايد بر اساس امكانات، توانايي‏ها، مطالعات اوليه و ضروري، تحقيقات، تحليل روند جاري توسعه اقتصادي و اجتماعي و جمعيت موجود و پيش بيني شده بنيان گذاري شود.

2- وظايف عمراني
وظايف عمراني شامل ساخت خيابان‏ها و راه‏هاي جديد، تعمير و نگهداري خيابان‏ها و راه‏هاي موجود، ساخت پل‏هاي درون شهري، احداث ساختمان‏هاي مورد نياز مديريت شهر، ساماندهي پروژه‏هاي عمراني شهري و... .

3- وظايف خدماتي
تأمين آب، برق، فاضلاب گاز، حمل و نقل عمومي.

4- تأمين بهداشت شهري
شامل جمع آوري و دفع زباله نظافت شهري، ايجاد كشتارگاه نظارت بر تهيه و عرضه موادغذايي.

5- خدمات اجتماعي
ارائه خدماتي از قبيل نوانخانه‏ها، بيمارستان‏ها، مهدهاي كودك، آسايشگاه سالمندان.

6- وظايف ايمني
مبارزه با آتش سوزي و حوادث اعم ا زمترقبه يا غير مترقبه، سرپرستي نيروي پليس شهر.

7- وظايف فرهنگي
ايجاد كتابخانه، تأسيس انجمن‏هاي فرهنگي بايگاني (آرشيو)، نوار و فيلم موزه‏ها، نمايشگاه‏ها، تئاترها، سينماها، كنسرت‏ها و جشنواره‏هاي فرهنگي و هنري.

8- ارتقاي محيط زيست شهري
از طريق ساخت پارك‏هاي درون شهري و تأمين فضاي سبز.

9- وظايف نظارتي
نظارت بر امور ساختماني و شهر سازي.
در ايران مطابق با فصل ششم قانون شهرداري (مصوب 11 تيرماه 1334)، شهرداري‏هاي كشور در يك تقسيم بندي كلي وظايف چهارگانه عمراني خدماتي نظارتي و رفاه اجتماعي را بر عهده دارند.
براي اداره شهرهاي بزرگ يا كلان شهرها تدابير جداگانه‏اي نياز است. تجمع توده‏هاي عظيم انساني در كلان شهرها مشكلات بسياري مانند عدم دسترسي همگاني به آب آشاميدني سالم و خدمات پزشكي بهداشتي و آموزشي، وضعيت نامناسب مسكن و صدها مسئله ديگر را پديد آورده است. با نگاهي به تجربه‏هاي جهاني، وظايف مديريت كلان شهرها را مي‏توان اين گونه جمع بندي كرد:
1- بررسي نيازهاي منابع و اولويت‏هاي شهري در سطح كلان شهر به منظور برنامه ريزي هماهنگ.
2- تدوين برنامه و تشكيلات برنامه ريزي هماهنگ و متمركز در سطح منطقه‏اي كلان شهر.
3- ايجاد هماهنگي در امر برنامه ريزي فيزيكي با جنبه‏هاي برنامه ريزي اجتماعي و اقتصادي.
4- برنامه ريزي جامع در حد امكان مستقل در حيطه فعاليت‏هاي تشكيلاتي مديريت و امور مالي.
5- اقدام به برنامه ريزي توسعه شهري از جنبه‏هاي اقتصادي، فيزيكي و اجتماعي. تشكيلات اين برنامه ريزي بايد سياستي را براي اجرا تدوين كند كه همه ياقسمتي از آن بتواند در برنامه‏هاي كشوري و منطقه‏اي توسعه گنجانده شود.
6- تشويق مشاركت و همكاري مردم در امر تدوين و اجراي برنامه‏هاي شهري به طور مستقيم يا توسط نمايندگاه انتخابي ايشان.
7- تأسيس نگهداري و به هنگام ساختن سيستم اطلاعاتي متمركز و جامع.
8- برنامه ريزي و كنترل منابع ناياب زمين منابع انساني و منابع مالي.
9- ارائه و رفع كمبود فوري خدمات ضروري و روزمره شهري كه با توسعه كلان شهرها به طور وسيعي احساس مي‏شود. در اين راستا، تعيين هزينه‏هاي سنگين دولتي براي اداره و ارائه سيستم خدمات عمومي مشخص و حائز اهميت است.
10- واگذاري خدمات عمومي شهري به معناي گسترده و همه جانبه به مديريت كلان شهري و تمركز زدايي اين خدمات و وظايف بر حسب نوع آن به شهرداري‏هاي منطقه‏اي يا مقامات كلان شهر.
تحولاتي كه طي چند دهه اخير با سرعت گرفتن فزاينده شهر نشيني و پديد آمدن كلان شهرها در سطح جهان روي داده ا زيك طرف، و ناكارآمدي سيستم‏هاي مديريتي كه منجر به افت سطح عملكرد مديريت شهر شده است از طرف ديگر، لزوم بازنگري در مديريت شهري و وظايف آن را نشان مي‏دهد.
در اين ميان، ضرورت‏هايي وجود دارد كه لزوم بازنگري به مديريت شهري كنوني و وظايف آن در سطح جهاني را نشان مي‏دهد. اين ضرورت‏ها عبارتند از:
1- وجود شكاف در برنامه ريزي و فعاليت ميان سازمان‏هاي محلي و دولت مركزي مسئول مديريت شهري.
2- وجود شكاف در برنامه ريزي و فعاليت‏ها و ناهماهنگي ميان بخش‏هاي مختلف يك شهرداري واحد به منظور تدوين طرح‏ها و اتخاذ سياست‏هاي مشترك.
3- شهرداري‏ها و سازمان‏هاي محلي مسئول مديريت شهري، سازمان‏هايي هستند با كارآيي ضعيف، ساختا رتشكيلاتي انعطاف ناپذير و وابسته.
4- نداشتن حضور و مشاركت مردم به طور مستقيم يا غير مستقيم در اداره امور شهري.
5- نبود بودجه كافي براي شهرداري‏ها و وابستگي زياد به دولت مركزي جهت تأمين اين بودجه، (در ايران طي ساليان اخير از ميزان وابستگي مالي شهرداري‏ها به دولت مركزي كاسته شده و در حال حاضر تنها 3% از منابع درآمدي شهرداري‏ها را دولت تأمين مي‏كند. البته مشكل نبود بودجه كافي شهرداري‏ها به جاي خود باقي است).
6- شكاف ميان سازمان‏هاي ارائه دهنده خدمات با سازمان‏هايي كه توسعه خدمات را برعهده دارند. .
زندگي پيچيده شهري همراه خود نيازهاي مشترك بسياري پديد آورده است كه سبب ايجاد نظام مديريت شهري گرديده و تعيين كننده اهداف آن است.
براي ارائه تصويري روشن از اهداف مديريت شهري مناسب است ابتدا نيازهايي را كه سبب ايجاد نظام مديريت شهري شده‏اند بيان كرد. شمار اين نيازها بسيار است، اما مي‏توان آنها را در كلي ترين وجوه خود به سه نياز جهان شمول تقسيم كرد:
الف) نياز به ارتقاي شرايط كار و زندگي همه مردم شهر.
شهرها مراكز فرصت‏هاي اجتماعي، مولد قسمت اعظم ثروت يك جامعه و محل تجلي پيشرفت و توانايي‏هاي بالقوه بشري به شمار مي‏روند. بيشتر مردم ، شهر را محل كار، رفت و آمد و گذراندن زندگي مي‏دانند، از اين رو ضرورت دارد شرايط كار و زندگي شهروندان براي استفاده آنان از خدمات شهري مناسب بهبود يابد. در غير اين صورت، شئون انساني آنان از دست مي‏رود و نا آرامي و هرج و مرج در شهرها پديد خواهد آمد. در اين زمينه، شهرها نيازهاي بسياري دارند از جمله محيط زيست سالم، بهداشت، جمع آوري فاضلاب، آب آشاميدني سالم، مكان سكونت مناسب، جلوگيري از گسترش شهر و فشار زاغه‏ها و حلبي آبادها، رفت و روب و نظافت شهري.
ب) نياز به توسعه اقتصادي و اجتماعي پايدار.
محدوديت امكانات و ضرورت حفاظت از آنها براي بهره گيري بهينه نسل كنوني و نسل آينده از جمله نيازهاي زندگي شهري است. براي تحكيم مباني توسعه پايدار و كمك به فرآيند توسعه جوامع شهري بايد به موارد زير توجه داشت:
- تقويت انگيزه‏ها و ساز و كارهاي لازم براي جلب مشاركت فعال شهروندان در مديريت شهري.
- تقويت انگيزه‏ها و ساز و كارهاي لازم براي بيشترين بهره وري از منابع توسعه شهري.
تقويت و بهينه سازي سازمان‏هاي منتخب شهروندان براي اداره شهر.
تقويت كيفيت برنامه ريزي و مديريت شهري.
ج) نياز به حفاظت از محيط كالبدي شهر.
كالبد شهر به عنوان مكان زندگي و كار شهرنشينان اهميتي بنيادي دارد. كالبد مناسب شهري افزون بر كاستن از مشكلاتي مانند ازدحام، ترافيك بيش از حد و سكونتگاه‏هاي نامناسب، سبب آرامش رواني و جلوگيري از بسياري از آسيب‏هاي اجتماعي شهرنشينان مي‏شود.
پس از آن كه وظايف مديريت كلان شهرها مشخص شود، تحقق اين وظايف به منظور تأمين اهداف سيستم مديريت شهري بايد مد نظر قرار گيرد. اين اهداف را مي‏توان در سه محور اساسي بيان كرد:
1- برنامه‏هاي توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي كشور.
2- طرح‏هاي شهري.
3- قانون شهرداري‏ها.
درايران يكي از منابع مهم تعيين اهداف مديريت شهري، برنامه‏هاي پنج ساله توسعه كشور است. در برنامه دوم توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي جمهوري اسلامي ايران (74-1378)، اهداف زير به عنوان هدف‏هاي فصل عمران شهري ذكر شده‏اند كه پيوند اساسي با مديريت شهري دارند:
- دستيابي به توسعه منظم و پيش انديشيده در شهرها.
- بالا بردن توان مديريت، برنامه ريزي، فني و اجرايي شهرداري‏ها و سوق دادن آنها به سمت خودكفايي با ايجاد شوراهاي اسلامي شهر در شهرهاي كشور.
- ارتقاي كيفي و كمي آب شرب شهرها.
- اداره اقتصادي واحدهاي ارائه كننده خدمات شهري (شهرداري‏ها، اتوبوس راني‏ها، شركت‏هاي آب و فاضلاب و ... ) همراه با كاهش هزينه.
- بهبود امور حمل و نقل و ترافيك درون شهري.
- افزايش ايمني و حفاظت شهرها و شهروندان در مقابل سوانح، حوادث طبيعي و بازسازي تأسيسات و تجهيزات شهرهاي آسيب ديده.
- بهسازي، نوسازي و بازسازي بافت‏هاي مسأله دار شهري با حفظ هويت بافت‏هاي با ارزش.
- ارتقاي توان مراكز آموزشي و پژوهشي در امور شهري و گسترش تحقيقات شهري.
- بهره مندي متناسب شهرها از تأسيسات و تجهيزات و تسهيلات شهري.
- افزايش بهره وري فني و اقتصادي در امر خدمات و عمران شهري و استفاده بهينه از اراضي شهري.
- بهبود شرايط زيست محيطي در شهرها و جلوگيري از تخريب فضاي سبز شهري.
قانون شهرداري از ديگر منابعي است كه در ايران اهداف مديريت شهري را تعيين مي‏كند. اين قانون با بيان جنبه‏هاي گوناگون سازمان، تشكيلات و وظايف شهرداري، تعيين كننده اهداف شهري نيز هست. اين اهداف كه از قانون شهرداري استخراج مي‏شود به سه دسته تقسيم شده و عبارتند تز:
1- تأمين و ارائه خدمات شهري مانند پاكيزگي معابر و دفع زباله.
2- عمران شهري و انجام عمليات و طرح‏هاي عمراني و شهر سازي براي بهبود كالبد شهري مانند ساخت خيابان و ايجاد فضاي سبز.
3- ايجاد و تجهيز امكانات لازم براي مقابله با مسائل شهري با استفاده از تجهيز امكانات مالي و تهيه و اجراي برنامه‏هاي توسعه كالبدي شهر.
ديگر منبع عمده تعيين هدف براي مديريت شهري، طرح‏هاي توسعه شهري مي‏باشد. طرح‏هاي هادي، جامع و تفصيلي شهرها نشان دهنده برنامه مورد نظر برنامه ريزان شهري مي‏باشد.
در مجموع ، هدف اساسي مديريت شهري را مي‏توان پديد آوردن شهري سالم دانست كه نشانه‏هاي آن عبارتند از:
1- داشتن فضاي تميز و محيط فيزيكي مطمئن با كيفيت عالي، اين امر شامل كيفيت مسكن نيز مي‏شود.
2- داشتن محيط زيستي كه اكنون ثابت و در دراز مدت پايدار باشد.
3- داشتن جامعه‏اي منسجم و قوي با حمايت دو جانبه مردم و دولت.
4- ايجاد زمينه براي مشاركت بيشتر مردم و كنترل آنان در اخذ تصميم‏هايي كه بر زندگي، بهداشت و رفاه موثر است .
5- برآوردن نيازهاي اساسي از قبيل غذا، آب، سرپناه، درآمد، ايمني و كار براي همه مردم شهر.
6- دسترسي گستره به انواع تجربه‏ها و منابع با داشتن امكان زياد براي تماس‏هاي گوناگون، دخالت و ارتباطات در سطح گسترده.
7- داشتن اقتصاد شهري زنده، نوآور و پويا.
8- تشويق شهروندان به داشتن رابطه با تمدن و ميراث بيولوژيكي ساير گروه‏ها و نسل‏هاي گذشته.
9- داشتن روشي كه باخصوصيات موجود سازگار بوده و موجبات ادامه راه را فراهم آورد.
10- داشتن حداقل سطح مناسب از بهداشت عمومي و خدمات مراقب از بيماري‏ها، به گونه‏اي كه اين خدمات در دسترس همگان قرار گيرد.
11- داشتن وضعيت بالاي بهداشتي (بالا بودن سطح مثبت بهداشت و پايين بودن سطح بيماري‏ها).
با در دست داشتن شاخصه‏هاي كيفي اهداف مديريت شهري، مي‏توان به اين نكته اشاره كرد كه سطح پايين عملكردي در سيستم مديريت شهري نشان دهنده حركت به سمت "نقطه مرگ شهر" مي‏باشد. لازم است مديران جهت رشد و اعتلاي مجدد عملكرد شهر اقدام به ساماندهي سيستم مديريت شهري كنند.
مهندس عليرضا جعفري، شهردار منطقه 13 تهران
شنبه 21 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: موج]

[مشاهده در: www.mojnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 231]