سنت عشق و سوگواري آفتاب

واضح آرشیو وب فارسی:خراسان: سنت عشق و سوگواري آفتاب
نگاهي به مراسم سنتي عزاداري در نوغاب و افضل آباد
عزاداري هاي سنتي در محرم، خود "سنت عشق" است و "رسم دلدادگي" ولي افسوس كه گذر زمان و درگذشت بزرگان گاه آن سنت هاي نيك را به حاشيه مي برد.ذكرهاي پرمعنا و مفهومي كه عاشقان اباعبدا... سينه به سينه منتقل كرده اند امروز كمتر سينه اي مي يابد تا امانت را به او بسپارد چرا كه امروز، شكل جديد عزاداري دارد جا را براي عزاداري سنتي تنگ مي كند طبل ها و سازها و... راه روستاها را هم پيش گرفته است.

هر چند هنوز هستند روستاهايي كه مراسم خاص خود را دارند و نه صداي طبل در آن شنيده ميشود و نه چيز ديگر بلكه عشق در آن جا به روايت سنتي تلاوت مي شود.

از جمله اين روستاها، دو روستاي نوغاب و افضل آباد است از توابع بخش مركزي شهرستان بيرجند در استان خراسان جنوبي.

در اين روستا با حلول ماه محرم جامه ها سياه مي شوند و چشم ها باراني،مردم شب ها در مساجد به برپايي مراسم مي پردازند و سخنرانان و مداحان به بيان فضايل اهل بيت مي پردازند، ذكري كه شب هاي اول بيشتر دل را هوايي مي كند اين ابيات است كه با لحن خاص آن منطقه خوانده مي شود:

محرم آمد و آمد محرم

تمام قدسيان بگرفته ماتم...

بگرييد اي عزاداران بگرييد

بر آن شاهنشاه و ياران بگرييد...

و به نوايي ديگر:

كو حسينم كو حسينم

كو حسين نور دو عينم

كو حسين ماه مدينه

كو حسين باب سكينه

***

و با آوازهاي ديگر؛

لعنت بر آن كسان كه چنين روسياه شدند

قوم يزيد و دشمن آل عبا شدند

مردم خويشاوندي خود را با امام حسين(ع) با عزاداري نشان مي دهند و چنان مي گريند كه يادآور ناله هاي زنان مدينه در خانه حمزه سيدالشهداست كه چون حمزه گريه كننده نداشت زنان اول در خانه او اقامه عزا مي كردند و بعد به سوگواري شهداي خويش مي پرداختند.

روز پنجم و علم بندان
محرم در اين دو روستا در روز پنجم اوج مي گيرد آنجا كه مراسم علم بندان برگزار مي شود.در نوغاب دو علم وجود دارد كه هر دو سبز پوشند مردم آن را نشان علم امام حسين و حضرت عباس مي دانند و بدان دخيل مي بندند در افضل آباد يك علم سبز مي پوشد و يك علم قرمز، در اين مراسم نيز اذكار پر معنايي خوانده مي شود سپس علم ها به در خانه كساني مي رود كه از محرم سال قبل تا آن روز كسي از آن ها در گذشته باشد.مردم با علم ها به در خانه فرد متوفي نزديك مي شوند، حسين حسين گويان گام بر مي دارند و از آن سوي نيز خانواده متوفي از آن ها استقبال مي كنند.

حسين حسين
شب ششم محرم، عزاداري در اين روستاها حال و هوايي خاص تر مي گيرد چرا كه علم ها هم به هيئت عزاداران آورده مي شود.

علم هايي كه از چوب سفيدار ها ساخته شده؛ مراسم نيز بدين قرار است كه شب پس از مراسم سخنراني وسينه زني، مردم به ميدان وسط آبادي مي آيند و مردم در دو دسته زنجيره انساني تشكيل مي دهند و با ريتم خاصي حركت مي كنند و لبان خود را به اين اذكار متبرك مي كنند به اين شكل كه دسته اول مي گويد "حسن" و دسته دوم جواب مي دهد "حسين" و سپس دم را عوض مي كنند به اين شكل كه گروه اول مي گويد "حيدر" و گروه دوم پاسخ مي دهد "علي" و پس از دقايقي ذكر اين گونه ادامه مي يابد

گروه اول: عباس ياور من

گروه دوم: كشته سرور من

گروه اول: در كربلا غريب است

گروه دوم: اي خاك بر سر من

حركت همچنان ادامه دارد تا ذكر عوض مي شود

گروه اول: حسين شهيد كربلا

گروه دوم: ما سر نخواهيم اي خدا...

و ذكر ادامه مي يابد تا با ذكري تازه اوج بگيرد:

گروه اول: اي شاه بي ياور حسين

گروه دوم: اي كشته خنجر حسين ...

و سپس چاوش خوانان دل ها را به كربلا مي برند و جواني از آن ميان علم را مثل پرچم برسر سوگواران عبور مي دهد و شب اين گونه در خاطر محرم ثبت مي شود.

علم به روستاي ديگر مي رود
در نوغاب هر دو علم در روستا مي مانند و همنفس مردم هستند اما در افضل آباد روز ششم محرم يك علم با علمداران و تعدادي از عزاداران راهي روستاي شوشود مي شود وتا روز هشتم محرم آنجا مي ماند كه مجالس پرشكوهي به احترام علم برگزار مي شود و همراهان علم و هيئت عزاداري خود روستاي شوشود هم ميهمان امام حسين هستند.اين علم غروب روز هشتم به روستاي افضل آباد باز مي گردد با علم ديگر با خواندن اذكار خاص و مراسم حسن حسين به استقبال علم مي روند وقتي دو علم به نشان احوالپرسي به هم مي رسند سوزناكترين قسمت ماجرا شكل مي گيرد و سپس عزاداران هر دو علم را تا جلوي مسجد بدرقه مي كنند و مهياي اقامه نماز مغرب و عشا مي شوند.

علمگرداني
شب تاسوعا هر كس هر جا باشد به روستا باز مي گردد و عزاداري شكوه افزون مي يابدحتي افرادي كه در شهرهاي دور هستند هم مي آيند گويا قرار آنجاست تا بي قراري ها به قرار آيد.صبح روز تاسوعا هم مراسم علم گرداني آغاز مي شود از يك خانه مشخص و ظهر باز در خانه مشخص طبق رسوم پايان مي يابد و در نوغاب بعد از ظهر نيز نيمه ديگر روستا به حضور علم و عزاداران تكريم مي شود.

مردم روستا جلوي خانه خود اسفند و نمك مي آورند و نام حسين با ذكر صلوات فضاي روستا را معطر مي كند علم جلوي هر خانه اي كه قرار گيرد، فاتحه واخلاص درگذشتگان صاحب خانه و فاتحه سلامتي اهل خانه خوانده مي شود و آنان هر نذر و نيازي كه داشته باشند انجام مي دهند و در اين ميان نوخانمان ها، كه البته به علت مهاجرت جوانان به ندرت در روستا هستند، سال اول زندگي خود را با هديه نذوراتي به علم متبرك مي كنند.

علم خانه به خانه مي رود عزاداران مخصوصا بزرگان روستا اين اذكار را مي خوانند.

روز عزاست امروز، جان در بلاست امروز

غوغاي روز محشر در كربلاست امروز

و به در خانه بعدي كه مي رسند مي گويند: بر متابعان يزيد پليد هر دمي صد هزار لعنت باد و جمعيت پاسخ مي دهد، بيش باد و كم مباد و بزرگترهاي ذكر خوان بر محمد و آل او صلوات مي فرستند و جمعيت همراهي مي كند وسپس از فاتحه خواني كه گاه با پذيرايي از عزاداران همراه مي شود علم به حركت در مي آيد و ذاكران مي خوانند:

آن دم كه از سرزين افتاد سرور دين

گويند آل ياسين وا غربتاست امروز

و در فاصله هاي خانه ها اذكار ادامه مي يابد كه:

گرييد اي عزيزان در ماتم شهيدان

خونين قبا حسين است واحسرتاست امروز

فرزند شاه مردان، افتاد در بيابان

غلتان به خاك ميدان ،اين كي رواست امروز

من بي كس و غريبم ،كز يار بي نصيبم

كو مونس و طبيبم، كز ما جداست امروز...

علم مي رود عزاداران هم، و چشم هايند كه با اشك لحظه به لحظه تازه و تازه تر مي شوند اين سال ها ،جوانان هم هيئت راه مي اندازند و پشت سر علم به سينه زني مي پردازند...

در نوغاب علم گرداني در دو نوبت صبح و بعد از ظهر در روز تاسوعا به پايان مي رسد اما در افضل آباد در صبح تاسوعا و صبح عاشورا مراسم برگزار مي شود.

صبح روسياه
مردم معتقدند بايد شب را با عزاداري به صبح رساند، لااقل جمعي بايد تا صبح بيدار باشند و هستند و كتابي به نام عاشورا مي خوانند و نزديكي هاي صبح ذكر به اينجا مي رسد كه

اي صبح روسياه زچه رو مي شوي سفيد

امروز مي شود خلف مرتضي شهيد

اي صبح دم مزن ،كاين صبح، شام ماست

بر سينه سنگ كوب كه قتل امام ماست

اي صبح دم مزن كه زمان بي شكيب شد

هنگامه شهادت شاه غريب شد....

عاشورا...
روز عاشورا در هر دو روستا به همراه علم ها و با عزاداري و اجراي مراسم حسن ... حسين... مردم به قبرستان ها و به سراغ درگذشتگان مي روند و خانواده ها به اندازه وسع خود نيازها و نذرهايي روي قبر هامي گذارند و به دفعات از عزاداران پذيرايي مي كنند، اينجا نيز اول علم ها را سر قبرهاي اموات تازه مي برند با ذكر مقدس حسين... حسين... حسين...پس دايره وار مي نشينند در يك مكان مشخص كه در افضل آباد حوالي مزار شهيدان سرافراز، غلامرضا زنگويي ،سيد محمد موسوي و غلامرضا زنگويي گرد هم مي آيند، غلامرضا زنگويي، بسيجي شهيد است كه 17 سالگي به جبهه رفت و در عمليات خيبر به شهادت رسيد و پس از 17 سال جنازه اش را به روستا باز آوردند و در حقيقت او هم شهيد اول است و هم شهيد آخر، چون در سال 65 ستوان دوم شهيد غلامرضا زنگويي به شهادت رسيد در سال 67 بسيجي دلاور سيد محمد موسوي و جنازه هر دو پس از چند روزي به خاك سپرده شد، تا غلامرضا شهيد اول و آخر باشد ... مردم كه نشستند، نذر هاي هر يك از قبور را كه مي آورند فاتحه آنان خوانده مي شود و مراسم يادبود اموات به پايان مي رسد.

علم هاي سرنگون
تلخ ترين قسمت محرم در روستاهاي نوغاب و افضل آباد شايد همين باشد كه علم ها نه عمودي كه افقي باز آورده مي شود و در مكان مشخص همه دسته جمعي رو به قبله،زيارت عاشورا زمزمه مي كنند و علمداران لباس از تن علم ها بدر مي آورند، به ياد صحراي كربلا كه علم حق و حقيقت بر زمين خونين نينوا افتاده است.

شام غريبان
شام غريبان مولا امام حسين هم در عاشورا شب برگزار مي شود اما گويا حال و هواي روستاها هم مثل كربلاست شب .. تاريكي ... تنهايي... و چقدر انسان احساس غربت مي كند شب يازدهم ،گويي همه را مي خواهند به اسارت ببرند مگر الگوهاي زينبي و سجادي را به اسارت نبردند هرچند آنان تا ابد آزاده اند...
جمعه 20 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خراسان]

[مشاهده در: www.khorasannews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 472]