تعزيه، نمايشي حماسه گو و نقل پرداز

واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: تعزيه، نمايشي حماسه گو و نقل پرداز
فرهنگي. تعزيه. تعزيه. تعزيه
تعزيه نمايشي ايراني و اسلامي است كه در طول تاريخ راويان آن حماسه گو و نقل پرداز با بازي نمايشي خود بيانگر مصائب اهل بيت نبي اكرم (ص) و خاندان پاكش بوده اند.

از مجيد امرايي: تعزيه يا همان هنر شبيه خواني نمايشي، آييني، ديني، مذهبي، ايراني و اسلامي و برگرفته از مصائب اهل بيت عليه‌الاسلام و بيانگر داستان‌ها و روايان و ظلم‌هايي است كه در طول تاريخ بر خاندان نبي اكرم ( ص) و شيعيان راستين راهش رسيده است.

بنا به گفته مورخان و اديبان ريشه تاريخي و آغازين هنر نمايش تعزيه به اعصاري پيش از ظهور اسلام در ايران برمي گردد .

مراسمي نمايشي آييني و مذهبي تحت عنوان سوگ سياوش و چگونگي بريده شدن سر او توسط گرسيوز توراني به دستور افراسياب پادشاه سفاك توران زمين .

اما تعزيه در لغت به معني به تعزيت نشستن و عزاداري در مدح و ثناي بزرگان دين خصوصا امام حسين (ع) و ياران با وفاي ايشان در صحراي تفتيده كربلا است .

اين نمايش آييني و به اعتقاد صاحب نظران كامل، در تكنيك و محتوا بيانگر داستان رشادت‌ها و از خود گذشتگي‌هاي مردان مردي است كه حكايت آنها طي قرن‌ها سينه به سينه و نقل به نقل و زبان به زبان در كوي و برزن از نسلي به نسل ديگر چون خوني جوشان در شريان‌هاي تاريخ بشري خصوصا رهروان مذهب تشيع جريان داشته است .

در نمايش تعزيه واقعه جانگداز كربلا و داستان جوانمردي سرور و سالار شهيدان و هفتاد و دو تن از ياران با وفاي ايشان در قالبي نمايشي با تكنيكي خاص و منحصر به فرد اجرا مي‌شود .

واژه تعزيه در برخي فرهنگ نامه‌ها در ريشه به معناي توصيه به صبر كردن ، خرسندي دادن و پرسش از بازماندگان و نزديگان درگذشتگان و در برخي مناطق ايران مانند خراسان به معناي مجلس ترحيم هم معني شده است.

در كتاب‌هاي تحقيقي برخي از مورخان و اديبان ايراني و غير ايراني و در چندين سفر نامه به قلم برخي از مستشرقين اروپايي و آمريكايي و آثار بر جاي مانده از برخي پژوهشگران و الواح گلي و نقش برجسته‌هايي كه بر روي سنگ نبشته‌هاي اعصار گذشته برجاي مانده، پيشينه نمايش شبيه خواني (تعزيه) به آيين‌هايي چون آيين ميترا ، سوگ سياوش و آيين يادگار زريران متصف مي كنند و برخي پديد آمدن آن را متاثر از عناصر اساطيري بين النهرين، منطقه آناتولي و مصر، و كساني نيز مصائب مسيح و ديگر افسانه‌هاي تاريخي در فرهنگ‌هاي هند و اروپايي و سامي را در پيدايي اين نمايش مذهبي موثر دانسته‌اند .

اما به عقيده بسياري از كارشناسان تعزيه جداي از شباهت هايش با عزاداري هاي آييني گذشته شكل تكامل يافته تر و پيچيده تر سوگواري‌هاي ساده شيعيان سده‌هاي نخستين براي شهداي كربلا است و خصوصا عزاداري سرور و سالار شهيدان حضرت ابا عبدالله الحسين (ع) .

اگر نمايش تعزيه را به معني عزاداري و سوگواري و نه به معني شبيه خواني امروزي گمان كنيم نخستين سوگواري بعد از پيشامد واقعه جانگداز سال ‪۶۱‬هجري از سوي گواهان عيني واقعه كربلا برپا شده است و نخستين تعزيت خوان و راوي كربلا را بايد حضرت زينب (س) و اولين نسخه نويس و روايت نويس اين واقعه جان سوز را بايد حضرت امام سجاد (ع) دانست .

همچنين اسرا و افرادي كه در سنين كودكي و نوجواني پس از عاشوراي حسيني به اسارت لشكر كفر درآمدند و بعدها نقل گويان واقعه دلخراشي شدند كه در طول قرن‌ها سينه‌ها را سوخته است و قلب‌ها را به درد آورده است .

در واقع از آن هنگامي كه قافله اسراي كربلا به طرف شام حركت كردند نخستين تعزيه‌ها در سوگ شهداي كربلا توسط كساني كه با چشمان خود اين واقع اسف بار را ديده بودند برپا شد.

در برخي كتب شبيه خواني و برپايي تعزيه واقعه كربلا را جهت تماشاي عيني اين داستان به يزيد منتسب كرده‌اند كه گويا از عاملين واقعه كربلا خواسته بود تا اعمال زشتي را كه مرتكب شده بودند براي او نمايش دهند و برخي به دوره حكومت صفويه و گروهي هم به دوران حكمراني ديالمه و عده‌اي هم به دوران حكومت قاجاريه نسبت داده اند.

اما هر چه هست و از هر زماني كه آغاز شده است تعزيه هنري است كه در طول تاريخ و توسط كساني كه هرگز نامشان در هيچ كتابي نوشته نشده است از نظر تكنيكي و محتوايي حفظ شده و چنان به تكامل رسيده است كه نمايشگران اين هنر ديني و مذهبي با اجراي خود دل هر دلسوخته‌اي را به درد مي‌آورند و با هر روايت خود نقل مي‌كنند مصائب و ظلم‌هايي كه در طول زمان بر شيعيان علي (ع) وارد آمده است .

اما در اجراي اين نمايش اصيل ايراني موسيقي به عنوان يكي از عناصر مهم ساختاري در نظر گرفته مي‌شود زيرا تعزيت گو و لحن زيبايش چنان با شعر و موسيقي درهم آميخته كه هرگز نمي‌توان گويش و كلام نمايشي او را از موسيقي جدا دانست .

اهميت موسيقي آوازي در تعزيه چشم گير است به گونه‌اي كه ايفاگران نقش ها مي بايست از دستگاه‌هاي موسيقي آوازي آگاهي كامل داشته باشند تا اگر نقش آنها تغيير يافت، بتوانند در آواز خواندن آن نقش معين به درستي عمل كنند در موسيقي تعزيه براي نقش‌هاي افراد سخت دل آوازهاي متناسب با نقش هايشان انتخاب مي‌شود وامام خوانان هم به موسيقي محزون سخن مي‌گويند شبيه خوان نقش شمر در نوا يا رجز مي‌خواند و شبيه خوان نقش حضرت علي اكبر (ع) كه در دشتي مي‌خواند.

بطور كلي نقش خوانان تعزيه يا به آواز سخن مي‌گويند و يا مطنطن و شاعرانه رجز خواني مي‌كنند اما در هر دسته كلام موزون و آهنگين است و اين از خصوصيات منحصر به فرد اين نمايش اصيل ايراني است كه درهيچ نمايشي دردنيا يافت نمي‌شود.

برپاكنندگان نمايش تعزيه در طول تاريخ براي پيش‌گيري و آمادگي از جابجا شدن نقش ناگهاني خود در اجراي شبيه خواني تاكيد كرده‌اند كه هر كس بايد لحن‌ها و شعرهاي ديگر نقش‌ها را هم فرا گيرد.

و دراين بين گاه كساني كه نقشي را به شيوه‌اي بهتر ايفا مي‌نموده‌اند آن نقش براي آنها نام و آوازه‌اي به هم زده است و نام آن شخصيت اصلي تعزيه، لقبي در زندگي روزمره شان شده است و چه خانواده‌ها و گرو ه‌هايي كه با اين نام‌ها شهره آفاق شده‌اند و تعزيه همچنان در طول زمان در زندگي شيعيان حماسه گو و نقل پرداز در هر زمان و هر مكان جريان خواهد داشت.
جمعه 20 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 79]