فرهنگ از نگاه مقام معظم رهبري

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: فرهنگ از نگاه مقام معظم رهبري
خبرگزاري فارس: فرهنگ به معناي خاص براي يك ملت، عبارت از ذهنيات، انديشه‏ها، ايمان‏ها، باورها، سنت‏ها، آداب و ذخيره‏هاي فكري و ذهني است كه از اين جهات، ما نه فقط از دنياي پيشرفته در علم و تكنولوژي، عقب نيستيم، بلكه در بسياري از جهات، از آنها جلوتر هم هستيم.

«بين علم و تكنولوژي و تبعات آن، با فرهنگ، تفاوت وجود دارد؛ اينها دو مقوله جداگانه‏اند. اگر چه خود علم هم جزء شاخه‏هاي فرهنگ است، اما فرهنگ به معناي خاص براي يك ملت، عبارت از ذهنيات، انديشه‏ها، ايمان‏ها، باورها، سنت‏ها، آداب و ذخيره‏هاي فكري و ذهني است كه از اين جهات، ما نه فقط از دنياي پيشرفته در علم و تكنولوژي، عقب نيستيم، بلكه در بسياري از جهات، از آنها جلوتر هم هستيم. البته نمي‏خواهيم مبالغه، اغراق‏گويي و مطلق‏گويي كنيم. گرچه در يك چيزهايي از همين شاخه‏هاي فرهنگ، خارجي‏ها و عمدتاً اروپايي‏ها، از ما جلوتر هستند.(1)
بخش عمده فرهنگ، همان عقايد و اخلاقيات يك فرد يا يك جامعه است. رفتارهاي جامعه هم كه جزء فرهنگ عمومي و فرهنگ يك ملت است، برخاسته از همان عقايد است. در واقع، عقايد يا اخلاقيات، رفتارهاي انسان را شكل مي‏دهند و به وجود مي‏آورند. خلقيات اجتماعي، رفتارهاي اجتماعي را به وجود مي‏آورند. بنابراين، درست است كه مقوله فرهنگ در موارد زيادي شامل رفتارها هم مي‏شود، اما اساس و ريشه فرهنگ، عبارت است از عقيده، برداشت و تلقي هر انساني از واقعيات و حقايق عالم و نيز خلقيات فردي و خلقيات اجتماعي و ملي. بنده چند نمونه از خلقيات اجتماعي و ملي را كه براي يك ملت تعيين كننده است، در اينجا عرض مي‏كنم. مثلاً عزم و اراده، غرور ملي، احساس توانايي، احساس قدرت بر اقدام و عمل و سازندگي، انضباط، نشاط، همكاري و مشاركت. اگر فرض كنيم ملتي همراه با ايمان و عقيده‏اي كه دارد، اين اخلاقيات را هم دارا باشد، خواهيم ديد كه چقدر در رسيدن به اهداف و آرمان‏هايش، به او كمك خواهد كرد. بنابراين، به نظر ما، مقوله فرهنگ از نظر تأثيرش در آينده يك ملت و يك كشور، با هيچ چيز ديگري قابل مقايسه نيست. اهميت مقوله فرهنگ از اين جاست.(2)
من فرهنگ كشور را در سه عرصه مهم و عام مشاهده مي‏كنم؛ اول در عرصه تصميم‏هاي كلان كشور است، يعني فرهنگ به عنوان جهت‏دهنده به تصميم‏هاي كلان كشور، حتي تصميم‏هاي اقتصادي، سياسي، مديريتي و يا در توليد، نقش دارد. وقتي ما مي‏خواهيم ساختمان بسازيم و شهرسازي كنيم، در واقع، با اين كار، داريم فرهنگي را ترويج يا توليد مي‏كنيم يا اشاعه مي‏دهيم. وقتي توليد اقتصادي هم مي‏كنيم، در واقع، داريم از اين طريق، فرهنگي را توليد مي‏كنيم؛ اشاعه مي‏دهيم يا اجرا مي‏كنيم. اگر در سياست خارجي، مذاكره‏اي مي‏كنيم و تصميمي مي‏گيريم، عيناً همين معنا وجود دارد. بنابراين، فرهنگ، مثل روحي است كه در كالبد همه فعاليت‏هاي گوناگون كلان كشوري، حضور و جريان دارد. فرهنگي كه بايد در توليد، خدمات، ساختمان‏سازي، كشاورزي، صنعت، سياست خارجي و تصميمات امنيتي، رعايت شود و حدود را معين و جهت را مشخص كند، چيست؟ اين بايد در اينجا معين شود. دوم به عنوان شكل‏دهنده به ذهن و رفتار عمومي جامعه است. حركت جامعه، بر اساس فرهنگ آن جامعه است. انديشيدن و تصميم‏گيري جامعه، بر اساس فرهنگي است كه بر ذهن آن، حاكم است. دولت و دستگاه حكومت، نمي‏تواند از اين واقعيتِ مهم، خود را كنار نگه دارد. وقتي مردم در خانواده، ازدواج، كسب، لباس پوشيدن، حرف زدن و تعامل اجتماعي‏شان، در واقع دارند با يك فرهنگ حركت مي‏كنند - بنده پيش از انقلاب در سخنراني‏هايم مثال مي‏زدم و مي‏گفتم فرهنگ مثل توري است كه ماهي‏ها بدون اين كه خودشان بدانند، در داخل اين تور، دارند حركت مي‏كنند و به سمتي هدايت مي‏شوند - دولت و مجموعه حكومت، نمي‏تواند خود را از اين موضوع بركنار بدارد و بگويد بالاخره فرهنگي وجود دارد و مردم به چيزي فكر مي‏كنند. نه، ما مسؤوليت داريم اين فرهنگ را بشناسيم. اگر ناصواب است، آن را تصحيح كنيم. اگر ضعيف است، آن را تقويت كنيم و اگر در آن نفوذي است، دست نفوذي را قطع كنيم. چيزهايي كه در فرهنگ عمومي ما ضعيف است، يا جايش كم است، يا به قول آقايان، احتياج به دُز بالاتري دارد، كدام است؟ يكي از آنها انضباط است. جامعه ما، به انضباط، نهايت نياز را دارد.

ديگري اعتماد به نفس ملي و اعتزاز ملي است، يعني احساس عزت كردن از اين كه من اهل ايرانم. به قول سهراب سپهري، «اهل كاشانم، روزگارم بد نيست». اين، افتخار است. يا در جاي ديگر مي‏گويد: «من مسلمانم». اعتزاز به ايراني بودن ما، به اين نياز داريم. البته اين با ملي‏گرايي ناقص - همان ناسيوناليسم منفي مطرودي كه ما هميشه آن را رد مي‏كرديم - نبايد اشتباه شود. اين، ناسيوناليسم مثبت است. اين، ملي‏گرايي، به معناي خوب قضيه است. ما به اين احتياج داريم.
مورد بعدي، قانون‏پذيري است. به هم تنه نزدن، از هم جلو نيفتادن، حق همديگر را برنداشتن، توي جيب همديگر دست نكردن. اينها قانون است و ما در جامعه، اينها را لازم داريم.
موضوع ديگر، غيرت ملي است. اگر ببينيم كسي دارد به نحوي از انحا، به مرزهاي فرهنگي يا ديني يا جغرافيايي يا ملي ما تعرض مي‏كند يا فكر تعرض دارد، بايد خون ما به جوش بيايد و غيرت ما تحريك شود.
مقوله بعدي، تدين و دين‏باوري است. دين‏باوري با همان معناي عام خودش. من به دانشجويان هم اين نكته را گفتم كه هر كس شب بيست و يكم، قرآن سرش گرفت و "بك يا الله" گفت، از نظر من، او همان دانشجويي است كه من مي‏گويم متدين و خدايي و مسلمان و حزب‏اللهي است. كاري ندارم از كدام حزب و جناح و تشكيلات است. ما بايد همه را به اين طرف بكشانيم كه شب بيست و يكم ماه رمضان، احساس كنند دلشان به سمت مسجد و قرآن مي‏كشد. اين حالت، براي كشور ما، خيلي لازم است.
موارد ديگر؛ فرهنگ ازدواج، فرهنگ رانندگي، فرهنگ خانواده، فرهنگ اداره و فرهنگ لباس است. بنده با مُد، خيلي موافقم و جزء آدم‏هايي هستم كه به مُد گرايش دارم؛ اما مُدي كه از داخل جوشيده باشد، چون مُد يعني ابتكار و نوآوري. نه چيزي كه از بيرون بيايد. مُد آرايش مو و لباس و حرف زدن ما، همه‏اش دارد از بيرون مي‏آيد. الگوي مصرف وسايل زندگي، مهم است اينكه فرش و پرده و چراغمان چه‏طوري باشد؟ اينها را نمي‏شود نديده گرفت. اگر كسي در بحر اين كارها برود، مي‏بيند چقدر سرمايه و فكر و همت و هنر، صرف اينها مي‏شود كه گاهي بسياري از آنها بيهوده است. بالاخره جايي بايد موضع خود را درباره اينها معين كند. حتّي اگر بگويد من الان وقت ندارم و اولويتم تعيين لباس ملي نيست. خيلي خوب، معلوم بشود كه ما تا پنج سال يا ده سال، اين اولويت را نداريم و مي‏خواهيم آن را كنار بگذاريم. اما بالاخره اين انبار مجموعه فرهنگي، [بايد] صاحبي داشته باشد. اين هم فرهنگ در عرصه دوم است.
عرصه سوم فرهنگ، سياست‏هاي كلان آموزشي و علمي دستگاه‏هاي موظف دولت است، يعني آموزش و پرورش، آموزش عالي و بهداشت و درمان. دستگاه‏هاي موظف دولت، بالاخره بايد سياست‏هاي كلان آموزشي و علمي‏شان را از مركزي بگيرند. درست است كه آموزش و پرورش خودش يك مجمع مشورتي دارد، ولي او كار ديگري مي‏كند و نزديك به اجراست و اما اين، دورتر از اجراست. كلان‏تر و وسيع‏تر نگاه مي‏كند.(3)

پي نوشت:
1. بيانات رهبر معظم انقلاب در ديدار عالمان و روحانيون تبريز، 5/5/1372.
2. بيانات رهبر معظم انقلاب در ديدار اعضاي شوراي عالي انقلاب فرهنگي، 19/9/1379.
3. بيانات رهبر معظم انقلاب در ديدار اعضاي شوراي عالي انقلاب فرهنگي، 26/9/1381.
.................................................................................................
انتهاي پيام/
جمعه 20 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 113]