برنامه هسته‌اي ايران و شوراي همكاري خليج فارس

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: برنامه هسته‌اي ايران و شوراي همكاري خليج فارس
خبرگزاري فارس: در اين نوشتار برانيم تا ضمن بررسي و ارزيابي موضع‌گيري شوراي همكاري خليج فارس نسبت به فعاليت‌هاي صلح‌آميز هسته‌اي ايران، دلائل چيستي و چرايي رويكرد كشورهاي حاشيه جنوبي خليج فارس در قبال فناوري هسته‌اي ايران را واكاوي نمائيم.

تجزيه و تحليل آماري موضوعات سياسي، بين‌المللي مرتبط با جمهوري اسلامي ايران در پنج سال اخير نشان مي‌دهد كه موضوع دستيابي كشورمان به مراحل پيشرفته فناوري صلح‌آميز هسته‌اي، به لحاظ ميزان حجم و فراواني، بالاترين رتبه خبري- تحليلي رسانه‌هاي گوناگون نوشتاري، ديداري و شنيداري در سطوح داخلي، منطقه‌اي و جهاني را به خود اختصاص داده است. صرف نظر از چرايي اين موضوع كه مجالي به فرصت نوشته‌اي جديد مي‌طلبد، اين امر نشان دهنده اهميت موضوع براي ايران، منطقه و كشورهاي غربي است كه به دروغ خود را نماينده جهان معرفي مي‌نمايند.

مسأله انرژي هسته‌اي ايران به زودي به محور و معياري براي بسط ارتباطات ديپلماتيك با ايران تبديل شد. هم از سوي ايران و هم از سوي سازمانها، كشورها و مجامع بين‌الملل. و لذا هر كدام از منظر حفظ منافع ملي خود به نسبت سنجي آن منافع با موضوع چالشگر هسته اي ايران پرداختند. عمده اين نگاه‌ها از دو رهيافت "تهديد" و " فرصت" خارج نيست. يكي از اين مجموعه‌هاي منطقه‌اي كه همواره نسبت به موضوع هسته‌اي ايران حساس و پيگير بوده‌ است، شوراي همكاري كشورهاي حاشيه خليج‌فارس است.

در اين نوشتار برانيم تا ضمن بررسي و ارزيابي موضع‌گيري شوراي همكاري خليج فارس نسبت به فعاليت‌هاي صلح‌آميز هسته‌اي ايران، دلائل چيستي و چرايي رويكرد كشورهاي حاشيه جنوبي خليج فارس در قبال فناوري هسته‌اي ايران را واكاوي نمائيم.

سطح تحليل نخست

در تحليل نخست ما بر اساس الگوي موازنه قوا به دنبال دست‌يابي به اين نكته هستيم كه شوراي همكاري خليج فارس از آن جهت كه هسته‌اي شدن ايران در بعد فناوري قدرت مضاعفي را به جمهوري اسلامي ايران خواهد داد لذا واكنش‌هاي منفي از خود نشان دادند. در ذيل برخي از مواضع شوراي همكاري و برخي از كشورهاي تاثيرگذار عرب را مرور مي‌كنيم:

1- وزراي خارجه در نشست دوره‌اي شوراي همكاري خليج فارس در جده (13 سپتامبر 2004) خواستار عاري نمودن منطقه خاورميانه از همه انواع تسليحات كشتار جمعي شدند.

2- شوراي همكاري خليج فارس در بيانيه پاياني بيست و پنجمين اجلاس سران شوراي همكاري در "منامه" برنامه هسته‌اي ايران را نظامي توصيف كردند.

3- در اجلاس سران شوراي همكاري در ابوظبي كه در بيست و هفتم و بيست و هشتم آذر 1384 برگزار شد، اين كشورها از برنامه‌هاي ايران ابراز نارضايتي كردند و خواستار به كار بستن شيوه مسالمت‌آميز يعني ديپلماسي اروپايي جهت بازداشتن ايران از دستيابي به فناوري هسته‌اي شدند.

4- "عزيز جبر شيال" استاد عراقي دانشگاه بغداد در يك سخنراني در شانزدهمين همايش بين‌المللي خليج فارس در دانشگاه تهران اظهار داشت كه مسئله هسته‌اي ايران مي‌تواند توازن سنتي قوا در منطقه خليج فارس را تغيير و ترتيبات امنيتي نويني را براي آينده با محوريت ايران ايجاد نمايد. البته وي بيان داشت كه اين تغيير موازنه، واكنش تند اعراب حوزه خليج فارس را در پي دارد.

5- در ماه مي 2005 وقتي كه دبير پيشين شوراي عالي امنيت ملي ايران آقاي حسن روحاني به كشورهاي شوراي همكاري سفر نمودند، "ريچارد لبارون" سفير آمريكا در كويت از دستيابي ايران به فناوري هسته‌اي غيرمتعارف انتقاد كرد.

6- در ژانويه سال 2005 عبدالرحمن العطيه دبير كل شوراي همكاري خليج‌فارس اظهار داشت كه عربستان سعودي و ديگر كشورهاي عضو شورا هيچ‌گونه توجيهي براي فعاليت‌هاي هسته‌اي‌ ايران نمي‌بينند و اين اقدامات ايراني‌ها نوعي ماجراجويي براي همه مردمان منطقه خليج‌فارس قلمداد مي‌شود.

7- سعود الفيصل وزير خارجه سعودي در سخنراني در شوراي روابط خارجي آمريكا خواستار دخالت اين كشور در برابر خواست ايران كه موازنه قدرت را در منطقه به هم زده، شد.

8- كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس برنامه‌هاي ايران را در وهله نخست در قالب تهديدي زيست محيطي ارزيابي نمودند. مثلا يك روزنامه‌نگار سعودي خاطرنشان ساخت كه راكتور هسته‌اي بوشهر بيشتر به منامه و دوحه نزديك است تا تهران.

9- با هدف نشان دادن خطر زيست محيطي فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران وزير كشور امارات متحده عربي قبل از ديدار رايس از منطقه و در راستاي اظهارات مقامات كويتي و عربستاني، كمك جامعه بين‌المللي در برابر خطر فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران و هشدار نسبت به خطر زيست محيطي نيروگاه بوشهر را خواستار شد.

10- بعد از مرحله زيست محيطي به مرحله امنيتي شدن مسئله هسته‌اي ايران مي‌رسيم. مثلا در راستاي مطرح شدن دستيابي ايران به چرخه كامل سوخت هسته‌اي، فرمانده هوايي و دفاعي امارات متحده عربي در آغاز سال 2005 در سخناني در مجله نيوزويك اظهار داشت «سپر موشكي شوراي همكاري براي اجرا به دو مرحله نيازمند است، مرحله اول گسترش سامانه دفاعي موشكي در سطح ملي و مرحله دوم كه در آينده خواهيم ديد تكامل اين سامانه در چارچوب شبكه دفاعي منطقه‌اي است».

11- در خصوص امنيتي جلوه دادن مسئله هسته‌اي ايران وزير دفاع بحرين در سخناني در مجله نيوزويك مدعي شد كه ايالات متحده بايستي نقش عملي و آشكار را در سامانه دفاع موشكي آينده در خليج فارس به عهده گيرد.

12- با اقدام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در فوريه 2006 به ارجاع پرونده ايران به شوراي امنيت دبير كل شوراي همكاري خليج فارس گفت كه ما با اين اقدام مخالف نيستيم. وي پس از تصويب قطعنامه 1737 عليه ايران و راي مثبت قطر در شوراي امنيت به قطعنامه مزبور ابراز خرسندي كرد.

نتيجه سناريوي نخست

به نظر مي‌رسد در سناريوي نخست، ايران و عربستان دو بازيگر مهم در اين حوزه به شمار مي‌روند. طبق اين وضعيت و مطابق نظريه توازن قوا، سامانه خليج فارس و مسائل مربوط به ترتيبات امنيتي خليج فارس محيطي مناسب براي فهم مخالفت كشورهاي عربي با فعاليتهاي ايران هسته‌اي مي‌باشد.

نتيجه اينكه كشورهاي حاشيه جنوبي خليج فارس متاثر از الگوي سنتي موازنه قوا بهره‌مند شدن جمهوري اسلامي ايران را باعث به هم ريختن وضعيت سياسي و امنيتي به نفع ايران تلقي مي‌كنند. از اينرو سعي آنها بر اين است تا به اشكال مختلف مانع بوجود آمدن ايران هسته‌اي شوند. در نتيجه نگاه به محيط پيرامون براساس الگوي موازنه قوا ـ به جاي نگاه كاركردگرايانه ـ از قرار گرفتن كشورها در مسير همگرايي جلوگيري مي‌كند.

پرسش جديد و سطح تحليل دوم

به نظر مي‌رسد شوراي همكاري خليج فارس و آمريكا درباره موضوع هسته‌اي ايران داراي موضع مشتركي هستند و كشورهاي حوزه خليج فارس با آمريكا در خصوص مسئله هسته‌اي جمهوري اسلامي ايران در يك جبهه قرار گرفته‌اند. حال سئوال اين است كه مخالفت كشورهاي عربي خليج فارس براي متوقف كردن ايران هسته‌اي ناشي از چه عوامل و نگراني‌هايي مي‌باشد و همسويي شوراي همكاري خليج فارس با آمريكا و غرب براي مهار فناوري هسته‌اي ايران چرا و چگونه شكل گرفته است؟

در اين سناريو با مداقه بيشتر و نگاهي عميق‌تر درصدد واكاوي چيستي و چرايي همسويي شوراي همكاري خليج فارس و آمريكا در خصوص برنامه‌هاي هسته‌اي ايران خواهيم بود. با تاكيد بر اينكه تحولات چند سال اخير در منطقه خاورميانه و مشخصا اشغال عراق و حاكميت شيعه، شرايط و موقعيت‌هاي تازه‌اي را براي كشورهاي سامانه خليج فارس فراهم ساخته است. بر اين اساس برخي از داده‌هاي اطلاعاتي براي تبيين سناريوي دوم را از نظر مي‌گذرانيم:

1- كشورهاي حوزه خليج فارس در 27 و 28 آذرماه 84 در بيانيه پاياني خشم و نارضايتي خود را از دخالت ايران در امور داخلي عراق اعلام كردند.

2- اشغال عراق توسط آمريكا در سال 2003 تبعات و تغييراتي را در برخي كشورهاي عربي در پي داشت. به عنوان مثال در عربستان براي اولين بار انتخابات شهرداري‌ها برگزار شد. و در بحرين شيعيان توانستند به رهبري شيخ علي سلمان در انتخابات مجلس پيروز شوند.

3- وضعيت سياسي جديد كه در عراق بوجود آمد و در نتيجه آن شيعيان مناصب سياسي را در دست گرفتند، كشورهاي عربي نارضايتي خود را مخفي نكردند. مثلا در دسامبر 2004 عبدالله دوم پادشاه اردن هاشمي از تهديد يك هلال شيعي سخن گفت. همچنين حسني مبارك در آوريل 2006 اعلام كرد كه وفاداري شيعيان خاورميانه به ايران بيش‌تر از وفاداري آنها به دولتهايشان است. اين موضع مورد تاييد كشورهاي عربي خليج فارس نيز قرار گرفت و از سوي آنها نيز تكرار شد.

4- عربستان از گزارش كميته بيكر هميلتون كه خواسته بود آمريكا براي حل مسئله عراق با ايران مذاكره شود نگراني خود را اعلام كرد. در سفر ديك چني به عربستان امير عبدالله صراحتا به او فهماند كه اگر آمريكا بخواهد درباره عراق با ايران گفتگو كند، سعودي‌ها از مقاومت سني‌ها عليه نيروهاي اشغالگر حمايت خواهند كرد.

5- تاكنون كشورهاي عربي به دليل اينكه شيعه در عراق حاكميت را بدست گرفته است، نه به عراق سفر رسمي داشته‌اند و نه سفارتخانه افتتاح كرده‌اند.

6- عربستان اعلام كرد كه قدرت گرفتن شيعيان در عراق مرزهاي شرقي اين كشور را تهديد خواهد نمود. همچنين سعودي‌ها مخالفت خود را با طرح پيشنهادي عراق براي ورود به ترتيبات امنيتي خليج فارس اعلام كردند.

7- كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس رسما از ايران به دليل حمايت از حزب‌الله لبنان به دليل ماهيت شيعي انتقاد كردند. وزير خارجه عربستان در حوادث اخير لبنان از ايران به دليل حمايت از حزب‌الله مطالبي را بيان كرد كه واكنش تهران را در پي داشت.

نتيجه سناريوي دوم

به نظر مي‌رسد عربستان و ايران همچنان بازيگران فعال اين حوزه هستند كه ورود يك بازيگر جديد با نام آمريكا و اشغال عراق و افغانستان و دخالت در امور لبنان باعث شد تا آمريكا و عربستان با مواضع مشترك و يكسان در صحنه‌هاي مختلف به عنوان قدرت هماهنگ عمل كنند. در وضعيت جديد به نظر مي‌رسد نگراني‌هاي موجود بين ايران و كشورهاي عربي بايد در محيط جغرافيايي و ذهني گسترده‌تري مورد توجه قرار گيرد و دغدغه‌هاي كشورهاي عربي از به هم ريختن توازن قوا در منطقه و مخالفت با ايران هسته‌اي معلولي است كه بايد علت واقعي را در جاي ديگري جستجو كرد. به همين دليل تحولات به وقوع پيوسته در عراق از سال 2003 و تحولات سياسي لبنان با آغاز جنگ 33 روزه نشان داد كه محيط مورد نياز براي تحليل مسئله فراتر از محيط سرزميني خليج فارس مي‌باشد.

از زمان سقوط رژيم بعثي، با توجه به پيش‌زمينه وقوع عمليات يازدهم سپتامبر و اقدام آمريكا به قرار دادن ايران در محور شرارت و ادعاي وزير دفاع سابق آمريكا رامسفلد مبني بر اين كه تهران به برخي از اعضاي القاعده و دوستانش براي فرار از افغانستان به ايران كمك كرده است، روابط ايران با كشورهاي حاشيه خليج فارس وارد مرحله تازه‌اي شد. همچنين خانم رايس، وزير امور خارجه كنوني و مشاور امنيت ملي پيشين آمريكا نيز تاكيد كردند كه كشورش همه تلاش خود را در دوره آينده براي جلوگيري از گسترش تسليحات كشتار جمعي توسط دولت‌هايي كه درصدد دستيابي بدان هستند، متمركز خواهد كرد، و اين بدان معني بود كه ايران هدف آينده آمريكاست. اما در منازعه سياسي جديد، شرايط به نفع ايران در منطقه خاورميانه و خليج فارس تغيير كرد، موضوعي كه آمريكا و برخي كشورهاي منطقه هرگز آن را پيش‌بيني نمي‌كردند.

جنگ آمريكا عليه عراق و فعل و انفعالات پس از آن و اتهامات واشنگتن به ايران مبني بر تلاش اين كشور براي بي‌ثبات كردن عراق، روابط ايران و آمريكا را بيش از پيش بحراني ساخت. اين امر كشورهاي عربي منطقه را تشويق كرد تا با در نظر گرفتن برخي اهداف مشخص شده، خود را با سياست‌هاي آمريكا هماهنگ سازند. كشورهاي عربي نگران بودند كه پس از اشغال عراق و حاكم شدن دولت جديد شرايط راهبردي منطقه به نفع ايران تغيير پيدا كند. لذا حاكميت گفتمان شيعه و پيام الهام‌بخش انقلاب اسلامي كشورهاي خليج فارس را بر آن داشت تا با بهانه ساختن برنامه هسته‌اي ايران، نگراني‌هاي امنيتي خويش را از سطح منطقه‌اي به سطح بين‌المللي منتقل و خود را با سياست‌هاي آمريكا در مقابل ايران همراه سازند.

بنابراين با توجه به دغدغه‌هاي شوراي همكاري خليج فارس مي‌توان به روشني موضع دول جنوبي خليج فارس مبني بر تعطيل نمودن يا از بين بردن برنامه هسته‌اي ايران را درك نمود و نكته مهم اينكه شوراي همكاري خليج فارس به علاوه ديگر قدرت‌هاي منطقه‌اي مانند اردن و مصر علي‌رغم اختلاف مواضع و تعارض منافع در برخي موضوعات، منفعت و مصلحت مشترك خويش را پشتيباني از سياست دول غربي كه هدف آن محروم نمودن ايران از توانمندي‌هاي هسته‌اي است، مي‌بينند.از اينرو طبق اين سناريو و در اين سطح تحليل، كشورهاي حاشيه خليج فارس كه از روند تغيير و تحولات در فلسطين، عراق و لبنان نگران بودند، تصميم گرفتند تا حمايت از غرب در خصوص مقابله با ايران هسته‌اي را با هدف مهار نمودن جمهوري اسلامي ايران پي‌گيري كنند. به نحوي كه ايران نتواند تاثيرات منطقه‌اي خود را در عراق و لبنان به جاي بگذارد. با اين توضيحات به نظر مي‌رسد كه كشورهاي عربي به خاطر مخالفت با موج بيداري اسلامي در منطقه، برنامه هسته‌اي را موضوع مناسبي براي از رمق انداختن قدرت الهام‌بخش جمهوري اسلامي ايران تلقي كرده‌اند.
..................................................................................................
انتهاي پيام/
پنجشنبه 19 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 193]