خاتمي:امام حسين(ع) يك آرمانخواه بزرگ

واضح آرشیو وب فارسی:تابناک: خاتمي:امام حسين(ع) يك آرمانخواه بزرگ
رئيس مؤسسه بين‌المللي گفتگوي فرهنگها و تمدنها يكي از مهمترين ويژگيهاي امام حسين (ع) را آرمان‌خواهي وي دانست و او را انساني وارسته معرفي كرد كه از تبعات منفي آرمان‌خواهي به دور است.

به گزارش خبرگزاري مهر، همزمان با شب عاشوراي حسيني طي مراسمي در خانه هنرمندان با حضور حجت الاسلام سيد محمد خاتمي و جمع زيادي از اهالي فرهنگ و هنر و علاقه مندان، ياد و خاطره سرور و سالار شهيدان حضرت اباعبدالله الحسين(ع) گرامي داشته شد.

در اين مراسم رئيس موسسه بين المللي گفتگوي فرهنگها و تمدنها طي سخناني به بازخواني قيام عاشورا و حركت امام حسين(ع) پرداخت.

وي در ابتداي سخنان خود گفت: عطر دل انگيز عاشورا را نسيم دل نواز پاك «احساسات» در جهان پراكنده كرد و همه فضاي تاريخ را گرفت. اين احساسات سبب شد كه اولا؛ هويت شيعي كه حول دو عنوان «عدل» و «عقل» مي چرخد، در تاريخ تثبيت شود و دوم؛ منشاء تحولات، خيزش ها و جنبش هاي عدالت خواهانه و ظلم ستيزانه شد. البته از اين احساسات سوء استفاده هم شد. زيرا عاشورا تاثيرگذار بود و بر دلها نشسته بود، كساني از احساسات برآمده از حادثه عاشورا نيز در مسير قدرت طلبي و قدرت خواهي خويش استفاده كردند. مختار ثقفي كه آن قيام معروف را انجام داد و واقعا انتقام شديدي از كشندگان اباعبدالله گرفت، به قدرت رسيد و ديري نپاييد كه قدرت را در مقابل رقيب خويش –مصعب پسر زهير- باخت و خود مصعب نيز قرباني قدرت طلبي مروان عبدالملك شد كه شعر خيلي لطيفي هم در اين زمينه موجود است. همچنين جنبش عباسيان در تاريخ كه بر دوش احساسات ضد اموي و حسين خواهي خصوصا ايرانيان سوار شد و با كمك سياه جامگان، توانستند با شعار خشنودي خاندان پيامبر و انتقام گرفتن از كساني كه اباعبدالله را شهيد كردند، به قدرت برسند و مي دانيم كه جناياتي كه آنها كردند گسترده تر و شايد عميق تر از جناياتي بود كه امويان انجام دادند.

او افزود: اين احساسات منشاء بروز و پيدايش جنبشهاي عدالتخواهانه زيادي شد كه بعضا پيروز شدند و بعضا پيروز نشدند و گاه همان هايي كه پيروز شدند، علي رغم انگيزه اوليه، خود نيز به همان راهي رفتند كه براي از بين بردن آن مبارزه كرده بودند. ولي عاشورا اين تاثير بزرگ را داشت و حركت عدالتخواهانه را در تاريخ زنده نگه داشت. خود انقلاب اسلامي ما بشدت متاثر از عاشورا و ياد و خاطره آن است. در هنگام براندازي، بروز انقلاب و جنبه سلبي آن، احساسات استبدادستيزي، استعمار ستيزي، عدالت خواهي، آزادگي و آزادي خواهي نقش بسيار مهمي در انقلاب داشت. گرچه در جنبه ايجابي هم با تاسي به آرمان اباعبدالله بنابراين بوده و هست كه نظامي عرضه شود كه انسان در آن داراي حق و حرمت است، عدالت جايگاه والايي دارد، آزادي داراي موقعيت ممتازي است و به هر حال نظامي است كه انسان در آن هم حرمت دارد و هم برخوردار است؛ آنچه كه مي خواستيم و مي خواهيم همين بود.

خاتمي تصريح كرد: عاشورا قطعا يك حادثه بي نظير و قطعه اي بي همانند در تاريخ بشري است. گرچه ما در حادثه عاشورا يك شكست ظاهري را مي بينيم كه تعداد اندكي از انسانهاي بزرگوار مي آيند و همگي از پا در مي آيند. اما اين حادثه از بعد معنوي يك پيروزي داشته است. يعني با توجه به آرماني كه اباعبدالله داشت، حتي خود او فدا شد تا آن آرمان پيروز شود كه اينگونه هم شد.

رييس موسسه بين المللي گفتگوي فرهنگها و تمدنها اضافه كرد: در اينجا كمي بايد در اين باره صحبت كنم كه «آرمان چيست؟» امام حسين(ع) معلم و پيشواي آزاده و سرمشق والاست و به همين خاطر آرمانخواه بزرگ است و با توجه به آرمانش، در تاريخ پيروز شده است. اما آرمان چيست؟ اولا انسان بدون آرمان، انسان نيست. انسان و انسانيت يك استعداد است و آرمان چيزي است كه اين استعداد را بارور مي كند و به كمال مي رساند. اگر آرمان را از انسان بگيريم، انسانيت او پژمرده مي شود و فروخواهد ريخت. شرط تداوم زندگي انساني و بارور شدن انسانيت او، به آرمان اوست. آرمان يك خواست و طلب است، اما هر خواستي آرمان نيست. انسان خواسته هاي جسماني دارد؛ گرسنه مي شود و خواستي براي سيري پيدا مي كند و حركتي در او ايجاد مي شود. ولي اين، آرمان نيست. بالاتر از نيازهاي «مستقيما برخاسته از جسم»، ولي باز هم برخاسته از حيات طبيعي انسان، يك سلسله خواستهاي ديگر هم هست كه در انسان تمنياتي ايجاد مي كند كه آن هم آرمان نيست، بلكه اگر دقيق آنها را بشكافيم بسياري از جنايتها، سركوبها، تبعيض ها و ستم ها، ناشي از همين خواستها و حركت براي تامين آنها بوده است. آرمان يك خواست متعالي است، براي تغيير وضع موجود، گذر از آنچه كه هست؛ بسوي يك هدف متعالي و مقصد عالي و والا. اگر چنين خواستي بود، آرمان هم هست. البته اين خواست هم جنبه فردي دارد و هم اجتماعي. در جنبه فردي كه مبتني بر نوعي شناخت انسان و جهان است و نوعي ايده جهان شناختي است كه: 1-هستي بزرگتر از ماده است. ماده تنها بخشي از هستي است، آن هم رويه و ظاهر هستي. 2-انسان گرچه موجودي محدود است و مبدائي دارد، ولي انجام ندارد. يعني در جهاني كه بزرگتر از ماده است، انسان موجودي است كه جاودانه است و همواره خواهد بود. آرمان در اين جهت كه جنبه فردي انسان است، يعني «خواست و طلب پيوند اين جان جاوداني در جهان بي انتها با جان جهان». يعني آن چيزي كه عارفان، سالكان و معناگرايان بزرگ داشته اند.

خاتمي در مورد خطرات آرمان هم گفت: اما در اينجا يك خطر وجود دارد و آن اينكه، اين خواست كه خيلي متعالي است، انسان را به انزوا و انفعال بكشاند؛ به بي تفاوتي نسبت به آنچه در اين جهان است برساند و يك نوع صوفي مسلكي غيرمسئول و منفعل ايجاد كند كه ما در تاريخ هم آن را داشته ايم. براي تحقق نيافتن اين خطر، يك اصل و ايده جهان شناختي ديگر هم لازم است و آن اينكه، درست است كه اين جهان رويه هستي است و هستي بزرگتر از اين دنياست، اما انسان در همين جهان برمي آيد؛ در متن همين جهان رشد مي كند؛ سرگذشت و سرنوشت او در اين جهان تعيين مي شود و نيز در متن جمع انسانهاست كه انسان مي تواند زندگي كند و خود را بسازد. در اينجاست كه جنبه اجتماعي و اين جهاني آرمان هم مشخص مي شود و آن اينكه، آرمانخواه متعادل و متعالي كسي است كه خواستار نظمي در اين جهان است كه درون آن انسان احساس هويت، حرمت و آزادگي كند؛ نظمي كه انسان در آن به لحاظ مادي و معنوي برخوردار باشد؛ نظمي كه در آن انسان احساس حقارت نكند. چنين نظمي را كساني مي توانند بسازند كه آن آرمانخواهي جنبه فردي را بيشتر داشته باشند و درصدد تحقق آن باشند. در چنين نظمي، آرمان انسان آرمانخواه، معطوف به نظامي است كه جز خدا در آن پرستيده نشود. چرا كه همه انسانها از همه جهان، جز خدا برترند و بنابراين درخور انسان نيست كه بنده و برده چيزي جز خدا باشد. يعني آزاد شدن از همه قيودي كه جز خداست و آزاد كردن انسان و احساس آزادگي در جهان.

وي در مورد نسبت آرمان و قدرت گفت: پرستش خدا و طبعا نظمي كه بر اين اساس استوار مي شود، در آن انسان داراي حق و حرمت و آزادي و آزادگي و سربلندي و سرفرازي است. آرمان با «قدرت» نسبت دارد. زيرا آرمان يك خواست است و هيچ خواستي تحقق پيدا نمي كند، مگر اينكه قدرت دارد. شما وقتي گرسنه هم مي شويد، بايد قدرت داشته باشيد تا برويد غذا را بخوريد و يا در هر خواست ديگري، اراده بايد باشد و اراده هم نيازمند قدرت است. در زمينه اجتماعي هم قدرت لازم است و درست در همين جاست كه مشكل پيش مي آيد. آرمان معطوف به صلاح و آراستگي و زيبايي است. قدرت در معرض فساد است و اگر مراقبت نشود؛ منشاء فساد هاي بزرگ مي شود. اگر قدرت، نه به عنوان راه بلكه به عنوان هدف در نظر گرفته شود، راهزن انسان مي شود. قدرت و قدرت طلبي در تاريخ فسادها و جنايتهاي بسيار بزرگي پديد آورده است. در اينجاست كه آرمان در عين حال كه براي رسيدن به هدف درصدد كسب قدرت است، همواره بايد ساز و كارهايي را در نظر بگيرد و راههايي را پيشنهاد كند كه در اين زمين لغزنده، قدرت به قعر فساد سقوط نكند و جامعه را نيز فاسد نكند.

او سپس به ويژگيهاي آرمان‌خواه اشاره كرد: آرمانخواه كسي است كه: 1- مي كوشد قدرت را از دست فاسدان و تبهكاران بيرون بياورد. 2- قدرت را مبتني بر خواست و اراده خود انسانها بكند. يعني آنها را رشد و آموزش بدهد و دانش، منش و بينش انسانها را بالا ببرد تا خود، قدرت را بدست بگيرد و مراقب قدرت باشند تا نگذارند به فساد متمايل شود. امام حسين(ع) يك آرمانخواه بزرگ است. در جهت فردي، دعاي عرفه كافي است كه آن عرفان بلند و آن آرمان والاي اباعبدالله را ببينيم و متوجه شويم كه چه انساني را تصوير مي كند. چگونه براي اينكه آزاد و آزاده باشد، فقط در مقابل خدا كه فقط او شايسته پرستش است، تواضع مي كند و همه چيز خود را به آن خدا پيوند مي دهد و در جنبه اجتماعي هم تجلي آرمانخواهي امام حسين(ع) در عاشوراست و هدف بزرگ امام حسين (ع): 1- اعلام ناروايي و نارسايي و نا جوري وضع موجود است. 2-ايجاد حركت بسوي وضع مطلوب.
وضع موجودي كه امام حسين(ع) در آن عاشورا را آفريد، چه بود؟ رواج زشتي، مهجوريت نيكي و پاكي و حتي مطروديت آن، گسترش ستم، تحقير انسان، تحمل ناپذيري حكومت، بي مسئوليتي حكومت در مقابل خدا و بندگان خدا. خيلي جالب است كه امام حسين(ع) جهت حركت خود را «امر به معروف و نهي از منكر» مي داند. يعني جلوگيري از انحراف قدرت و رسوا كردن قدرت و رسوا كردن سلطنت متكي بر چپاول، امپراطوري متكي بر آزادي كشي و تبعيض را امر به معروف و نهي از منكر مي داند.

خاتمي افزود: «معروف» يعني نيكي و نيكويي؛ «منكر» يعني زشتي و پليدي. ما در ذهن خودمان همين موارد جزئي نيكي را مي بينيم وديگران را به آنها سفارش مي كنيم و موارد جزئي نارسايي و ناروايي را هم كه مي بينيم، نهي مي كنيم. امام حسين (ع) با اين حركت خويش مي خواست ذهنيت تاريخ را تصحيح كند و كرد و پيروز شد. او مي خواست بگويد كه ما دو اسلام داريم: يكي اسلامي كه تحقق پيدا كرده، چه در زمينه معنا از مسير خودش منحرف شده، چه از لحاظ نظام اجتماعي از مديريت عادلانه و ساده پيامبر(ص)، اميرالمومنين(ع) و حتي تا حدود زيادي دوران خلافت راشده، دين انحراف عظمي پيدا كرده و به نام خلافت پيامبر(ص)، حكومت ديني و اسلام، بدترين اشكال ستم و بيداد و تحقير انسان حاكم شده است؛ اين اسلام نيست. اگر قيام اباعبدالله نبود، ترديد نكنيد كه ذهن تاريخ قضاوت مي كرد كه اسلام همان است كه در تاريخ پياده شد و در چهره حكومتهاي جبار و نيز انديشه هاي واهي و باطل در اسلام تحقق پيدا كرد و جلوه كرد.

خاتمي معتقد بود كه امام حسين(ع) مي خواست بگويد كه اسلام دو چيز است: يكي اسلامي كه قدرت را بدست گرفت و پياده شد و مردم را نابود كرد و يكي اسلامي كه براي آزادي مردم، رفاه مردم و برخورداري مادي و معنوي مردم آمده بود. مگر ايشان در اين زمينه پيروز نشد؟ تفكيك اسلام تاريخي از اسلام حقيقي. اين تصحيح ذهنيت كه صورت گرفت، تغيير اين وضعيت نيز بايد انجام بگيرد. اما چگونه؟ از طريق آگاهي مردم. نظام مطلوب چيست؟ نظامي كه خياي ساده و كوتاه در خود قرآن هم آمده است: «وليمكن لهم دينهم دينه لزرتضا لذا لون و ليبدلنهم من بعد خوف امنا يعبدونني لايشركون و بي شيئا». اين نظام مطلوب را خدا تصوير مي كند تا زماني كه دين مورد خشنودي خدا تحقق پيدا كند. يعني تا دين نيست و تا دين منحرف هست(دين مورد رضايت خدا نيست)، جامعه مطلوب خدا تحقق پيدا نمي كند. اين جامعه مطلوب دو خصوصيت دارد: يكي اينكه، انسان در مقابل هيچ چيز جز قدرت، زيبايي، حكمت و مهرباني مطلق كه خداست، سر تسليم فرود نياورد و يكي، «جامعه امن» كه خوف بر آن حاكم نباشد؛ خوف بيماري، خوف فقر، خوف آينده فرزندان و خود، خوف حاكميت بيدادگران، خوف هزينه داشتن نقد حاكمان و... .

وي سپس به نقش مردم در نظام اسلامي پرداخت و گفت: اين نظام مطلوب از طريق اراده خود انسان ميسر مي‌شود. مگر پيامبر(ص) آمده كه انسانها را به روز وادار كند كه به صلاح برسند؟ خداوند به صراحت مي گويد كه ما پيامبران را فرستاديم و كتابها را نازل كرديم تا مردم خودشان به قسط برخيزند (ليقوم ناس بالقسط) و كار پيامبر هم تذكر و روشنگري است. آگاهي دادن تقويت اراده است تا مردم به پا خيزند، آنچه كه حقشان است بگيرند و از آن حق پاسداري كنند و حكومت عدل را بوجود بياورند، عدالت را در جامعه مستقر كنند. امام حسين(ع) ذهنيت تاريخ را تصحيح كرد و گفت كه اين وضع، وضع بدي است و آنچه كه هست از آنچه كه خدا و پيامبر او مي خواست و در خور شان انسان است، فاصله زيادي دارد و گفت كه بايد ايستاد و مقاومت كرد و جلو رفت تا به آنچه حق است رسيد و چيزي كه صلاح است را پياده كرد.

خاتمي افزود: امام حسين(ع) نمي‌خواست كه با زور اين مساله را تحقق ببخشد و اگر به زور هم امكان داشت، دوام نمي يافت. او راه پدرش علي بن ابي طالب(ع) را رفت. ايشان وقتي حكومت را قبول كرد كه همه خواستند (لو لا حضور حاضر). او مي گويد كه چون مردم مي خواهند، راي مي دهند و رضايت مي دهند، من هم به عنوان يك عالم روشن انديش خداشناس مسئولم كه در مقابل مظلوميت مظلوم و ستم ظالم آزام نگيريم و چون مردم مي خواهند، مي آيم. خيلي هم جالب است كه اباعبدالله يكي از انگيزهاي قيامش را درخواست و تقاضاي مردم كوفه مي داند. مي گويد كه مردم از من خواسته اند اين نظام فاسد از بين برود و نظام صالح روي كار بيايد و من به عنوان يك انسان مسئول بايد به راي و خواست مردم اعتنا كنم و بيايم. البته آنها از نظر خود برگشتند كه يا ترسيدند و يا ناشي از بي شخصيتي شان بود و يا تطميع شدند و امام حسين(ع) را تنها گذاشتند. ولي امام حسين(ع) مي گويد، چون مردم خواستند، من هم مي خواهم؛ تحول با خواست مردم است و رشد مردم آن است كه از آنچه خود بدست آورده اند، پاسداري كنند. ابتناء قدرت -كه بايد آرمان را تامين كند- بر خواست و رضايت مردم و نيز دادن ساز و كاري كه مردم دائما از اين قدرت مراقبت كنند كه فساد پيدا نكند. قهرمان اين عرصه خود مردم هستند و راي و رضايت و حضور آنها، ابتناء قدرت به خواست آنها و مسئوليت قدرت در مقابل مردم مساله اي است كه اصلا در آفرينش هم چنين است و اباعبدالله هم همين را مي خواست و به همين دليل حركت خود را معلل و مدلل به اجابت خواست مردم مي داند.

حجت‌الاسلام سيد محمد خاتمي در پايان اظهارات خود، با اشاره به اتفاقات رخ داده در دشت كربلا، آنها را لحظاتي دانست كه حماسه و شور را در غالب غزل و عشق ترسيم مي كند. وي اظهار داشت: دو تابلو از عاشورا ترسيم مي شود.؛ يك تابلو سرشار از زيبايي، منطق، آزادگي، سرفرازي و عزت و تابلوي ديگر، سياه از حقارت، ذلت، ددمنشي و رذالت كه هيچ لحظه ديگري در تاريخ نيست كه اين دو صحنه را با يكديگر ترسيم كند.

وي در ادامه به بازگويي لحظات خداحافظي امام حسين(ع) و حضرت علي اكبر(ع) پرداخت.

پيش از سخنان سيد محمد خاتمي تني چند از هنرمندان به قرائت قطعه شعرهايي درباره واقعه عاشورا پرداختند و پس از سخنان وي نيز يكي از مداحان اهل بيت به ذكر مصيبت پرداخته و در پايان زيارت عاشورا قرائت شد.
چهارشنبه 18 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: تابناک]

[مشاهده در: www.tabnak.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 263]