السلام عليك يا اباعبدالله الحسين(ع) تعزيه امام حسين (ع) ، ميراث معنوي ايرانيان

واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: السلام عليك يا اباعبدالله الحسين(ع) تعزيه امام حسين (ع) ، ميراث معنوي ايرانيان
تفرش- تعزيه در لغت به معني سوگواري و برپاي داشتن يادبود عزيزان از دست رفته است ولي در اصطلاح به گونه اي از نمايش مذهبي منظوم گفته مي شود كه در آن عده اي اهل ذوق و كار آشنا در مناسبتهاي مذهبي بويژه ماه محرم اجرا مي كنند.

تعزيه خوانان در جريان سوگواري هاي ماه محرم و عزاداري سالار شهيدان حضرت امام حسين ( ع ) براي باشكوه تر نشان دادن مراسم ونيز نشان دادن ارادت و اخلاص به اوليا، با رعايت آداب و رسوم و تمهيدهايي خاص و نيز بهره گيري از ابزار ها و نواها و گاه نقوش زنده برخي از موضوعات مذهبي و تاريخي مربوط به اهل بيت به ويژه واقعه كربلا راپيش چشم بينندگان باز آفريني مي كنند.
در واقع تعزيه و شبيه خواني به عنوان هنري اصيل و يكي از مهم ترين ابزارهاي پيام رساني واقعه كربلا از ديرباز در استان مركزي جايگاه ويژه اي داشته و اكنون نيز يكي از عوامل پيوند معنوي نسل جديد با حماسه عاشورا است.
هر ساله با فرا رسيدن ماه محرم و صفر جاي جاي استان مركزي ميزبان گروه هاي هنري تعزيه گردان و شبيه خوان متعددي است كه به رسم ديرين با بازسازي صحنه هاي عاطفي و به ياد ماندي از مظلوميت كاروان حسيني ( ع ) و اهداف قيام عاشورا نقش موثري در آشنايي اقشار مختلف با واقعه كربلا و قيام امام حسين (ع) ايفا مي نمايد.
در اين ميان مي توان به شهرستان تفرش به عنوان فعالترين نقطه تعزيه خواني در استان مركزي اشاره كرد ، كه تعزيه در آن ريشه اي كهن دارد .
عده اي از صاحب نظران رمز ماندگاري تعزيه در اين شهرستان را مذهبي و به تبع آن مردمي بودن تعزيه و داشتن صورت نمايشي مي دانند كه موجب شد عامه مردم پذيرا و دلبسته آن شوند.
شهرستان تفرش از دوره قاجار يكي از مراكز مهم اجراي تعزيه در كشور بوده است كه مي توان اين شهرستان را يكي از قطب هاي مهم تعزيه و خاستگاه هنرمندان صاحب نام شبيه خوان و تعزيه گردان "" تكيه دولت"" در زمان ناصرالدين شاه قاجار به شمار آورد.
از چهره هاي شاخص تعزيه در تفرش مي توان به مرحوم"" محمد تقي حيدري"" ، "" ميرزا غلامحسين طادي ""،"" حاج رجبعلي تفرشي"" ، و عمويش ""حاج محمود "" كه از خوانندگان زمان ناصرالدين شاه در ""تكيه دولت"" بوده اند، اشاره كرد.
در واقع تاريخچه پيدايش تعزيه به صورت دقيق پيدا نيست برخي با باور به ايراني بودن اين نمايش آييني ، پاگيري آن را به ايران پيش از اسلام به پيشينه سه هزار ساله سوگواري بر مرگ پهلوان مظلوم داستانهاي ملي ايران سياوش (سوگ سياوش ) نسبت داده و اين آيين را مايه و زمينه ساز شكل گيري آن دانسته و برخي ديگر با استناد به گزارشهايي، پيدايي آن در ايران بعد از اسلام و مستقيما از ماجراي كربلا و شهادت امام حسين (ع) مي دانند.
يك پژوهشگر شهرستان تفرش در زمينه تاريخ پيدايش تعزيه به ايرنا مي گويد: تعزيه خواني از زمان ديلمييان در ايران اجرا و در دوره صفويه تحول نهايي خود را طي كرد و به شكلي كه اكنون مي شناسيم تكامل يافت.
" عباس ملا اسماعيلي" مي گويد: تعزيه خواني در جريان رشد و رونق خود در دوره قاجار در اغلب نقاط كشور و نيز در تفرش قشرهاي مختلف مردم را به خود جلب كرد.
وي ادامه مي دهد: بزرگان ، اعيان و مالكان در سازماندهي تعزيه نظارت يافتند و نفوذ و امكانات اين قشر در تكامل سريع فني و نمايشي تعزيه و نيز در بناي تكيه ها در تفرش موثر افتاد و عامه مردم نيز در اين امر مشاركت كردند.
ملا اسماعيلي افزود : قديمي ترين نسخه هاي تعزيه ايران را مي توان در تفرش يافت چرا كه مردم اين منطقه جزو نخستين كساني بودند كه پس از ورود اسلام به ايران مذهب شيعه را پذيرفتند.
از اين رو تعزيه نامه يا نسخه نوشته از ديگر ابزار تعزيه خواني است كه در واقع همان متن نمايش شبيه خواني است و از ويژگي هاي آن، اين است كه تماما به صورت شعر است.
نسخه شبيه خواني متني است در قالب اشعار مختلف كه پيشينه نگارش آن به اواسط قرن دوازدهم هجري مي رسد.
اين اشعار كه اغلب توسط شاعراني گمنام يا تعزيه گردان ها سروده شده و بعضا اشعار عاميانه نيز در آنها ديده مي شود، در واقع مثل نمايشنامه در تئاتر است كه تعزيه گردان، نسخه هاي مربوط به هر نقش را قبل از شروع مجلس شبيه خواني به ايفاكننده نقش مربوطه مي دهد.
نسخه هاي مربوط به هر نقش به صورت دفتر جداگانه اي است كه گفت وگوهاي او در تعزيه به صورت مجزا نوشته شده است. شبيه خوان ها براي آساني كار، به هنگام اجرا تكيه كاغذي به نام فرد در دست دارند كه در آن مصراع آخر نقش طرف مقابل و يا مصراع اول از ادامه نقش خود در آن نوشته شده تا بتواند نقش آفريني خود را به درستي انجام دهد.
منابع سرايش اشعار بيشتر همان مرثيه ها، مقتل نامه ها، كتب مربوط به حماسه هاي ديني و احاديث و اخبار بوده اند.
از جمله شاعراني كه در اين زمينه تلاشي ارزشمند داشته اند، مي توان از ميرزا نصرالله اصفهاني متخلص به "شهاب" نام برد كه در عهد ناصري وبه ترغيب ميرزا تقي خان اميركبير به گردآوري و تكميل اشعار تعزيه پيش از خود پرداخته و خود تعزيه هايي را به نگارش درآورده كه مجلس شبيه خواني "حضرت مسلم"از آن جمله است.
از ديگر شاعران " محمدتقي نوري" و" سيدمصطفي كاشاني" معروف به "ميرعزا" را مي توان نام برد كه خود تعزيه گرداني به نام بوده و مجلس تعزيه "حربن رياحي"منسوب به اوست.
قديمي ترين نسخه تعزيه خواني تفرش نيز سه قرن قدمت دارد كه هم اكنون در اختيار يكي از شهروندان اين شهرستان است ، اين نسخه در 20 صفحه به خط شكسته نستعليق در مدح حضرت علي (ع) تدوين شده كه اشعار و خوشنويسي آن متعلق به محمد مومن تفرشي از فقهاي بزرگ منطقه آن زمان بوده است و در حال حاضر نيز در مجالس تعزيه اين شهرستان از نسخ قديمي اين نسخه و نسخ ""مير انجم"" و ""ميرعزاي قزويني"" استفاده مي شود .
اما وسايل و ابزار مورد استفاده در نمايش تعزيه هم منحصربه فرد است، در واقع اجراي تعزيه نياز به صفحه آرايي خاصي ندارد و اغلب بدون هيچ صحنه از پيش تعيين شده اي مي توان آن را اجرا كرد، از همين رو برخي از دست اندركاران نمايش اروپا از جمله گروتوفسكي لهستاني، تعزيه را جلوه اي از تئاتر ساده و ناب مي داند.
دايره استفاده از وسايل، متناسب با موضوع نمايش تعزيه بسيار متنوع و گسترده است ، از مهم ترين وسايل جنگي مي توان به شمشير، خنجر، سپر، تير و كمان، گرز، زره، كلاهخود و پر و بيرق اشاره كرد.
اما در اجراي هنر نمايشي شبيه خواني به دليل محدوديت هاي موجود، چنانچه به تقدس ماجرا آسيب نرسد استفاده از وسايلي به عنوان سبيل كاربرد فراوان دارد.
پرچم هاي سبز، سرخ و سياه نماد اهل بيت، علم نماد درفش سپاه امام حسين(ع)، تشت آب به نشانه رود فرات، شاخه هايي از درخت بيد يا كاج سمبل نخلستان و درخت، نيم تنه بلند و سفيد يا كفني، نشان از نزديكي مرگ و شهادت، ريختن كاه بر سر به نشانه عزا و ماتم، اسب سفيد و زيبا سمبل ذوالجناح، گهواره آغشته به خون، بيانگر به شهادت رسيدن كودك شير خوار اباعبدالله بن الحسين( ع ) است .
محل برگزاري نمايش شبيه خواني نيز در گذشته هاي دور و به ويژه دوران قاجار بيشتر در حياط كاروانسراها، بازارها، ميادين، فضاي باز يا منازل شخصي بوده است.
پس از آن اين مجالس، به حسينيه ها و تكايا راه يافت و امروزه اين مجالس بيشتر در فضاي باز يا تكايا اجرا مي شود ، معماري و تركيب ساختمان هاي تكيه بدين صورت است كه محل اجراي نمايش در وسط به صورت سكوي بزرگي است به بلندي نيم متر وبه اشكال مربع يا مستطيل كه از دو طرف پله و راه شيبداري براي رفت و آمد شبيه خوان ها وجود دارد كه به آن تختگاه يا خيمه گاه مي گويند.
چهار طرف اين خيمه گاه فضايي است به طول و عرض مناسب كه محل رفت و آمد شبيه خوان ها و تاخت و تاز اسب ها و عبور كاروان است.
دور تا دور تكيه ها حجره هايي وجود دارد كه محل نشستن تماشاگران است، در طبقه بالاطاق نمايي ساخته مي شود كه مخصوص زنان است و يكي از اتاق ها يا حجره ها كه همكف است، به عنوان رخت كن يا لباس خانه استفاده مي شود.
تكيه حداقل داراي دو درب ورودي و خروجي است كه راه به فضاي پشت تكيه كه محل نگهداري اسب ها و شترهاست، دارد.
در شهرستان تفرش و روستاهاي اطراف نيز تعداد زيادي تكيه وجود دارد كه در سال هاي اخير تعدادي از آنها به طرز زيبايي مرمت و بازسازي شده اند ومعمولادر طول سال در تكاياي معروف اين شهر و به مناسبت هاي مختلف مراسم شبيه خواني برپا مي شود.
تكيه قديمي زاغرم تفرش به عنوان دومين تكيه خشت و گل ايران از ديگر مكانهاي اجراي تعزيه در ماه محرم است كه از معماري خاصي برخوردار بوده و جزو آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.
در واقع رواج مراسم شبيه خواني و برپايي آن در بيش از 10 حسينيه در مناطق شهري و روستايي شهرستان تفرش بيانگر جايگاه اين هنر ديني در بين مردم اين ديار است .
گروه هاي تعزيه خوان شهرستان تفرش نيز تا كنون در كشورهاي فرانسه و ايتاليا به اجراي مراسم شبيه خواني پرداخته و در انتقال مواريث غني فرهنگ عاشورا به جهانيان نيز سهيم شده اند.ك/4
559/7110 /557 / 1645
دوشنبه 16 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 1425]