ناميبيا، بهشت سريع‌ترين دونده جهان

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: ناميبيا، بهشت سريع‌ترين دونده جهان
حيوانات- علي ترك قشقايي:
ناميبيا كشوري در جنوب قاره آفريقاست كه بخش وسيعي از آن را صحراي معروف ناميبيا پوشانده است.

اين كشور يكي از مهم‌ترين زيستگاه‌هاي يوزپلنگ در دنياست، اين امر دستاورد تلاش‌هاي زني به نام لاري ماركر است كه در اين كشور موفق به تاسيس مركزي براي حفاظت يوزپلنگ‌ها شده است. اين كشور تا سال 1990 بخشي از خاك آفريقاي جنوبي محسوب مي‌شد كه در همان سال به رهبري سام نوجما توانست پس از 25 سال درگيري با دولت آفريقاي جنوبي، استقلال خود را به دست آورد. محصولات صادراتي آن شامل الماس، مس، طلا، روي، سرب، اورانيوم، دام اهلي، ماهي و پوست گوسفند است.

نوشين ساطعي، كارشناس رشته زيستگاه‌ها و تنوع زيستي است كه براي گذراندن يك دوره آموزشي جهت حفاظت يوزپلنگ به ناميبيا، مقر مركز حفاظت از يوز Cheetah Conservation Found (CCF) سفر كرده و به تازگي از اين سفر بازگشته است. ساطعي هم‌اكنون در تدوين كتاب‌هاي «آموزش محيط بان» و «يوزپلنگ‌ها براي هميشه» با انجمن « بوم پژوهان» همكاري دارد. آنچه در پي مي‌آيد گفت‌وگويي است درباره يوز و وضعيت اين‌گونه نادر حيات وحش در ناميبيا.

* جانوران شاخص ناميبيا كدامند؟

ناميبيا را با يوز آن مي‌شناسند و آن هم به‌دليل عملكرد خوب CCF درخصوص اين‌گونه است بعد از آن‌گونه‌هاي شاخص را مي‌توان كرگدن، فيل و شير به حساب آورد اما به‌طور كلي حيات وحش اين كشور داراي اهميتي بين‌المللي است و سالانه هزاران نفر براي بازديد پرندگان و پستانداران آن به اين كشور مي‌آيند.

* چگونه با مركز حفاظت از يوز آشنا شديد؟

من علاقه زيادي به يوز دارم و سعي مي‌كنم با تمامي مسائل مرتبط با آن در ايران و آفريقا ارتباط برقرار كنم. يكي از افرادي كه هميشه دلم مي‌خواست با فعاليت هايش آشنا شوم خانم لاري ماركر (Laurie Marker) بود. روي اينترنت سايت CCF را به‌طور ماهانه بازديد مي‌كردم و با دوره‌هاي آن آشنا شدم و تصميم گرفتم در دوره «مطالعه زيست شناختي يوز» كه مورد علاقه من بود شركت كنم. خانم ماركر يكي از معروف‌ترين حافظان يوزپلنگ در دنياست كه به‌عنوان موفق‌ترين فرد در اين زمينه در دنيا شناخته شده است.

خانم ماركر حفاظت از يوزپلنگ را در سال 1974 آغاز كرد و در سال 1977 به ناميبيا كه يكي از مهم‌ترين زيستگاه‌هاي يوز است سفر كرد و به روياي خود تحقق بخشيد و با توله يوز خود به نام «چوباكا» توانست كمك‌هاي مالي و معنوي زيادي را از سراسر دنيا براي حفاظت از يوزپلنگ دريافت كند. وي در سال 1990 مركز حفاظت يوزپلنگ را به‌طور رسمي در ناميبيا تاسيس كرد و اهداف اصلي اين مركز را بر پايه آموزش جوامع محلي، مطالعات بوم شناختي و زيست شناختي يوز و آموزش كارشناسان در سراسر دنيا قرار داده است.

* كارگاه چگونه برگزار شد؟

من در يك دوره مربوط به «بيولوژي حفاظت» كه از 29 مهر تا 27 آبان ادامه داشت شركت كردم. اين دوره شامل دو بخش اصلي مي‌شد؛ يك بخش مربوط به جوامع محلي و بخش ديگر در ارتباط با مطالعات علمي زيست شناختي يوز و ديگر هم بوم‌هاي آن بود. در بخش اول هدف يافتن رابطه‌اي متقابل بين يوز و مردم محلي به‌ويژه دامداران و يافتن راهكارهاي مؤثر براي كاهش اين تقابل بود كه روش‌هاي مربوط به اين موضوع آموزش داده شد. در بخش دوم تمامي فنون مربوط به يافتن ويژگي‌هاي زيستي، بوم شناختي و زيستگاهي يوز آموزش داده شد تا با شناخت آنها بتوان راهكارهايي علمي و قابل‌قبول جهت حفاظت و بهبود وضعيت اين‌ گونه ارائه كرد. اين بخش عواملي چون مطالعه روي زيستگاه يوز و هم بوم‌هاي آن، مسائل ژنتيك و كلينيكي و بسياري مسائل مهم ديگر را شامل مي‌شد. در هر دو بخش تجربه ساير كشورها به اشتراك گذاشته شد.

* در اين مدت از كدام مناطق حفاظت شده يا پارك‌هاي ملي ديدن كرديد؟

من به اتفاق 8 تن از كارشناسان ايراني شركت‌كننده در اين مدت از پارك ملي اتوشا كه يكي از معروف‌ترين پارك‌هاي ملي آفريقاست ديدن كرديم و البته از مناطق حفاظت شده Nyae Nyae و Anabeb و نيز مناطق تحت حفاظت و مديريت CCF بازديد كرديم. جالب است بدانيد در اين كشور منطقه‌اي از سوي يونسكو به‌عنوان ذخيره گاه زيست‌كره ثبت نشده است.

* آيا ناميبيا كشور ثروتمندي است كه توانسته در صنعت طبيعت‌گردي موفق باشد؟

ناميبيا مثل اكثر كشورهاي آفريقا در گذشته مستعمره كشورهاي اروپايي بوده است. اكثر مردم از طريق اكوتوريسم و شكار ارتزاق مي‌كنند اما تعداد كمي هم به دامداري مشغول هستند. مردم بومي چندان ثروتمند نيستند اما سرمايه‌گذاران اروپايي به‌ويژه آلماني‌ها با ايجاد و گسترش بخش اكوتوريسم در اين منطقه درآمدهاي خوبي دارند.

* آيا محيط‌زيست در اين كشور از سوي دولت حمايت مي‌شود؟ به عبارت بهتر اين كشور سياست حفاظت محيط‌زيست را در پيش رو دارد؟

به‌دليل آنكه بخش اعظم درآمد اين كشور از حيات وحش به دست مي‌آيد، دولت مديريت اين منابع را بر عهده دارد اما نوع مديريت متفاوت با ايران است، به‌گونه‌اي كه مديريت و حفاظت اصلي، به بخش خصوصي واگذار شده و دولت تنها پايشي كلي و دورادور و به نوعي غيرمستقيم نسبت به اين موضوع دارد.

* محيط‌زيست در اين كشور چگونه مديريت مي‌شود و نقش بخش خصوصي و مردم در آن چيست؟

سازمان‌هايي تحت عنوان «حفاظت و نگهداري از منابع طبيعي» (Conservency) در اين كشور وجود دارند كه از طرف دولت حمايت مي‌شوند اما مسئول مديريت و حفاظت از مناطق، مردم محلي هستند كه كاركنان اين سازمان‌ها را تشكيل مي‌دهند.

* درباره خصوصي‌سازي‌ مناطق حفاظت شده در ايران چه نظري داريد؟ آيا ايران با شرايط فعلي آمادگي پذيرش چنين اقدامي را دارد؟

به عقيده من قبل از انجام خصوصي‌سازي‌ مي‌بايست اهداف جهت مديريت مناطق مشخص شود. ما مناطقي بسيار حساس داريم كه در خطر تخريب شديد قرار دارند، شرايط وخيم است و نمي‌توان جايي براي ريسك باقي گذاشت. تنها مديريتي كه مي‌تواند براي اين مناطق مفيد باشد مديريتي كارآمد، زود بازده و با هدف حفاظت بدون در نظر گرفتن بهره‌وري و كسب سود است، در آن صورت ريسك مديريتي خصوصي كه به عقيده من با هدف بهره برداري و حفاظت است نمي‌تواند مطلوب باشد. متأسفانه اكثر مناطق موجود در ايران داراي چنين شرايطي هستند، اما براي آن دسته از مناطقي كه همچنان توان توليد و احياي خود را دارند مديريت خصوصي كه با مشاركت مردم و با اهداف حفاظت و بهره برداري توأم هستند مي‌تواند بسيار مفيد باشد. البته در آن هنگام هم مديريت سازمان حفاظت محيط‌زيست به‌صورت غيرمستقيم و با شاخص‌هاي مناسب ارزيابي حائز اهميت است.

* آيا مسئولان حفاظت محيط‌زيست در ناميبيا تحصيلات مرتبط با كار خود دارند؟

كساني كه در دولت فعاليت مي‌كنند و «سازمان‌هاي حفاظت و نگهداري منابع طبيعي» را پايش مي‌كنند همه تجربه و تحصيلات مرتبط با اين موضوع را دارند. اما افراد و كاركنان اين سازمان‌ها لزوما تحصيلات ندارند اما تجربه كافي جهت مديريت مناطق خود و نيز حفاظت و برداشت را داشته و درصورت لزوم آموزش‌هاي لازم نيز به آنها طي دوره‌هايي داده مي‌شود.

* در آنجا هم مانند ايران طبيعت قرباني سودجويي گروهي خاص و ناآگاهي مسئولان مي‌شود؟

بله هميشه افرادي سودجو وجود دارند كه به خاطر پول حاضر به شكارهاي غيرقانوني مي‌شوند. به‌عنوان مثال يكي از معضلات در اين كشور شكار غيرقانوني برخي گونه‌ها همانند شير، پلنگ، يوز و كرگدن است كه به خاطر تروفه، پوست و يا شاخ شكار مي‌شوند. در رابطه با مسئولين هم كساني بودند كه به خاطر درآمد بيشتر اجازه شكار و بازديد گردشگر بيش از ظرفيت اكوسيستم را داده‌اند.

* حتما اطلاع داريد در هفته‌هاي اخير يك قلاده پلنگ و دو قلاده يوز در ايران قرباني سوانح جاده‌اي شدند، در آنجا هم حيات وحش و به‌ويژه يوزپلنگ‌ها قرباني سوانح جاده‌اي مي‌شوند؟

در ناميبيا به‌دليل اهميت حيات وحش قوانيني وضع شده و يا تدابيري انديشيده شده كه تلفات حيات وحش را توسط انسان به حداقل رسانده است. به‌عنوان مثال در طول جاده‌ها سرعت از حد 80 كيلومتر تجاوز نمي‌كند. دو طرف جاده‌ها نمايه‌ها و تابلوهاي هشدار‌دهنده درخصوص تردد حيوانات نصب شده و در مناطقي كه تردد حيات وحش بسيار زياد باشد، دو طرف جاده حصار كشي شده و راه‌هاي مخصوص از زير جاده‌ها براي تردد حيوانات در نظر گرفته شده است. از طرفي به‌دليل آگاهي بالاي مردم و گردشگران نسبت به حيات وحش، مردم به اندازه كافي نسبت به تنها منابع درآمد موجود (حيات وحش) حساسيت نشان مي‌دهند.

* براي جلوگيري از تلفات حيات وحش در جاده‌ها چه پيشنهادي داريد و آينده محيط‌زيست كشور را چگونه مي‌بينيد؟

فكر مي‌كنم نصب تابلوهاي هشدار‌دهنده و زير گذر براي حيوانات گزينه خوبي باشد اما مسئله اصلي فرهنگ‌سازي‌ براي توجه به علائم و كنترل سرعت است. از طرفي در جاده‌اي مثل جاده راور- كرمان كه يكي از مسيرهاي اصلي يوز در فصل جفت‌گيري محسوب مي‌شود، به‌نظر مي‌رسد مهم‌ترين چيز ارزيابي براساس شرايط زيستي گونه‌هاي جانوري آن مناطق و ارزيابي جاده‌هاست و نبايد هر جاده‌اي در هر جايي و بدون استاندارد ساخته شود.

تا هنگامي كه سازمان حفاظت محيط‌زيست نگاهي جدي‌تر و مسئولانه‌تر نسبت به محيط‌زيست طبيعي نداشته باشد طبيعت ايران همين روند تخريبي سريع را پيش رو خواهد داشت. تمامي كشورهايي كه امروزه به خاطر حيات وحششان معروف شده‌اند كشورهايي بوده‌اند كه به اين منابع تنها به چشم موردي لوكس و با اهميت پايين نگاه نكرده‌اند. مردم ناميبيا و دولت آن به خوبي مي‌دانند از چه گنجي بهره‌‌مندند و براي كسب منفعت بيشتر به جاي تخريب آن به حفظ و حمايتش پرداخته‌اند و زمينه را به‌گونه‌اي فراهم كرده‌اند كه بدون آسيب رسيدن به طبيعت و موجودات آن تمامي مردم از سراسر دنيا و با توان‌هاي مالي گوناگون مي‌توانند از اين نعمت لذت ببرند. متأسفانه كشور ما هنوز فاقد چنين ديدگاهي نسبت به طبيعت است.

* آنها براي آموزش جوامع محلي‌شان چه اقداماتي انجام داده‌اند؟ آيا اقدامات آنها مي‌تواند الگوي مناسبي براي كشور ما باشد؟

با توجه به نبود آگاهي در جوامع محلي اين كشور به‌ويژه دامداران بومي، بهترين گزينه انتخابي از جانب حافظان، آگاه كردن مردم محلي با خصوصيات رفتاري يوز است؛ به‌عنوان مثال برگزاري دوره‌هايي كه به مردم آموزش دهد يوز حيوان آرام و بي‌خطري است بسيار مؤثر است. مورد بعد آموختن قضاوت كردن از روي لاشه دام‌هاي يافت شده است كه مشخص كند شكار توسط يوز انجام شده يا جانور ديگري مسبب آن بوده است. اقدام مفيد ديگر نگه داري سگ‌هايي است كه در عين نگهداري از گله دنبال يوز نمي‌روند و فقط آن را مي‌ترسانند كه اين راهكار به خوبي جواب داده است. اين فعاليت‌ها تا حدودي مي‌تواند براي ما الگو باشد، اما نياز به تغييراتي دارد كه به فرهنگ و شيوه زندگي ما بر مي‌گردد و نياز به دقت و مطالعه بيشتري دارد.

* در كشور خودمان از كدام مناطق تحت مديريت سازمان محيط‌زيست بازديد كرده‌ايد؟

از تمامي مناطق بياباني مربوط به زيستگاه فعلي و گذشته يوز، پارك ملي گلستان، منطقه حفاظت شده حرا در قشم، تالاب ميانكاله، تالاب بند عليخان، تمامي مناطق تحت حفاظت استان‌هاي كهگيلويه و بوير احمد، خوزستان و اصفهان و دامگاه‌هاي فريدون كنار و ازباران و نيز تالاب اميركلايه و پارك ملي بوجاق.

* وضعيت آنها را چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟ چه تفاوتي با مناطق تحت حفاظت در ناميبيا دارند ؟

از نظر تنوع جانوري زيستگاه‌هاي ايران غني‌تر و داراي گونه‌هاي منحصر به فردي است اما از نظر تعداد بسيار فقير بوده و تقريبا قابل مقايسه با ناميبيا نيست و روند تخريب، بسيار سريع در حال پيش رفتن است. حيوانات در آفريقا از يك امنيت ويژه برخوردارند كه شما را قادر مي‌سازد حيوانات را از فاصله‌اي نزديك با رفتارهاي طبيعي مشاهده كنيد. از طرفي قوانيني براي وارد شدن و رفتار كردن در اين مناطق وجود دارد از جمله سكوت و عدم‌توليد سر و صدا و يا عدم‌ريختن زباله كه درصورت سرپيچي به راحتي مسئول مربوطه در مناطق تحت حفاظت مي‌تواند شما را از اقامت در آن كشور محروم كند.

* فكر مي‌كنيد براي حفاظت حيات وحش ايران هنوز اميدي هست؟

با وجود تمامي مصائب و مشكلات پيش رو و با وجود تمامي بي‌فكري‌هايي كه متأسفانه از جانب تصميم‌گيران و مديران شاهد هستيم، من هميشه اميدوار هستم. اميد دارم چون عشق به اين آب و خاك و طبيعت آن را در چهره بسياري از دوستانم مي‌بينم. اميد را در تمامي افرادي كه در گروه‌هاي داوطلبانه و NGO‌ها براي نجات طبيعت كشورمان و حيات وحش آن تلاش مي‌كنند و عاشقانه مشغول كارند، مي‌بينم. اميد را در نگاه استاداني مي‌بينم كه در طول سال‌ها از زيبايي‌هاي طبيعت ايران و تلاش براي حفاظتش گفتند.

من فكر مي‌كنم روز به روز به تعداد كساني كه علاقه‌مندند تا كاري براي نجات طبيعت بكنند اضافه مي‌شود و اين موضوع نشان مي‌دهد كه اگر فقط كمي سازمان حفاظت محيط‌زيست در تصميماتش نسبت به طبيعت تجديد نظر كند و جدي‌تر به محيط‌زيست طبيعي نگاه كند، نيروي كار عاشق و با تجربه زياد است كه حيات وحش را نجات بدهند. كساني چون لاري ماركرها و جين گودال‌ها در ايران وجود دارند و من به اين موضوع باور دارم. نكته اميدوار‌كننده ديگر ديدگاه مردم است كه خوشبختانه به خاطر اطلاع رساني NGO‌ها و رسانه‌ها روز به روز بهتر مي‌شود. من به اميد روزي هستم كه ما بتوانيم از طريق حفاظت از طبيعت و حيات وحش به منبعي پايدار و مطمئن براي مطرح كردن ايران و جذب گردشگر بهره گيريم.

* درباره طرح تكثير گورخر در اسارت و انتقال گوزن زرد به نقاط مختلف ايران چه نظري داريد؟

من با هر گونه فعاليتي كه مغاير با زندگي طبيعي جانوران باشد مخالفم و عقيده دارم گور و يا يوز در اسارت به درد طبيعت نخواهد خورد و درصورت چنين اقداماتي ما با دست خود حيات وحش را به كام نابودي خواهيم كشاند. امروزه نيز بسياري از كارشناسان و صاحبان فكر درخصوص حيات وحش، به اسارت كشاندن حيوانات را با دليل تكثير در اسارت مردود و انجام آن را مستلزم مطالعاتي عميق با در نظر گرفتن عواقب آن مي‌دانند. تجربيات نشان مي‌دهد كه تكثير در اسارت لطمات جبران ناپذيري به ژنتيك گونه وارد مي‌كند كه چيزي كمتر از نابودي نيست.

در رابطه با انتقال گوزن زرد نيز من عقيده دارم چنانچه گونه را به زيستگاه اصلي خودش برگردانند مي‌تواند قابل‌قبول باشد. البته زيستگاه بايد بتواند نيازهاي آن را برآورده سازد و تمامي جوانب، خطرات و عواقب احتمالي آن از طرف كارشناسان باتجربه مورد بررسي قرار گيرد. براي مديريت مهم‌ترين نكته اين است كه بدانيم چه داريم و اين منابع ما در چه سطحي از نظر تعداد يا وضعيت قرار دارند. وقتي اين مسائل را بدانيم بهتر مي‌توانيم براي آنها طرحي مديريتي بريزيم تا حفظ شوند يا بهبود يابند. متأسفانه اطلاعات ما درخصوص بسياري از گونه‌هاي جانوري و گياهي در ايران و وضعيت آنها كم و محدود است و همين امر مديريت را سخت‌تر مي‌كند. بعد از آن بايد به‌دنبال افرادي بود كه تجربه و تخصص كافي در اين زمينه را دارا هستند.

در پايان وي ضمن اظهار تأسف نسبت به انقراض شير و ببر ايراني در مورد طبيعت و تنوع زيستي ايران گفت: هميشه به اين موضوع فكر مي‌كنم كه ما با اينكه همه چيز داريم اما انگار هيچ‌چيزي نداريم. منظورم اين است كه تنوعي كه در كشور ما از لحاظ طبيعي وجود دارد، شما در هيچ كجاي دنيا قادر به ديدنش نيستيد و اين يك نعمت است كه خيلي‌ها قادر به ديدنش نيستند. طبيعت نعمتي است كه سالانه ميليون‌ها گردشگر خارجي را به كشور ناميبيا مي‌كشاند، كشوري كه از لحاظ تنوع طبيعي و فرهنگي چيزي بيشتر از كشور ما ندارد. يوزپلنگ ما بسيار منحصر به فرد است و در كل آسيا تنها در ايران تا اين لحظه دوام آورده است. نگاه همه دنيا به سمت ماست تا ببينند براي اين گربه‌سان مظلوم چه كار مي‌كنيم! آيا سرنوشتي چون شير ايراني و ببر مازندران در انتظار آن است يا بقا خواهد يافت؟ البته در كشور ما گونه‌هاي جانوري زيادي وجود دارند كه مظلومانه چشم به راهند تا طبيعت دوستان و كارشناسان قدمي در راه حفاظت از آنها بردارند.
شنبه 14 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 98]