تعزيه، هنري تأثيرگذار و همزاد مذهب تشيع

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: تعزيه، هنري تأثيرگذار و همزاد مذهب تشيع

دوم ماه محرم‌الحرام سال 61 هجري قمري كاروان حضرت امام حسين(ع) وارد كربلا شد و سپاهيان دشمن كه هر روز برتعدادشان افزوده مي‌شد در روزهاي تاسوعا و عاشورا كه روز نهم و دهم محرم است، او و يارانش را به شهادت رساندند. به همين دليل ماه محرم با حادثة عاشورا عجين شده است و فرا رسيدن آن دلها را پر از غم مي‌سازد و پيروان و شيفتگان امام حسين(ع) از اول محرم، محافل و مجالسي را سياهپوش، به ياد آن امام شهيد به عزاداري مي‌پردازند. تعزيه، نمايشي مذهبي – سنتي و ايراني – شيعي است كه در ايام محرم براي يادآوري واقعه كربلا براي عزاداران اجرا مي‌شود.

نواي محزون ني در فضا مي‌پيچيد و «شباني» با لباس مندرس و كلامي شاعرانه و آوازي محزون دو طفل نگران مسلم را با چشمان اشك آلود در ميان همهمه و هياهو سپاهيان لشگر شقاوت پيشه به هر سو مي‌برد.درگوشه‌اي ديگر شمر در قلب سپاه دشمن لباسي سرخ با دستاري زرد رنگ برتن پوشيده و شمشير آهيخته از نيام بركشيده، رجز ميخواند و فرياد مي‌زند و ميدان دار مي‌طلبد «بزن طبال ريحاني بزن طبل سليماني». ‏

دل‌ها مي‌لرزد، نواي زنگ‌ها به صدا در مي‌آيد، صداي سم اسبان لشگر كفر در هوا مي‌پيچد و غباري سهمگين بر فضا حاكم مي‌شود، حركت كاروان سرور و سالار شهيدان حضرت ابا عبدالله‌الحسين (ع) حزن و‌اندوه را بر قلب‌ها و چهره‌هاي ماتم زده مردمي كه به ديدن مجلس تعزيه آمده‌اند، مي‌‌نشانند. ‏

دو گروه «امام خوان» و «شمرخوان» در مقابل هم صف‌آرايي كرده‌‌اند.‏

اجراي مجالس تعزيه ادامه دارد، ناله‌ها و گريه مردم برمظلوميت حسين(ع) فضا را پر مي‌كند. مجلس حربن يزيد رياحي اين آزاد مرد و تواب كربلا تمام شده است،حضرت عباس،علي اصغر و علي اكبر هم به شهادت رسيده‌اند و اكنون نوبت به اجراي مجلس تعزيه شهادت امام حسين (ع) است و پس از آن زينب است و افشاگري لشگر شقاوت پيشه يزيد. ‏

آخرين مجلس تعزيه رو به پايان است صداي زنگ شترها در سوگ قافله سالار شهيدان حس غم غريبي را در فضا پراكنده مي‌كند و هر لحظه بر جمعيت و ازدحام مردم افزوده مي‌شود. ‏

با آتش زدن خيمه‌ها و صداي پاي ستوران در بياباني كه با خون شهداي كربلا سيراب شده است تعزيه به پايان مي‌رسد اما حكايت همچنان باقي است. ‏تعزيه هنري تأثيرگذار و بيانگرآلام،دردها،رشادت‌ها و سلحشوري‌هاي خاندان ابا عبدالله الحسين(ع) و هنري همزاد مذهب تشيع است، نمايشي روايتگرانه كه بيانگر اوج شجاعت و از خود گذشتگي خاندان پاك پيامبر(ص) در مقابل بيدادگري‌ها و تظلم‌هايي است كه ظالمان تاريخ بر شيعيان علي (ع) روا داشته‌اند. ‏

‏«تعزيه» نمايشي ايراني و اسلامي است كه با الهام و برگرفته از واقعه جانگداز عاشورا و اتفاقاتي كه در اين رابطه رخ داده به وجود آمده است. ‏

مبناي اين نمايش‌ها را روايت سفرهاي امام حسين(ع) و پيروانش از مدينه به بين‌النهرين، جنگ‌هاي او و در نهايت شهادت امام حسين (ع) تشكيل مي‌دهد. ‏

نسخه‌هاي تعزيه‌اي در دست است كه در آن از حضرت محمد (ص) و خاندانش نيز نام برده شده اما همواره شاخص‌ترين شخصيت اين گونه نمايش‌ها امام حسين(ع) است. ‏

در تعزيه متن نمايش با عنوان «نسخه» خوانده مي‌شود اين متون همواره به فارسي منظوم و اغلب از زبان نويسندگاني گمنام و به صورت سينه به سينه نقل شده است. ‏

بازيگري در نمايش‌هاي تعزيه حرفه‌اي نيست و بازي‌سازان نمايش‌هاي تعزيه هر يك به قشري از طبقات جامعه تعلق دارند و بر اساس اعتقادت ديني و مذهبي خود پا در اين مسير مقدس و خدايي مي‌گذارند. ‏

در گذشته نمايش تعزيه به دليل خصلت بي‌ واسطه بودن و رابطه تنگاتنگ و زنده با مخاطب اثر نمايشي و ارتباط گيري مناسب با تماشاگران از جايگاه خوبي در حوزه هنري كشور برخوردار بوده است اما متأسفانه در سال‌هاي اخير به دليل كم توجهي به اين گونه نمايشي كم كم شيوه‌هاي اجرايي و تكنيكي آن در حال زوال و نابودي است و تعزيه خوانان قديمي آخرين تلاش‌هاي خود را براي ادامه حيات نمايش تعزيه در حوزه نمايشي كشور انجام مي‌دهند. ‏

اما با توجه به اين كه هر پديده‌اي بدون ارتباط با دنياي خارج و پيرامون خود نمي‌تواند در اين جهان به حيات پوياي خود ادامه دهد و هنر نيز از اين قاعده مستثني نيست، بنابراين دست‌اندركاران نمايش‌هاي تعزيه براي حفظ و اشاعه اين هنر بايد با دستاوردهاي جديد حوزه نمايشي جهان به خوبي آشنا شوند. ‏

به اعتقاد كارشناسان توجه و حمايت از هنرهاي سنتي و آييني چون تعزيه به معناي حفظ بي‌چون و چرا و بدون ايجاد تحول در اين حوزه نيست و از سوي ديگر تغيير و تحول در آيين‌هاي سنتي نمايشي به معناي از بين رفتن بنيادها و هسته‌هاي اصلي و فكري و آيين‌هاي گذشتگان محسوب نمي‌شود. ‏

به‌ باور كارشناسان كم‌ توجهي به اين گونه نمايش‌ها و نبود ارتباط با تئاتر روز دنيا و دوري از حوزه‌هاي پژوهشي و تحقيقي باعث شده است تا به مرور زمان بسياري از مشخصه‌هاي تكنيكي و محتوايي نمايش‌هاي تعزيه به فراموشي سپرده شود. ‏

بطوري كه امروزه جايگاه «معين‌البكاء» گرداننده نمايش،به عنوان يكي از عناصر مهم و ساختاري نمايش تعزيه از بين رفته است و در مقاطعي تعزيه خوانان بدون توجه به تكنيك اجرايي و محتوايي نمايش تعزيه باحفظ كردن اشعار و كنار گذاشتن نسخه شخصيت‌هاي نمايشي و استفاده از ميكروفن و بلند گو و لباس‌هاي تعريف نشده در نمايش تعزيه و گاه دكورهاي بي‌ارتباط به اجراي تعزيه مي‌پردازند و اين يعني دوري از تكنيك و عدم توجه به سنت آييني نمايش تعزيه. ‏

به عقيده كارشناسان، اجراهاي مداوم و حضور در جشنواره‌هاي بين‌المللي يكي از راه‌هاي پويايي اين گونه نمايشي است و به اين طريق مي‌توان زمينه‌هاي غنا و ارتقاي كيفي نمايش تعزيه را از نظر تبادل اطلاعات تكنيكي و خروج از بن بست حاصل از عدم ارتباط با تئاتر علمي جهان فراهم كرد. ‏برگزاري نشست‌هاي تخصصي، پژوهشي و تحقيقي، ايجاد فضايي دائمي براي اجراي نمايش‌هاي تعزيه و همچنين ايجاد رشته دانشگاهي با عنوان تعزيه در دانشگاه و مراكز آموزشي از جمله راه‌هاي رشد و پويايي و برگرفتن گرد كهنگي از چهره نمايش تعزيه است. ‏

اين گونه نمايش‌ها اگر با ديد پژوهشي و علمي مورد توجه اهل فن قرار گيرند مي‌توانند گونه جديد و مستقلي از هنر نمايشي را به تئاتر جهان معرفي كنند. ‏

مناسبت‌هاي مذهبي همچون ماه محرم، فرصتي براي بازنگري و توجه به نمايش‌هاي سنتي و آييني خصوصا نمايش تعزيه است كه مي‌تواند به سوگوارة بزرگ مردمي تبديل شود.

‏به باور كارشناسان برنامه‌ريزي‌هاي كوتاه مدت، ميان مدت و بلند مدت، براي فعاليت‌هاي نمايشي گروه‌هاي تعزيه، فراهم كردن امكانات لازم براي اجراي گروه‌هاي نمايشي، تلاش در راه ثبت نمايش تعزيه در يونسكو به نام ايران و ايجاد فرصت‌هاي مناسب براي شكل‌گيري گروه‌هاي جديد در شهرستان‌ها از سوي متوليان تئاتر كشور، مي‌تواند موجب پويايي و بروز خلاقيت در نمايش تعزيه شود. ‏

برگرفته ازمقاله «مجيد امرائي»- ايرنا

جمعه 13 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 195]