بازگشت به ثبات بازار

واضح آرشیو وب فارسی:واحد مرکزي خبر: بازگشت به ثبات بازار

مهدي عسلي : طرح مساله قيمت نفت خام در هفته ها و روزهاي اخير كاهش زيادي پيدا كرده به طوري كه قيمت نفت هاي شاخص (برنت و دبليو تي آي) به حدود 45 دلار و قيمت نفت ايران به كمتر از 40 دلار در هر بشكه رسيده است. اين كاهش قيمت هاي نفت از حدود 147 دلار به كمتر از45 دلار (تنزل حدود 70 درصد) ظرف مدتي نسبتاً كوتاه (پنج ماه) در تاريخ تحولات بازارهاي نفت بي سابقه بوده است.

بدون ترديد عامل اصلي اين سقوط قيمت نفت كاهش شديد تقاضاي جهاني براي نفت و مواد اوليه است زيرا عرضه نفت خام در اين فاصله افزايش پيدا نكرده است. شايد بتوان دلايل رسيدن به وضعيت كنوني بازار نفت را در سطور زير خلاصه كرد:
تا تابستان گذشته پيش بيني اكثر فعالان اقتصادي و بازارهاي مالي ادامه روند رشد اقتصادي كشورهاي پيشرفته (او اي سي دي) به رغم كند شدن نرخ رشد نسبت به سال قبل عملكرد قوي اقتصاد روسيه و ساير كشورهاي شوروي سابق؛ رشد سريع كشورهاي بزرگ در حال توسعه مانند چين، هند و برزيل و رشد اقتصادي قابل قبول خاورميانه بود. در اين شرايط به رغم افزايش مستمر قيمت نفت و ساير كالاها و مواد اوليه با توجه به پيش بيني رشد اقتصادي جهان كاهش قابل توجه تقاضا براي نفت در آينده نزديك متصور نبود. از سوي ديگر نگهداري نفت و برخي ديگر از كالاها و مواد اوليه به عنوان دارايي هايي با بازدهي قابل مقايسه با ساير دارايي هاي مالي
به خصوص با هشدارهاي مربوط به افزايش نرخ تورم و كاهش ارزش دلار در نيمه اول سال ميلادي موجب شده بود در حالي كه مصرف فرآورده هاي نفتي و حتي ساير حامل هاي انرژي در بخش واقعي اقتصاد به خصوص بخش حمل و نفل و صنايع انرژي به تدريج كاهش پيدا مي كرد هنوز رشد تقاضا براي نفت خام هر چند با آهنگ كاهنده ادامه پيدا كند. در نتيجه اثرات كاهش تدريجي مصرف فرآورده هاي نفتي به تقاضا براي نفت خام منعكس نمي شد و فعالان بازار نفت
به خصوص با توجه به كشش ناپذيري عرضه نفت و سطح پايين ظرفيت اضافي توليد در كشورهاي اوپك مازاد عرضه در آينده نزديك را محتمل نمي ديدند.
هنگامي كه در اواخر تابستان گذشته بحران بخش مسكن و اعتبارات به بحران بازارهاي مالي در آمريكا و اروپا تسري يافت و بانك ها و شركت هاي بزرگ سرمايه گذاري دچار مشكلات مالي شده و حتي ورشكست شدند و دولت هاي كشورهاي توسعه يافته درصدد راه هايي براي كمك به بخش مالي برآمدند اولاً خوش بيني بازار نسبت به رشد اقتصادي زائل شده جاي خود را به نگراني از ركود و حتي بحران اقتصادي داد ثانياً كمبود نقدينگي بسياري از موسسات مالي را وادار كرد دارايي ها نفت و مواد اوليه خود را بفروشند در حالي كه بسياري از پالايشگاه ها براي خريد نفت خام با مشكل كمبود اعتبار و نقدينگي مواجه شده بودند در نتيجه تقاضا براي نفت خام تقريباً به طور ناگهاني كاهش يافت وچون عكس العمل توليد كنندگان نفت معمولاً با تاخير زماني همراه است بازار نفت با مازاد نفت قابل توجهي مواجه شد. طبعاً اين موضوع به افزايش سريع حجم انبار هاي تجاري نفت كه از اوايل سال ميلادي در حال افزايش بود از يك سو و كاهش سريع قيمت آن از سوي ديگر منجر شد. تصميم اوپك در شهريور ماه گذشته براي كاهش 5/1 ميليون بشكه از توليد خود در كاهش شدت بحران مفيد بود (هر چند كه در عمل تنها 1/1 ميليون بشكه از عرضه نفت اوپك كاسته شد كه اجراي 75 درصدي تصميمات اين سازمان توسط اعضاي آن را نشان مي دهد) وليكن چون مازاد عرضه به خصوص با تعميق بحران اقتصادي در غرب و گسترش آن به كشورهاي در حال توسعه كه موجب كاستن از آهنگ فعاليت هاي اقتصادي و تقاضا براي انرژي و نفت شد؛ بيش از اين ميزان بود ذخاير تجاري نفت كشورهاي توسعه يافته به روند افزايشي و در مقابل قيمت هاي نفت نيز به روند كاهشي خود ادامه داد.
در اين شرايط پرسشي كه براي توليد كنندگان نفت مطرح است آن است كه ابعاد مازاد عرضه نفت چيست و چگونه مي توان به ثبات نسبي بازار نفت با قيمت هاي مناسب بازگشت. ما در اينجا اين سوال ها را به ترتيب بررسي مي كنيم.

ابعاد عدم تعادل در بازار نفت

براساس آخرين « گزارش ماهانه بازار نفت » آژانس بين المللي انرژي
(آي اي ا) كه در 11 دسامبر 2008 منتشر شد؛ تقاضا براي نفت در سه ماهه آخر سال ميلادي جاري در كشورهاي توسعه يافته (او اي سي دي) حدود
4/47 ميليون بشكه در روز و در كشورهاي غير او اي سي دي حدود
2/38 ميليون بشكه در روز و در مجموع 6/85 ميليون بشكه در روز برآورد شده است. از آنجا كه در همين گزارش عرضه نفت توسط كشورهاي غيراوپك در سه ماهه آخر سال جاري ميلادي حدود
8/49 ميليون بشكه برآورد شده است با فرض توليد اوپك (شامل عرضه
2/5 ميليون بشكه معادل نفت ان جي ال) در سطح3/36 ميليون بشكه در روز عرضه جهاني نفت به حدود 1/86 ميليون بشكه در روز مي رسد كه مازاد عرضه اي معادل نيم ميليون بشكه در روز را نشان مي دهد.با اين حال مي توان استدلال كرد مازاد عرضه نفت به مراتب بيشتر از ارقامي است كه از گزارش بازار نفت آژانس بين المللي انرژي(آي اي ا) مستفاد مي شود.
نخست آنكه در گزارش مورد بحث مازاد جهاني عرضه نفت براي سه ماهه سوم سال جاري ميلادي (به دليل مصرف پايين تر نفت توسط او اي سي دي در سه ماهه سوم
6/46 ميليون بشكه در روز)
1/1 ميليون بشكه در روز گزارش شده است. با توجه به تعميق و گسترش شرايط ركودي در كشورهاي توسعه يافته در ماه هاي اخير نمي توان افزايش مصرف نفت در سه ماهه چهارم نسبت به سه ماهه سوم در اين كشور ها را توجيه كرد. در اين گزارش حتي تقاضا براي نفت در كشورهاي غير(او اي سي دي) در سه ماهه چهارم نسبت به سه ماهه سوم كاهش يافته است در حالي كه در سال هاي گذشته افزايش متوسط مصرف روزانه نفت در كشورهاي غير (او اي سي دي) در سه ماهه چهارم سال ميلادي نسبت به سه ماهه سوم بيشتر از كشورهاي او اي سي دي بوده است. ديگر و مهم تر آنكه اين برآورد تقاضا براي سه ماهه چهارم سال ميلادي (با فرض ارقام عرضه) با ارقام گزارش شده در همين گزارش براي نفت موجود در انبارهاي تجاري كشورهاي (او اي سي دي) تطبيق نمي كند. در جدول چهارم اين گزارش حجم انبارهاي تجاري نفت كشورهاي توسعه يافته در سپتامبر سال جاري 3/2651 ميليون بشكه و در ماه بعد؛ اكتبر 2008 معادل 9/2696 ميليون بشكه گزارش شده است كه حاكي از افزايش 6/45 ميليون بشكه در يك ماه يا به عبارت ديگر افزايش 5/1 ميليون بشكه در روز
به انبارهاي تجاري اين كشورها است. اين موضوع نشانه كاهش مصرف روزانه نفت در اين كشورهاست (زيرا عرضه كل نفت در دنيا در اكتبر امسال افزايش نيافته بلكه احتمالاً كاهش نيز داشته است). اهميت اين برآوردها براي بازار و قيمت نفت از آنجا ناشي مي شود كه قيمت هاي نفت به تغييرات حجم انبارهاي تجاري نفت فوق العاده حساس است.
براساس گزارش آژانس بين المللي انرژي (آي اي ا) كه حجم انبارهاي تجاري نفت كشورهاي توسعه يافته (او اي سي) را در ماه اكتبر 9/2696 و متوسط مصرف روزانه نفت در اين كشورها را معادل 2/47 ميليون بشكه تعيين كرده است؛ اين انبارها تقريباً 57 روز مصرف آتي كشورهاي توسعه يافته (او اي سي دي) را مي تواند پوشش دهد اما به نظر مي رسد رقم واقعي بالاتر از اين برآورد باشد. برخي از تحليلگران شناخته شده بازار نفت پوشش روزهاي آتي مصرف در كشورهاي او اي سي دي را تا 61 روز برآورد كرده اند. 1 در گزارش اخير گلدمن- ساكس از بازارهاي كالاها و مواد اوليه 2 از نزديك شدن حجم انبارهاي نفت به سطح تاريخي سال 1998 ميلادي كه قيمت نفت به حدود 10 دلار رسيد صحبت شده است. در اين گزارش پيش بيني شده حجم انبارها تا ماه دوم سال آينده ميلادي به سطح سال 1998 خواهد رسيد. از تغييرات منحني قيمت هاي آتي نفت هاي شاخص در بازارهاي كاغذي نفت نيز افزايش حجم انبارهاي تجاري استنباط مي شود زيرا اين منحني ها در شرايط به اصطلاح (كونتانگو) بعد بهين قرار دارند. شيب اين منحني ها نشانه بازدهي سرمايه گذاري در انبار نفت است و هر چه اين شيب تندتر باشد حاكي از سودآورتر بودن سرمايه گذاري در انبار نفت براي فروش آتي از نظر فعالان بازارهاي مالي است. در هفته هاي اخير منحني هاي قيمت هاي آتي نفت با شيب هاي بالا گزارش شده است كه حاكي از تغيير ديد بازار نسبت به تغييرات آتي قيمت نفت در شرايط كنوني نسبت به يك سال پيش است كه اين منحني ها شيبي تقريباً نزولي داشتند.
بنابراين به نظر مي رسد حجم انبارهاي تجاري براي پوشش مصرف آتي نفت در كشورهاي توسعه يافته (او اي سي دي) بيش از 57 روز باشد كه توسط آي اي ا گزارش شده است و مهم تر آنكه حجم اين انبارها در حال افزايش است. از انتشارات اداره اطلاعات انرژي آمريكا (آي اي ا)3 اين رقم نزديك به 58 روز برآورد مي شود. در هر حال با توجه به افزايش حجم انبارها در اكتبر سال جاري با فرض 58 روز پوشش مصرف آتي كه حاكي از افزايش تقريبا
ً 5/11 درصدي اين انبارها به سطح اواخر سال گذشته ميلادي است و با فرض
8/1درصد رشد اقتصادي كشورهاي توسعه يافته ( او اي سي دي) براي سال 2008 برآورد شده توسط صندوق بين المللي پول (آي ام اف) و نيز كاهش 55 درصدي قيمت نفت نسبت به اواخر سال گذشته ميلادي يك مدل اقتصاد سنجي برآورد شده توسط نگارنده نشان مي دهد كه مصرف روزانه نفت در كشورهاي او اي سي دي در اواخر سال جاري ميلادي حدود 6/6 درصد نسبت به اواخر سال قبل كاهش داشته است كه به اين ترتيب تقاضا براي نفت در كشورهاي توسعه يافته (او اي سي دي) حدود 4/46 ميليون بشكه در روز خواهد بود. به نظر ما اين ارقام با كاهش قابل توجه مصرف فرآورده هاي نفتي در آمريكا و اروپا و وضعيت فعاليت پالايشگاه ها در اروپا و آمريكا سازگارتر است هرچند ممكن است تقاضا در كشورهاي توسعه يافته حتي كاهش بيشتري نيز داشته است.
با اين برآورد در مورد تقاضاي براي نفت در كشورهاي توسعه يافته و بافرض رقم تقاضا براي نفت در كشورهاي غير او اي سي دي معادل 2/38 ميليون بشكه در روز كه در گزارش اخير آژانس بين المللي انرژي (آي اي ا) آمده است تقاضاي كل نفت حدود 84.6 ميليون بشكه در روز خواهد بود كه حدود يك ميليون بشكه در روز كمتر از برآورد گزارش سازمان بين المللي انرژي (آي اي ا) است. البته بايد توجه كرد كه بسياري از كارشناسان تقاضاي كشورهاي غيراو اي سي دي را نيز با توجه به كندتر شدن رشد اقتصادي اين كشورها كمتر از ارقام ياد شده برآورد مي كنند. براي مثال از كاهش رشد تقاضا براي برق و نيز كاهش صادرات چين براي اولين بار در سال هاي اخير و همچنين كند شدن رشد اقتصادي در هند و ساير كشورهاي بزرگ در حال توسعه در گزارش هاي مختلف براي توجيه كاهش تقاضاي نفت و انرژي در اين كشورها استفاده شده است.
در هر حال با توجه به رقم برآورد شده براي عرضه كل نفت در دنيا؛
1/86 ميليون بشكه در روز؛ مازاد عرضه نفت در سه ماهه آخر سال ميلادي 2008 در برآوردهاي ما به 5/1 ميليون بشكه در روز مي رسد كه با روند افزايش حجم انبارها در ماه اكتبر سازگار است. توجه به اين نكته نيز مهم است كه معمولاً در سال هاي گذشته در سه ماهه آخر سال ميلادي از حجم انبارهاي نفت كاسته مي شده است در حالي كه اكنون شاهد افزايش حجم انبارهاي تجاري نفت هستيم.

اعاده ثبات به بازارهاي نفت

با توجه به توضيحات گذشته مشخص مي شود هم اكنون روزانه حدود 5/1 ميليون بشكه نفت بيش از تقاضا توليد مي شود كه به حجم انبارهاي تجاري افزوده مي شود. مازاد انبارهاي تجاري نفت (نسبت به حجم هدفگذاري شده معادل 52 روز مصرف اتي او اي سي دي) را مي توان با فرض58 روز پوشش مصرف آتي و تقاضاي 4/46 ميليون بشكه در روز در اين كشورها حدود 280 ميليون بشكه برآورد كرد كه هر روز افزايش مي يابد. اين ارقام به خوبي وضعيت نامتعادل بازار نفت و فشار موجود بر قيمت نفت در جهت كاهش را نشان مي دهد. محرز است كه براي اعاده تعادل در بازار نفت و ثبات قيمت ها مازاد موجود بايد از بازار حذف شود. براي مثال اگر توليد كنندگان نفت بخواهند در شش ماه آينده مازاد موجود را از بازار حذف كنند كاهش حدود سه ميليون بشكه در روز از عرضه كل نفت لازم خواهد بود تا ضمن حذف مازاد روزانه 5/1 ميليون بشكه اي عرضه جاري به تدريج موجب مصرف مازاد نفت انباشت شده در انبارهاي تجاري شود. بايد توجه داشت كه اين پيش بيني با فرض تداوم سطح تقاضاي سال جاري در سال 2009 ميلادي است كه از نظر بسياري از كارشناسان بسيار خوشبينانه است زيرا با توجه به گسترش وضعيت ركودي اقتصاد به كشورهاي در حال توسعه احتمال بسيار زيادي وجود دارد كه تقاضا هم در كشورهاي توسعه يافته و هم در حال توسعه كاهش بيشتري يابد. در اين صورت مسلماً كاهش بيشتري در عرضه نفت براي حفظ قيمت هاي مناسب لازم خواهد شد.
منظور ما از قيمت هاي مناسب نفت خام در اينجا قيمتي است كه سرمايه گذاري هاي بالادستي نفت را تشويق كرده و در عين حال آسيبي به رشد اقتصاد جهاني وارد نكند. براي داشتن تصوري از دامنه اين قيمت ها براي نفت (كه براساس كليه برآوردها در 30 سال آينده همچنان از حامل هاي اصلي انرژي خواه بود) اشاره به برخي برآوردها مفيد خواهد بود. مطابق گزارش اخير گلدمن-ساكس هزينه نهايي (شامل همه هزينه ها از جمله هزينه هاي مالياتي و نرخ بهره استقراض و غيره) توليد يك بشكه نفت به 85 دلار مي رسد در حالي كه هزينه هاي بهره برداري از حوزه هاي در حال توليد در كشورهاي غيراوپك بين 25 تا 30 دلار است. هر چند اين برآوردها با برآوردهاي برخي ديگر از موسسات تحليلگر بازارهاي نفت و انرژي ناسازگار به نظر مي رسد اما اين موضوع احتمالاً به تفاوت در تعريف هزينه نهايي در اين گزارش ها برمي گردد. براي مثال آرگوس در گزارش هفتگي هشتم دسامبر خود هزينه جايگزيني يك بشكه نفت را حدود
45 دلار برآورد كرده است در حالي كه سيرا (موسسه تحقيقات انرژي كمبريج؛ آمريكا) هزينه نهايي توليد نفت جديد شامل هزينه هاي اكتشافي، توسعه چاه و هزينه هاي توليد را بين 25 تا 30 دلار برآورد مي كند. در برآورد سيرا هزينه هاي تامين مالي و ماليات ها منظور نشده است. در گزارش ارگوس نيز در اين مورد صراحتي به چشم نمي خورد. با در نظر گرفتن اين موارد احتمالاً برآورد هزينه نهايي توليد نفت خام از حوزه هاي جديد به هم نزديك تر خواهد بود. در هر حال براساس گزارش ياد شده در حالي كه توليد نفت از حوزه هاي در حال بهره برداري مي تواند تا كاهش قيمت هاي نفت به سطح 25 دلار در هر بشكه ادامه يابد اما سرمايه گذاري براي استحصال نفت از حوزه هاي حاشيه اي قيمت هايي در حد 85 دلار در هر بشكه را مي طلبد. عدم سرمايه گذاري بر اين حوزه هاي نفتي (شامل منابع غيرمتعارف نفت) موجب كاهش عرضه نفت در دو تا سه سال سال آينده، افزايش قيمت آن به سطوح تجربه شده در نيمه اول سال 2008 و حتي بالاتر از آن و اتكاي بيشتر به نفت اوپك خواهد شد.
از سوي ديگر عملكرد اقتصاد جهاني در سال هاي 2000 تا 2007 كه به رغم افزايش قيمت نفت تا متوسط سالانه 72 دلار در هر بشكه نفت در سال 2007 يكي از بهترين دوره رشد را پشت سر گذاشت، نشان مي دهد قيمت هاي سال هاي اخير نفت تاثيري منفي بر رشد اقتصادي جهان نداشته است و بحران اقتصادي اخير در دنيا را نيز مسلماً نمي توان به قيمت نفت در سال هاي اخير منتسب كرد.
نهايتاً بايد توجه كرد كه سياست انرژي كشورهاي بزرگ صنعتي بر كاهش وابستگي به نفت خاورميانه از طريق تشويق توليد حامل هاي جايگزين انرژي و افزايش ماليات ها بر فرآورده هاي نفتي قرار دارد. كاهش وابستگي به واردات نفت، سرمايه گذاري در منابع نفت غيرمتعارف و حوزه هاي نفتي در اعماق اقيانوس ها و توليد سوخت با منشاء گياهي و غيره همه ايجاب مي كند قيمت نفت در سطح قابل قبولي باقي بماند. بنابراين به نظر مي رسد مديريت عرضه نفت توسط توليد كنندگان آن براي كاهش عدم تعادل در بازار نفت و بازگشت به قيمت نفت در سطح متوسط سال گذشته ميلادي به احتمال قوي نه تنها با مخالفت كشورهاي مصرف كننده مواجه نخواهد شد بلكه مورد استقبال صنعت جهاني نفت نيز قرار خواهد گرفت. در هفته هاي اخير در گزارش هاي مختلفي كه توسط موسسات تحليلگر بازارهاي نفت و انرژي در كشورهاي عمده مصرف كننده منتشر مي شوند به ضرورت كاهش عرضه براي اعاده تعادل به بازارهاي نفت اذعان شده است كه نشانه اي از توسعه اين ديدگاه در كشورهاي مصرف كننده است. شايد اين شرايط فرصتي تاريخي براي اوپك و ساير توليد كنندگان عمده نفت فراهم كرده باشد كه مانع تداوم بي ثباتي بازارهاي نفت و سقوط بيشتر قيمت نفت و تكرار وضعيت سال هاي آخر دهه 1990 ميلادي شوند. در هرحال بايد توجه كرد كه حجم عظيم مازاد نفت در انبارهاي تجاري، افزايش ظرفيت توليد در كشورهاي اوپك و
عدم همكاري كشورهاي توليد كننده غيراوپك از طرف عرضه و ركود اقتصادي در كشورهاي توسعه يافته و كند شدن رشد اقتصادي كشورهاي در حال توسعه از سوي تقاضا چالش هاي بزرگي است كه نيل به هدف تعادل بازار نفت در سطح قيمت هاي مشاهده شده در سال هاي اخير را با دشواري مواجه مي كند.
منبع : رستاك

پي نوشت ها:

1-Notes at the margin, Dec. 8, 2008, P. K.Verleger, Jr.
2-Commodities 2009 Outlook: Pricing, supply destruction, Goldman Sachs, Dec..11، 2008.
3-Oil market report, International Energy Agency(IEA) 2008،Dec. 11
چهارشنبه 11 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: واحد مرکزي خبر]

[مشاهده در: www.iribnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 211]