امام حسين(ع) و احياي امر به معروف و نهي از منكر

واضح آرشیو وب فارسی:خراسان: امام حسين(ع) و احياي امر به معروف و نهي از منكر
امام حسين(ع) هنگام حركت از مدينه و در اولين گام هاي قيام خود وصيت نامه اي نوشتند و به برادرشان محمدبن حنفيه تحويل دادند.امام(ع) در اين وصيت نامه پس از شهادت به وحدانيت خدا و رسالت جدش پيامبر(ص) فلسفه قيام خود را بيان مي كنند و مي گويند: «اني لم اخرج اشرا و لابطرا و لامفسدا و لاظالما و انما خرجت لطلب الاصلاح في امة جدي(ص) اريد ان آمر بالمعروف و انهي عن المنكر و اسير بسيرة جدي و ابي علي ابن ابي طالب(ع)... من نه از روي خودخواهي و يا براي خوشگذراني و نه براي فساد و ستمگري از مدينه خارج مي شوم، بلكه هدف من از اين سفر، امر به معروف و نهي از منكر و خواسته ام از اين حركت، اصلاح مفاسد امت و احياي سنت و قانون جدم رسول خدا(ص) و راه و رسم پدرم علي بن ابيطالب است.»اين سفارش امام(ع) كه مهم ترين عامل قيام خويش را امر به معروف و نهي از منكر بيان مي كنند اين پرسش ها را به ذهن مي آورد كه اهميت امر به معروف چيست و چه جايگاهي در آموزه هاي اسلامي دارد، ماهيت و كاركردهاي سياسي اجتماعي آن چيست و نسبت آن با امام جامعه چه مي باشد؟

جايگاه امر به معروف در قرآن و سنت
دست كم ٤ آيه قرآن به صراحت از امر به معروف و نهي از منكر سخن گفته هرچند در آيات متعدد ديگري نيز از اين ٢ فريضه مهم سخن به ميان آمده است. اين آيات عبارتند از

١ - ولتكن منكم امه يدعون الي الخير و يامرون بالمعروف و ينهون عن المنكر و اولئك هم المفلحون (آل عمران/١٠٤)«و بايد از ميان شما گروهي باشد كه دعوت به خير و امر به معروف و نهي از منكر كنند و آن ها رستگارانند.»

٢ - كنتم خير امه اخرجت للناس تامرون بالمعروف و تنهون عن المنكر و تومنون بالله ولو آمن اهل الكتاب لكان خير الهم منهم المومنون و اكثرهم الفاسقون (آل عمران/١١٠)«شما بهترين امتي هستيد كه از ميان مردم خارج شده اند امر به معروف و نهي از منكر مي كنيد و به خدا ايمان داريد و اگر اهل كتاب ايمان بياورند براي آن ها بهتر است، بعضي از آن ها مومنند و بيشتر آن ها فاسقند.»

٣ - والمومنون والمومنات بعضهم اولياء بعضي يامرون بالمعروف و ينهون عن المنكر و يقيمون الصلوة و يوتون الزكاة و يطيعون الله و رسوله اولئك سير حمهم الله ان الله عزيز حكيم(توبه/٧١)«مردم مومن و زنان مومن بعضي از آن ها اولياي بعضي ديگرند، امر به معروف و نهي از منكر مي كنند و نماز را برپا مي دارند و زكات مي دهند و خدا و رسول او را اطاعت مي كنند و آن ها كساني هستند كه خداوند بر آن ها رحمت خواهد فرستاد به درستي كه خداوند عزيز و حكيم است.» ٤ - الذين ان مكناهم في الارض اقاموا الصلوة و آتوالزكاة و امر و بالمعروف و نهوا عن المنكر ولله عاقبه الامور(حج/٤١)«كساني كه اگر در زمين به آن ها توانايي دهيم نماز را برپا مي دارند و زكات مي دهند و امر به معروف و نهي از منكر مي كنند و سرانجام امور از آن خداوند است.»

علامه طباطبايي در الميزان ج٣ ذيل آيه ١٠٤ آل عمران امر به معروف و نهي از منكر را در قالب فرهنگ تذكر و دعوت و هدايت به سوي خوبي ها تفسير مي كند و مي گويد: تجربه قطعي به ما نشان مي دهد كه آدمي هر اندازه براي خود معلوماتي تهيه كند و از هر راهي آن ها را گرد آورد، تا وقتي در خاطرش مي ماند كه نسبت به آن ها يادآوري داشته باشد، و چنان چه از تمرين و بررسي آن دست برداشت، كم كم معلوماتش به ديار نيستي رهسپار خواهد شد. از طرف ديگر باز جاي شك و ترديد نيست كه «عمل» در تمام شئون و مراتبش، دائر مدار «علم» بوده، با قوت و ضعف با صلاح و فساد آن نسبت مستقيم دارد و جاي ترديد نيست كه علم و عمل با يكديگر نسبت متعاكس دارند به اين معنا كه علم قوي ترين داعي عمل و عمل خارجي نيز قوي ترين وسيله ازدياد علم است. باتوجه به اين مطلب روشن مي شود كه اگر در اجتماعي، دانش و علم نافع و عمل صالحي باشد، براي دوام و پايداري اش بايد افراد را از منحرف شدن از راه خير كه همان اعمال معروف و شناخته شده نزد آنان است، بازدارند و مردم ديگر را هم به طي كردن راه خير تشويق كنند. اين همان دعوتي است كه با تعليم و آموزش و امر به معروف و نهي از منكر شروع مي شود.شهيد مطهري هم در توضيح آيه سوم از آيات نامبرده چنين نتيجه مي گيرد كه اين آيه امر به معروف و نهي از منكر را لازمه محبت و علاقه مومنان به سرنوشت يكديگر توصيف كرده است. ايشان در اين باره در كتاب «ده گفتار» مي نويسد: در اين آيه كريمه قسمت هايي به طور علت و معلول و سبب و مسبب مترتب بر يكديگر ذكر شده است: لازمه ايمان حقيقي و واقعي، نه ايمان تقليدي و تلقيني، رابطه وداد و علاقه به سرنوشت يكديگر است و لازمه اين محبت و علاقه امر به معروف و نهي از منكر است. لازمه امر به معروف و نهي از منكر، قيام مومنان به وظيفه عبادت و خضوع نسبت به پروردگار يعني نماز و قيام به وظيفه كمك و دستگيري از فقرا يعني زكات و بالاخره لازمه امر به معروف و نهي از منكر، اطاعت خدا و رسول و زنده شدن همه دستورهاي ديني است و لازمه همه اين ها اين است كه رحمت هاي بي پايان خداوند كه كارهاي خود را بر سنت حكيمانه اجرا مي كند، شامل حال مردم مي شود.»در روايات هم تعبيرها و توصيفات كم نظيري از امر به معروف و نهي از منكر شده است كه مي توان از طريق آن ها جايگاه منحصر به فرد و ممتاز اين واجب را در اسلام دريافت.امام علي(ع) مي فرمايند: تمام كارهاي خوب و جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهي از منكر مانند آب دهني است در ميان دريا (نهج البلاغه حكمت ٣٨) و در جايي ديگر فرموده اند: كسي كه امر به معروف كند، به مومنان نيرو بخشيده است و كسي كه نهي از منكر كند، بيني كافران را به خاك ماليده است. (همان جا حكمت ٣١) در روايتي ديگر امام تارك نهي از منكر را چون مرده اي بين زندگان توصيف كرده است كه هيچ خير و بركتي به ديگران نمي رساند. امام مي فرمايند: من ترك انكار المنكر بقلبه و يده و لسانه فهو ميت بين الاحيا» هركس نهي از منكر قلبي، زباني و عملي را ترك كند، او مرده اي ميان زندگان است.امام باقر(ع) هم در روايتي از امر به معروف به عنوان «واجب بزرگ» ياد كرده و آن را راه انبيا و روش صالحان شمرده اند. امام مي فرمايند: «ان الامر بالمعروف و النهي عن المنكر سبيل الانبيا و منهاج الصالحين فريضة عظيمه بهاتقام الفرائض و تأمن المذاهب و تحل المكاسب و تردالمظالم و تعمر الارض...» امام در اين روايت، دليل عظمت امربه معروف را بازگو مي كنند و مي فرمايند: به وسيله اين اصل ساير دستورها و واجبات زنده، راه ها امن، كسب ها حلال و مظالم به صاحبان اصلي بازگردانده مي شود. زمين آباد و از دشمنان انتقام گرفته مي شود و كارها رو به راه مي شود.

معناي معروف و منكر و شرايط آن
درباره معناي معروف و منكر و اين كه آيا مراد معروف و منكر شرعي است يا عقلي در كتاب هاي ادبي و فقهي بحث شده است و در اين جا تنها به جمله اي از شهيد مطهري بسنده مي شود كه در حماسه حسيني گفته است: معروف و منكر از نظر اسلام محدود به حد معيني نمي شود و تمام هدف هاي مثبت اسلامي داخل در معروف و تمام هدف هاي منفي اسلامي، داخل در منكر است. با توجه به اين معنا، برخي برداشت ها كه معروف و منكر را به اموري خاص محدود مي كند، برداشتي ناقص از معروف و منكر است و چنين نگرشي نسبت به امر به معروف نمي تواند بيانگر توصيف امام باقر(ع) از اين فريضه باشد كه فرمودند: بها تقام الفرايض،... بنابراين، معيار درستي برداشت ها از امر به معروف و نهي از منكر، توصيفاتي است كه ائمه(ع) بيان كرده اند و هرگونه تفسيري از اين اصل كه نتواند اين كاركردهاي مهم را ايفا كند، تفسيري سطحي و ناقص است.متأسفانه امروزه در جامعه ما چنين ذهنيتي وجود دارد و همين امر به رواج اصل امربه معروف در جامعه آسيب رسانده است.استاد مطهري در «ده گفتار» به محدود شدن معروف و منكر در ذهن مردم اشاره مي كند و آن را يكي از علت بي توجهي مردم در اصلاح وضعيت زندگي خود مي شمارد، و مي نويسد: چون فكر امر به معروف و نهي از منكر در نظر مردم محدود شده و مردم از جنبه امربه معروف توجهي به اصلاحات امور زندگي اجتماعي خود ندارند، نتيجه اين شده است كه اگر احيانا شهرداري و يا دولت مثلا يك قدم اصلاحي در مورد ارزاق و خواروبار بردارد، و بخواهد جلوي گران فروشي را بگيرد و يا اين كه بخواهند مقررات خوبي را براي عبور و مرور اتومبيل ها معين كنند، مردم احساس نمي كنند پاي يك امر مذهبي در ميان است. زيرا احساس نمي كنند كه اين هم از جنبه ديني يك وظيفه است.در باب شرايط و نحوه اجراي اين فريضه نيز گاه افراط و تفريط هايي صورت مي گيرد. در فقه شرايطي مانند شناخت معروف و منكر، احتمال تأثير، نداشتن مفسده و ضرر مالي يا جاني و اصرار متخلف، براي وجوب امر به معروف بيان و براي اجراي آن، مراحل و مراتبي ذكر شده است كه شامل ١ - انكار قلبي ٢ - تذكر زباني و ٣ - بازداشتن از طريق اعمال قدرت مي شود.اما در عمل به پند و بند كه مرحله دوم و سوم اجراي امر به معروف است، بيشتر توجه شده است، البته پس از پيروزي انقلاب و تأسيس نظام اسلامي، سعي شده است، با مطالعه و تحقيق، اين فريضه احيا و آسيب هاي اجرايي آن برطرف و با اتخاذ تدابيري اجراي آن سامان دهي شود.

اصل امر به معروف در قانون اساسي
اگر در گذشته اصل امر به معروف به عنوان امور «حسبه» از سوي حكومت ها اجرا مي شد و تشكيلات «حسبه» متولي آن در جامعه بود، قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران در اصل هشتم به اين فريضه مهم پرداخته و به آن صبغه قانوني داده است. اين اصل مي گويد: در جمهوري اسلامي ايران دعوت به خير، امربه معروف و نهي از منكر وظيفه اي است همگاني و متقابل بر عهده مردم نسبت به يكديگر، دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت.شرايط و حدود و كيفيت آن را قانون معين مي كند (و المومنون و المومنات بعضهم اولياء بعض يأمرون بالمعروف وينهون عن المنكر).»بر پايه اين اصل، وظيفه امر به معروف و نهي از منكر در ٣ بخش ترسيم شده است: ١ - مردم نسبت به يكديگر ٢ - دولت نسبت به مردم ٣ - مردم نسبت به دولت. اما شايد آن چه در عمل بيشتر تحقق يافته، نهي از منكر دولت نسبت به مردم است. البته نهي از منكر مردم نسبت به دولت هم كم و بيش در قالب نقدهاي رسانه اي و مانند آن صورت گرفته است. اما ترسيم و طراحي هندسه دقيق قالب هاي اجرايي اين سه بخش، نيازمند مطالعاتي است كه به نظر مي رسد تاكنون انجام نشده است.

امر به معروف وظيفه اي همگاني يا نخبگاني
هر چند در فقه امر به معروف و نهي از منكر، به عنوان تكليفي همگاني مطرح شده كه در صورت انجام آن از سوي برخي افراد، از ديگران ساقط مي شود و قانون اساسي نيز آن را وظيفه اي همگاني تلقي كرده است، اما با توجه به شرايطي كه در وجوب امر به معروف و نهي از منكر بيان شده، مي توان سهم عمده اين تكليف را متوجه فرهيختگان دانست. چنان كه در تاريخ تشيع اين متكلمان و فقهاي اسلامي بوده اند كه به عنوان مرزبان باورها و اعتقادات مردم، با افكار بدعت آميز و انحرافي مبارزه و آنان را به معروف دعوت مي كردند. و زماني هم كه مي توانستند، با اعمال قدرت، با منكرات مبارزه و حدود الهي را اجرا مي كردند. علاوه بر اين، از راه زهد و تقوا و زندگي مومنانه خود سبب هدايت و ارشاد مردم به خير و خوبي ها مي شدند.زيرا ايشان بودند كه شناخت دقيقي از معروف و منكرها داشتند و نحوه اجراي آن را به خوبي مي دانستند. البته اين سخن به معناي آن نيست كه عامه مردم مسئوليتي ندارند زيرا بسياري از واجبات و محرمات شرعي ضروري و براي همگان واضح است و معروف و منكر عقلي نيز نزد صاحبان عقل آشكار، از اين رو مايكل كوك در كتاب «امر به معروف و نهي از منكر در انديشه اسلامي» مي نويسد: اين اصل قدرت اجراي شريعت را به هر مسلماني داده است بنابراين هر مسلماني نه تنها حق دارد كه وظيفه دارد فرمان اجراي قوانين الهي را صادر كند و تا جايي كه مي تواند براي اجراي آن بكوشد (ج١ص٤٣)، در حقيقت اين اصل تمام جامعه را به منزله قوه مجريه قرار داده كه حق دارند بر اعمال ديگران نظارت كنند بدون آن كه به وادي تجسس و يا حريم خصوصي آنان وارد شوند.

نسبت امام (ع) و امر به معروف
همين ويژگي نخبگاني بودن امر به معروف و ارتباط آن با اقتدار علمي و اخلاقي و اجتماعي است كه امام(ع) به عنوان سلسله جنبان هدايت و معرفت انسان ها، اول آمر به معروف و ناهي از منكر به شمار مي رود و آن زمان كه شرايط اقتضا كند بايد در صف اول قيام و انقلاب قرار گيرد. چنان كه امام حسين(ع) وقتي شرايط امر به معروف و نهي از منكر را فراهم مي بيند وظيفه خويش مي داند جان خود ، فرزندان و خاندانش را در راه اسلام و قرآن فدا كند. آن حضرت در حديثي شرايط امر به معروف و نهي از منكر را به نقل از جدش پيامبر(ص) يادآور مي شود و در پايان خود را سزاوارتر از ديگران براي انجام آن مي شمارد. امام (ع) به نقل از پيامبر(ص) مي فرمايد:ايهاالناس! من راي سلطانا جائرا مستحلالحرام ا... ناكثا لعهدا... مستاثرا لفئي ا... متعديا لحدودا...، فلم يغير عليه بقول ولا فعل كان حقا علي ا... ان يدخله مدخله. الا و ان هولاءالقوم قداحلو احرام ا... و حرموا حلاله و استاثروا في ا... اي مردم پيامبر فرمود: گاه كسي حكومت ظالم و جائري را ببيند كه قانون خدا را عوض مي كند، حلال را حرام و حرام را حلال مي كند، بيت المال مسلمين را به ميل شخصي مصرف مي كند، حدود الهي را بر هم مي زند، خون مردم مسلمان را محترم نمي شمارد، و در چنين شرايطي ساكت بنشيند، سزاوار است خدا كه چنين شخص ساكتي را به جاي چنان جائر و جابري ببرد و اين ها كه امروز حكومت مي كنند(بني اميه) همين طور هستند.آيا نمي بينيد حرام ها را حلال كردند و حلال ها را حرام؟ آيا حدود الهي را به هم نزدند آيا بيت المال مسلمين را در اختيار شخصي خودشان قرار ندادند و مانند مال شخصي مصرف نمي كنند؟ بنابراين هر كس در اين شرايط ساكت بماند، مانند آن هاست.و من از تمام افراد ديگر براي اين كه اين دستور جدم را عملي كنم، شايسته ترم.»به خاطر همين جايگاه والاست كه شهيد مطهري امر به معروف و نهي از منكر را يگانه اصلي مي داند كه ضامن بقاي اسلام است. در نظر ايشان امر به معروف يعني رسيدگي دائم به وضع مسلمين و جامعه را پالايش كردن است و در تحليل نهضت امام حسين(ع) مي گويد عامل امر به معروف ارزش نهضت حسيني را بالا برد همان گونه كه حسين(ع) نيز با عمل به اين اصل، ارزش و اهميت آن را در جامعه به انسان ها شناساند و جايگاه آن را بالا برد و عاشوراييان امروز بايد با كمك به مقاومت غزه بزرگ ترين معروف زمان و مبارزه با اسرائيل اشغالگر بزرگ ترين منكر دوران به ياري كربلاي غزه بشتابند و حسين را در احياي امر به معروف لبيك گويند.
سه شنبه 10 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خراسان]

[مشاهده در: www.khorasannews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 385]