كمي نگران باش و خيلي فكر كن

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: كمي نگران باش و خيلي فكر كن
عمومي- گروه محيط زيست- سپيده سمائي: امروز پنجم دي ماه است. تا 5 سال پيش امروز هم روزي بود مانند تمام روز‌هاي سال.

اما از وقتي زمين نامهرباني كرد و لرزيد و با اين لرزش حدود 130‌هزار نفر از هم‌ميهنان ما را در دل خود جاي داد، اين صفحه از تقويم را جور ديگري ورق مي‌زنيم. زمين نامهرباني كرد؟ اگر احساساتي با قضيه برخورد نكنيم پاسخ اين سؤال قطعا منفي است.

لرزش زمين پديده‌اي كاملا طبيعي است. انرژي ناشي از گسيختگي سريع در گسل‌هاي پوسته زمين در مدتي كوتاه آزاد مي‌شود و لرزش و جنبش خفيف يا شديد زمين به وقوع مي‌پيوندد.

غير‌طبيعي رفتار ماست كه با رفتار طبيعي كره‌اي كه روي آن زندگي مي‌كنيم آشنا نيستيم، نشانه‌هاي يك پديده طبيعي را به خوبي نمي‌شناسيم و خود را براي رويارويي با اين پديده‌ها آماده نمي‌كنيم.

كارهاي مطالعاتي مناسبتي نيست و به رخداد يا عدم‌رخداد زمين‌لرزه‌ها مربوط نمي‌شود، اما وقوع يك حادثه مانند زلزله بم در هر حال بر جهت‌گيري مطالعات مؤثر است.

دكتر مهدي زارع رئيس مركز ملي پيش‌بيني زلزله، با بيان اينكه در ايران معمولا سالانه يكي دو زلزله بزرگ‌تر از 6 ريشتر روي مي‌دهد، مي‌گويد: تجربه نشان داده كه متأسفانه اين زمين‌لرزه‌ها با خسارت و تلفات جاني همراه است، هرچند ما نبايد به اين حد در برابر چنين زمين‌لرزه‌هايي آسيب‌پذير باشيم مگر آنكه كانون زلزله در منطقه شهري باشد و عمق زمين‌لرزه كم باشد.درست مانند آنچه در بم شاهدش بوديم؛ زلزله‌اي كه كانون آن در منطقه شهري و در عمق 8 كيلومتري زمين بود.

ايران لرزه‌خيز ما

زمين‌لرزه‌ها در كشور ما ناشي از فشرده شدن ايران بين صفحه عربي و صفحه اروپا-آسياست كه اين پديده باعث مي‌شود كشور ما سالانه 22 ميلي‌متر در جهت شمال- جنوب كوتاه‌شدگي داشته باشد. اين فشردگي به شكل ايجاد گسل و زمين‌لرزه خود را نشان مي‌دهد.

دكتر مرتضي طالبيان يكي از رؤساي سازمان زمين‌شناسي و اكتشافات معدني در اين زمينه به همشهري مي‌گويد: كشور ما در منطقه‌اي قرار گرفته است كه به‌طور كلي لرزه‌خيز است و به جز پهنه باريكي از كشور بقيه مناطق با اين پديده تهديد مي‌شود.

يزد اصفهان، خمين و گلپايگان در اين پهنه قرار دارند و ابنيه تاريخي موجود در يزد و اصفهان را مي‌توان گواهي بر اين ادعا دانست.

به گفته اين دكتراي زمين‌شناسي، در مناطق شمالي، البرز و شرق زلزله‌ها با بزرگي بيشتر روي مي‌دهد و در جنوب و جنوب غرب ايران (منطقه زاگرس) فراواني زمين‌لرزه‌ها بيشتر است.

بررسي گسل‌ها در 3 منطقه البرز، شرق ايران و زاگرس نشان مي‌دهد كه در منطقه زاگرس گسل‌ها عموما به‌صورت پنهان هستند و در روي زمين كمتر آثارشان ديده مي‌شود، بنابراين زمين‌لرزه‌ها در اين ناحيه معمولا با گسيختگي زمين همراه نيست. اما در ديگر مناطق ايران گسل‌ها تا سطح زمين كشيده شده‌اند و آثارشان در سطح مشخص است.

در ايران معمولا زمين‌لرزه‌ها با عمق كم و متوسط روي مي‌دهند. از نظر عمق نيز مناطق مختلف كشور با هم متفاوتند؛« اين عمق در منطقه زاگرس معمولا بين 5 تا 20 كيلومتر است و در ديگر مناطق هم به ندرت عمق زمين‌لرزه به بيش از 30 كيلومتر مي‌رسد.»

دكتر طالبيان با بيان اين مطلب، در مورد ساز‌و‌كار گسل‌ها مي‌گويد: در شرق ايران و شمال غرب زاگرس اين سازوكار از نوع امتداد‌لغز و در ديگر مناطق از نوع راندگي است.

اما در بررسي پديده زمين‌لرزه، علاوه بر اين داده‌هاي زمين‌شناختي، داده‌هاي تاريخي و داده‌هاي دستگاهي از اهميت ويژه‌اي برخوردارند و متخصصان از تركيب اين 3نوع داده براي شناسايي اين پديده طبيعي بهره مي‌گيرند.

«در مورد 98 درصد شهرهاي مهم ايران داده‌هاي تاريخي مبني بر وقوع زمين‌لرزه در گذشته وجود دارد.» دكتر محمد‌رضا عباسي، مشاور ستاد مديريت بحران شهرداري تهران، با بيان اين مطلب مي‌گويد: اطلاعات تاريخي مبني بر اينكه در شهري قبلا زمين‌لرزه‌اي روي داده است معمولا از سوي سياحان و بازرگانان گزارش شده است و بنابراين بيشتر در شهرهايي كه ارزش تاريخي دارند يا در گذشته در مسير جاده‌هاي مهم مانند راه ابريشم بوده‌اند اين اطلاعات بيشتر موجود است.

چنين داده‌هايي از آنجا اهميت دارد كه با توجه به وجود گسل‌ها و اثر آنها روي زمين‌لرزه مشخص مي‌كند جايي كه يك بار زمين‌لرزه داشته است مي‌تواند شاهد وقوع دوباره اين حادثه باشد.

سابقه استفاده از داده‌هاي ايستگاهي به سال 1950 بازمي‌گردد و از آن زمان بهره‌گيري از دستگاه‌هاي لرزه‌نگار متداول شد. با استفاده از اين دستگاه‌ها مي‌توان لرزش‌هاي اندك زمين را ثبت كرد و در هنگام وقوع يك زمين‌لرزه به سرعت محل، بزرگي و سازوكار زمين‌لرزه را مشخص كرد.

كارهاي انجام شده كم است

سرعت حركت گسل‌ها دوره بازگشت زمين‌لرزه‌ها را مشخص مي‌كند. از اين منظر گسل شمال تبريز خطرناك‌ترين گسل شناسايي شده در ايران است كه با آهنگ حركت 6-5 ميلي‌متر در سال دوره بازگشت 600 تا 700 سال را براي زمين‌لرزه‌هاي ناشي از اين گسل رقم مي‌زند.

آخرين زمين‌لرزه مربوط به اين گسل كه در نيمه قرن 19 روي داده است موجب خرابي مسجد كبود و مقبره الشعرا شده است.

اطلاعاتي از اين دست كمابيش در مورد بسياري از گسل‌هاي ايران وجود دارد. اما تمام كارشناسان در اين مورد كه «در قياس با وسعت كشور و لرزه‌خيزي ايران كار كمي براي شناسايي گسل‌ها در ايران انجام شده» متفق‌القول هستند: «به‌علت كمبود نيروي كارشناس، تواني بيشتر از اين نداريم.

از سوي ديگر ما بايد بسياري از نمونه‌ها را براي آناليز و تعيين سن كه با روش لومينو سانس نوري انجام مي‌شود به خارج از كشور بفرستيم كه اين فرايندي زمان‌بر است و سرعت كار را كند مي‌كند.»

دكتر طالبيان با بيان اين مطلب، بيشترين فعاليت سازمان زمين‌شناسي در اين زمينه را به 8-7 سال گذشته نسبت مي‌دهد: روي گسل‌هاي اطراف تهران، منطقه مركزي ايران مانند كرمان ، بم، يزد و بخشي از منطقه زاگرس كار كرده‌ايم و از حدود 5/2 سال قبل كار روي بررسي پيش‌نشانگرها را شروع كرده‌ايم.

در ميان انواع پيش‌نشانگر‌هاي زمين‌لرزه، بررسي تغيير ميدان الكترومغناطيسي زمين، پيش‌نشانگري است كه فعاليت سازمان زمين‌شناسي بر آن متمركز شده است: «در چاهي به عمق 27 متر در منطقه كلك‌چال دستگاهي براي اندازه‌گيري ميدان الكترومغناطيسي زمين قرار داديم كه توسط كارشناسان داخلي طراحي شده و به‌طورشبانه روزي ميزان ميدان را اندازه‌گيري مي‌كند و به مركز ارسال مي‌كند.» از اين دستگاه نتايج خوبي گرفته شده اما اين دستگاه كافي نيست و بايد تعداد دستگاه‌ها دست كم به 3عدد برسد.

در اين ميان تمركز بر كاهش ريسك خطر زلزله، بيشترين فعاليت‌هاي متخصصان پژوهشگاه زلزله‌شناسي است.

«برخي معتقدند پيشگيري از خسارات زمين‌لرزه بر پيش‌بيني زلزله مقدم است اما به عقيده من بحث پيش‌بيني هم از عواملي است كه بر كاهش ريسك خطر مؤثر است و به نوعي در جهت كاهش ريسك خطر است.»
پنجشنبه 5 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 182]