امر به معروف و نهي از منكر مراتب و شيوه ها

واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: امر به معروف و نهي از منكر مراتب و شيوه ها
محمد اكرمي
عن ابي جعفر(ع ) : « ان الامر بالمعروف والنهي عن المنكر فريضه عظيم بهاتقام الفرائض ... » : همانا امر به معروف و نهي از منكر واجب عظيم و بزرگي است كه پابرجايي ساير واجبات به آن بستگي دارد. »
اين حديث شريف بيانگر اهميت فوق العاده اين فريضه و جايگاه ويژه آن در دين مبين اسلام است و از تعبير رسا و دلپذير « بهاتقام الفرايض » چنين استفاده مي شود كه امر به معروف و نهي از منكر از لوازم حكومت اسلامي به شمار مي رود. چنانچه شرايط زمان و مكان ويژگي مخاطبان امر به معروف و نهي از منكر را درنظر بگيريم به ضرورت دقت و ظرافت تعيين كننده در انجام اين فريضه پي خواهيم برد...
ماه محرم (كه حركت امام حسين (ع ) از مدينه به كربلا سفري در راستاي تحقق و احياي امر به معروف و نهي از منكر بوده است ) فرصتي است مغتنم تا مبلغان بخشي از وظيفه الهي خود را انجام دهند...
مفهوم امر و نهي
اين دو كلمه عربي وقتي به فارسي ترجمه شوند معني « فرمان مثبت » و « فرمان منفي » به خود مي گيرند « امر » در اين جا به معني فرمان به انجام دادن كاري و « نهي » به معني فرمان به ترك و انجام ندادن آن كار است . چنانچه ملاحظه مي شود نخستين چيزي كه در فرمان دادن لازم است و در خود كلمه فرمان (امر يا نهي ) گنجانده شده مساله قدرت است زيرا شخص قوي و مقتدر است كه مي تواند فرمان بدهد.
مفهوم معروف و منكر
نخستين نكته اي كه در اين جا جلب توجه مي كند وسعت و شمول و جامعيت مفهوم اين دو كلمه است زيرا به طوري كه از منابع لغوي استفاده مي شود « معروف » هر كاري است كه خوبي آن به وسيله عقل و شرع شناخته مي شود و « منكر » نقطه مقابل آن است ; يعني منكر هر كاري است كه مورد انكار و تقبيح عقل و شرع قرار گيرد...
قرآن و امر به معروف و نهي از منكر
ريشه احكام شرعي را بايد در قرآن و تفصيل و شاخه هاي آن را در سنت جست . قرآن كريم در آيه هاي فراواني به فريضه امر به معروف و نهي از منكر اشاره كرده است كه به برخي اشاره مي شود.
« يومنون بالله واليوم الاخر ويامرون بالمعروف وينهون عن المنكر ويسارعون في الخيرات واولئك من الصالحين » .
« ولتكن منكم امه يدعون الي الخير و يامرون بالمعروف و ينهون عن المنكر واولئك هم المفلحون » .
« كنتم خير امه اخرجت للناس تامرون بالمعروف و تنهون عن المنكر و تومنون بالله » (آل عمران آيات 114 و 104 و 110 )
« ان الله يامرو بالعدل والاحسان وايتا ذي القربي و ينهي عن الفحشا والمنكر ... » (سوره نحل آيه 90 )
از مجموع آيات در اين باب درمي يابيم كه فريضه امر به معروف و نهي از منكر از نظر اسلام بسيار پراهميت است و همه از عالي و داني بايد براي اجراي آن همگام و همصدا شوند. درباره آيات امر و نهي بسيار مي توان نوشت و شرح داد ولي تنها به نكاتي چند بسنده مي كنيم :
1 ـ امر به معروف و نهي از منكر واجب است . اين مسئله از بديهيات است و هيچ يك از مسلمانان در وجوب آن ترديد نكرده است .
2 ـ وجوب اين فريضه در همه اديان بوده و امتهاي گذشته نيز بدان مكلف بوده اند .
3 ـ امر به معروف و نهي از منكر از شوون پيامبري است .
4 ـ ترك اين فريضه علت نابودي جوامع گذشته بوده است .
5 ـ امر به معروف و نهي از منكر از حقوق متقابل مسلمانان است و افراد جامعه اسلامي در برابر آن مسئولند .
6 ـ اين فريضه بر آگاهان واجب تر است چون عالمان دين مسئوليت بيشتري دارند .
7 ـ زنان نيز مكلف به امر به معروف و نهي از منكر هستند .
8 ـ امر به معروف و نهي ازمنكر نيازمند كسب قدرت است .
شيوه هاي عملي امر به معروف و نهي از منكر
هدف اساسي در امر به معروف و نهي از منكر تحقق معروف و زدودن منكر است . براي رسيدن به اين هدف بايد به دنبال موثرترين شيوه باشيم لذا در اين مختصر به برخي از آنها اشاره مي شود.
1 ـ تبليغ عملي
اولين شيوه بسيار موثر در امر به معروف و نهي از منكر تبليغ عملي است .
مهمترين عامل موفقيت پيامبراكرم (ص ) و ائمه (ع ) در گسترش مكتب در همين نكته نهفته است . پيامبراكرم (ص ) در حفر خندق و ساختن مسجد قبل از اين كه ديگران را تشويق به اين كار كند خود پيشقدم بود همين طور امامان معصوم (ع ).
2 ـ احترام به شخصيت افراد
دومين اصلي كه در تاثير امر به معروف و نهي ازمنكر شايان توجه است احترام به شخصيت افراد مي باشد. مرتكبان منكر تا وقتي كه متجاهر به گناه نشده اند و علني دست به آن نيالوده اند محترمند و نبايد به هتك حرمت آنها پرداخت .
3 ـ ارشاد تدريجي
اين توقع نابجايي است كه بخواهيم كساني را كه در گرداب منكرات غلطيده اند يك باره از گرداب درآوريم و از آنها مسلمان زمان سازيم . اصولا تربيت امري تدريجي است و رذايل و فضايل هيچ كدام يك مرتبه در جان انسانها به وجود نمي آيند. و از رموز مهم نزول تدريجي قرآن همين است زيرا قرآن كتاب تربيت است .
4 ـ نرمخويي و محبت
از شيوه هاي بسيار مهم و موثر در امر به معروف و نهي از منكر نرمخويي و محبت است ; خصلتي كه موفقيت پيامبراكرم (ص ) بنا به تصريح قرآن كريم مرهون آن بوده است .
سخن تا تواني به آزرم گوي
درشتي مكن در سخن نرم گوي
به شيرين زباني و لطف و خوشي
تواني كه پيلي به مويي كشي
5 ـ تشويق به ارزشها
از امتيازات مكاتب الهي همين تشويق به خوبيهاست . پيامبراكرم (ص ) از عنصر تشويق براي پيشبرد اهداف خود فراوان استفاده مي كرد. براي آنان كه دو ركعت نماز براي خدا خوانده بودند جايزه تعيين مي كرد.
پستهاي حساس سياسي فرهنگي و نظامي را به افراد لايقي مي سپرد و بدين ترتيب امت را به نيكي و پاكي دعوت مي فرمود. كه « اسامه بن زيد » هجده ساله را فرمانده لشكر قرار داد و... و بدين ترتيب امت را به نيكي و پاكي دعوت مي فرمود.
6 ـ ايجاد فضاي امر و نهي
بدون ترديد محيط هر چند نقش زيربنائي ندارد ولي در پرورش فضايل و رذايل نقش اساسي دارد. رسالت انبيا نيز مبتني بر اين اصل بود كه محيط را به گونه اي آماده سازند تا خود مردم « قائم به قسط و عدالت » باشند « ليقوم الناس بالقسط » . لذا پيامبراكرم (ص ) مي فرمايد : « كلكم راع و كلكم مسوول عن رعيته » .
7 ـ برخورد عملي با مرتكبان منكر
اگر در كنار شيوه هاي گذشته اين شيوه را مدنظر نداشته باشيم بدون شك امر به معروف و نهي از منكر ابتر و بي ثمر خواهد ماند.
مراتب امر به معروف و نهي از منكر
براي اين امر به معروف و نهي از منكر سه مرحله شمرده شده :
1 ـ انكار قلبي
مسلمان بايد همواره خواستار معروف و بيزار از منكر باشد و اين خصلت در او نهادينه شده باشد اما اين مرتبه كافي نيست بلكه مسلمان بايد به هر شكل ممكن علاقه مندي خود به معروف و نفرت خود از منكر را نشان دهد و در آينه چهره خود نمايان سازد و اين حداقل انتظاري است كه از او مي رود.
اين مرحله خود شرايط گوناگوني دارد چون : نگاه كردن خاموش ماندن سر به زير انداختن روي گرداندن نديده گرفتن طرف اخم كردن و...
2 ـ انكار زباني
گاه ممكن است از امر به معروف و نهي از منكر در سطح نخست يعني انكار قلبي نتيجه مطلوب گرفته نشود. در اين جا لازم است به مرحله بعدي برويم ; يعني خيلي ساده از تارك معروف و عامل به منكر بخواهيم دست از رفتارش بردارد. اين مرتبه نيز خود داراي مراتبي است مانند سربسته سخن گفتن پند دادن سخن ملايم گفتن و سرانجام به صراحت سخن گفتن .
3 ـ اقدام عملي
گاهي نيز مشاهده مي شود كه منكر چنان در فردي ريشه دار شده كه با زبان ريشه كن نمي شود و نيازمند عمل است كه « به عمل كار برآيد به سخنراني نيست » .
در چنين مرتبه اي است كه بايد به اقدام عملي دست زد. مقصود از اقدام عملي هرگونه فعاليت هدفدار و مشروعي است كه زمينه را براي ريشه كني فساد و رشد معروف فراهم مي سازد.
حركت امام حسين (ع ) از مدينه تا كربلا هجرتي در راستاي تحقق و احياي امر به معروف و نهي از منكر بوده است
« معروف » هر كاري است كه خوبي آن به وسيله عقل و شرع شناخته مي شود و « منكر » نقطه مقابل آن است يعني هر كاري كه مورد انكار و تقبيح عقل و شرع قرار گيرد
تبليغ « عملي » شيوه اي مهم و بسيار موثر در امر به معروف و نهي از منكر به شمار مي رود
چهارشنبه 4 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 229]