توسعه روستايي چيست؟

واضح آرشیو وب فارسی:خراسان: توسعه روستايي چيست؟
با رشد پرشتاب صنعت و فناوري در جهان، عقب ماندگي مناطق روستايي بيشتر عيان شده است. از آن جايي كه عموما روستاييان نسبت به شهرنشينان داراي درآمد كمتري هستند و از خدمات اجتماعي ناچيزي برخوردار هستند، اقشار روستايي فقيرتر و آسيب پذيرتر محسوب مي شوند كه بعضا منجر به مهاجرت آنان به سمت شهرها نيز مي شود.علت اين امر نيز پراكندگي جغرافيايي روستاها، نبود صرفه اقتصادي براي ارائه خدمات اجتماعي، حرفه اي و تخصصي نبودن كار كشاورزي (كم بودن بهره وري)، محدوديت منابع ارضي (در مقابل رشد جمعيت)، بوده است. به همين جهت، براي رفع فقر شديد مناطق روستايي، ارتقاي سطح و كيفيت زندگي روستاييان، ايجاد اشتغال و افزايش بهره وري آنان تمهيد »توسعه روستايي« متولد شد.بنا بر تعريف، برنامه هاي توسعه روستايي، جزئي از برنامه هاي توسعه هر كشور محسوب مي شوند كه براي دگرگون سازي ساخت اجتماعي-اقتصادي جامعه روستايي به كار مي روند. اين گونه برنامه ها را كه دولت ها و يا عاملان آنان در مناطق روستايي پياده مي كنند، دگرگوني اجتماعي بر اساس طرح و نقشه نيز مي گويند.

اين امر در ميان كشورهاي جهان سوم كه دولت ها نقش اساسي در تجديد ساختار جامعه به منظور هماهنگي با اهداف سياسي و اقتصادي خاصي به عهده دارند مورد پيدا مي كند. از سوي ديگر توسعه روستايي را مي توان عاملي در بهبود شرايط زندگي افراد متعلق به قشر كم درآمد ساكن روستا و خودكفاسازي آنان در روند توسعه كلان كشور دانست .در گذشته بعضي مديران و سياست گذاران امر توسعه، صرفا بر »توسعه كشاورزي« متمركز مي شدند كه امروز نتايج نشان داده است كه توسعه روستايي صرفا از اين طريق محقق نمي شود. روستا جامعه اي است كه داراي ابعاد اجتماعي مختلف است و نيازمند توسعه همه جانبه (يعني توسعه روستايي) است نه صرفا توسعه كسب و كار و نظامي به نام »كشاورزي«. هرچند بايد گفت كه از طريق توسعه كشاورزي موفق نيز الزاما توسعه روستايي محقق نمي شود. چون اولا فوايد توسعه كشاورزي عايد همه روستاييان نمي شود (بيشتر عايد زمين داران، به خصوص مالكان بزرگ، مي شود)، ثانيا افزايش بهره وري كشاورزي باعث كاهش نياز به نيروي انساني مي شود (حداقل در درازمدت) و اين خود باعث كاهش اشتغال روستاييان و فقر روزافزون آنان و مهاجرت بيشتر به سمت شهرها مي شود.

استراتژي هاي توسعه روستايي
كشورها و مناطق مختلف جهان، متناسب با شرايط و اولويت ها، رويكردها و استراتژي هاي توسعه روستايي متفاوتي را در پيش گرفته اند. قطعا نمي توان بدون در نظرگرفتن تجربيات جهاني در اين زمينه و با تمركز صرف بر اشتغال زايي در روستاها (بدون درنظر گرفتن استراتژي توسعه روستايي) توفيق چنداني به دست آورد (كه پايدار و ماندگار نيز باشد). چون اشتغال زايي و كارآفريني در فضايي مستعد رخ مي دهد و بدون وجود آن فضا عملا نمي توان متوقع موفقيتي پايدار بود.

استراتژي توسعه و بهبود زيرساخت هاي روستايي
زيرساخت هاي روستايي را مي توان سرمايه هاي عمومي و اجتماعي روستاها دانست كه بدين جهت توسعه اين زيرساخت هاي اجتماعي، فيزيكي و نهادي باعث بهبود شرايط و كيفيت زندگي و معيشت مردم محلي و ارتقاي كارايي زندگي اجتماعي و اقتصادي آنان خواهد شد. به عنوان مثال، توسعه زيرساخت هاي اجتماعي هم چون تسهيلات و خدمات بهداشتي و آموزشي باعث بهبود كيفيت منابع انساني و افزايش توانايي هاي آنان (در جايگاه هاي فردي و اجتماعي) خواهد شد.

منظور از ايجاد، توسعه و نگهداري زيرساخت هاي روستايي، صرفا تزريق نهاده هاي سرمايه اي به يك جامعه با توليد سنتي نيست، بلكه هدف ايجاد سازوكارها، نهادها و مديريت جديدي است كه در عمل نيازمند مشاركت وسيع روستاييان است. در واقع اين استراتژي، با همكاري مردم مي تواند به طور آگاهانه، ارادي و موفقيت آميز از دوران طراحي، برنامه ريزي و سرمايه گذاري گذر كرده و به شرايط مطلوب پايدار وارد شود.

صنعتي كردن روستاها
اگرچه در اين استراتژي، توسعه كشاورزي در فرآيند توسعه روستايي حايز اهميت است اما در عين حال بايد با توسعه فعاليت هاي صنعتي همراه شود.در بسياري از كشورها (به خصوص آسيايي ها) صرفا زراعت نمي تواند اشتغال كافي و بهره ور ايجاد كند (ظرفيت زمين نيز محدود است) به اين دليل بايد به ايجاد اشتغال سودآور غير زراعي نيز پرداخت تا تفاوت درآمد شهرنشينان و روستانشينان افزايش نيافته و مهاجرت روستاييان به شهر كاهش يابد. در اين راستا بايد اقدامات ذيل صورت پذيرد:

(الف) ايجاد مشاغل غيرزراعي و فعاليت هاي درآمدزا

(ب) رواج مراكز روستايي دست پايين. اهداف عمده اين استراتژي را مي توان اين گونه برشمرد:

*ايجاد اشتغال غيركشاورزي براي روستاييان بيكار يا نيمه بيكار در يك منطقه

*همياري در جلوگيري از جريان مهاجرت به مراكز شهري

*تقويت پايه هاي اقتصادي در مراكز روستايي

*استفاده كامل (بيشتر) از مهارت هاي موجود در يك ناحيه

*فرآوري توليدات كشاورزي محلي

*تهيه نهاده هاي اساسي و كالاهاي مصرفي براي كشاورزان و ديگر افراد محلي

بيشتر اين گونه صنايع روستايي در كسب و كارهاي خرد (كوچك مقياس) شكل مي گيرند كه مي تواند بخش عمده اي از آن را صنايع دستي تشكيل دهد. اين صنايع دستي مي توانند از ابزارهاي پيشرفته تر براي كار خود بهره برده و به دليل سادگي و مقبوليت بيشتر در جوامع روستايي و امكانات اشتغال زايي بيشتر كمك بيشتري به بهبود وضعيت روستاييان انجام دهند.

استراتژي مشاركت مردمي

از اين ديدگاه، مردم هم وسيله توسعه هستند و هم هدف آن. طرح هاي توسعه روستايي چه به لحاظ ماهيت طرح ها و چه به خاطر محدوديت امكانات و منابع دولتي، نيازمند مشاركت مردم در ابعاد وسيع هستند. در اين استراتژي بايد با تلفيق مناسب رويكردهاي بالا به پايين و پايين به بالا، امكان مشاركت گسترده مردم را در فرآيند توسعه روستايي فراهم آورد. محورهاي اصلي اين استراتژي عبارتند از:

*تاكيد بيشتر بر نيازهاي مردم

*تشويق و افزايش مشاركت مردم در هر مرحله از فرآيند برنامه ريزي

*بسط و ترويج سرمايه گذاري هاي كوچك كه مردم قادر به اجراي آن باشند

*كاهش هزينه هاي مردم و در مقابل افزايش درآمد هاي آنان

*تشويق مردم در جهت تداوم و نگهداري پروژه هاي توسعه (افزايش آگاهي هاي مردم و كاهش زمان و هزينه طرح ها و پروژه ها)

توسعه يكپارچه ناحيه اي
مهم ترين دلايل روي آوري به اين استراتژي، عبارتند از:

*استفاده بهتر از سرمايه، نيروي انساني و عوامل توليد

*استخراج و بكارگيري بهينه منابع محلي

*مشاركت آزادانه مردم در سطح ناحيه (كه كوچكتر از منطقه است)

*تجانس بيشتر در ناحيه به علت كوچكي نسبت به منطقه

*همكاري بهتر سازمان هاي مختلف درگير در امر برنامه ريزي

هدف از اين استراتژي يكپارچه سازي كليه امور توسعه در ناحيه است.

توسعه پايدار و همه جانبه روستايي
مطابق اين استراتژي بايد فرآيندي همه جانبه و پايدار طي شود تا در چارچوب آن، »توانايي هاي اجتماعات روستايي« در جهت رفع نيازهاي مادي و معنوي در عين برقراري توازن ميان اجزاي تشكيل دهنده نظام سكونت محلي رشد و تعالي يابد. محورهاي اصلي اين استراتژي عبارتند از:

1-حفاظت، بهره برداري موثر و متوازن از منابع پايه

2-افزايش قدرت انتخاب مردم و توانمند نمودن اقشار آسيب پذير روستايي به ويژه زنان و جوانان

3-توسعه و گسترش مشاركت موثر و همه جانبه مردم و نهادهاي محلي در فرآيند تصميم سازي و برنامه ريزي

4-ارتقاي بهره وري، توسعه فرصت ها و ظرفيت هاي متنوع اقتصادي

5-توسعه فرصت هاي پايدار از حيث دسترسي به منابع، امكانات و منافع ميان شهر و روستا

6- ارتقاي همه جانبه كيفيت زندگي اجتماعات روستايي

محمد رضا ميرزا اميني
سه شنبه 19 آذر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خراسان]

[مشاهده در: www.khorasannews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 2496]