عيد قربان،‌تجلي توحيد و نمادي از انسجام اسلامي

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: عيد قربان،‌تجلي توحيد و نمادي از انسجام اسلامي

دو روز در ماه ذيحجة الحرام،از لحاظ شرافت زماني بي‌نظيرند. يكي روز نهم كه «عرفه» نام دارد و ديگري روز دهم كه عيد «قربان» است. دربارة «عرفه» چيزي نمي‌نويسيم اما در يك جمله روز دعا و نيايش است، و دعاي مشهور «عرفه» كه دعاي امام حسين(ع) است در آن روز خوانده مي‌شود؛ به خصوص در صحراي عرفات ـ اين ديار معرفت و عرفان كه خداوند براي همة ما روزي فرمايد ان‌شاءالله ـ عيد قربان از اعياد مهم اسلام و مسلمين است.

«عيد» در لغت از ماده «عود» مي‌آيد و در اصطلاح عرفا، تجلياتي است كه به وسيلة اعاده اعمال بر قلب و دل سالك فرو مي‌ريزد. پنجمين عمل حج تمتع و دومين عمل «مِنا» براي كسي كه در حج تمتع است، قرباني كردن است. قرباني كردن طبق نص صريح آيه 37 سورة حج، نشانة تقوي و فداكاري در راه بينوايان و فقراست.

عيد قربان از منظرگاه‌هاي خاصي قابل تماشا و حظّ بصر است اما زيباترين و نزديكترين منظر را نسبت به جان آدمي و عيد قربان، عرفان برقرار كرده است. عيد قربان كه همان كشتن نفس اماره معرفي شده، تجلي جلالي جمال‌‌الهي است. حج‌گزار كه در تماشاي اين سير الهي است مي‌خواهد از احرام خارج شود و بار ديگر چون ميهماني از راه بعيد به طبيعت مادي ما پا مي‌گذارد.

برخيز و به ميدان رو، در حلقه رندان رو

رو جانب مهمان رو كز راه بعيد آمد

پراهميت بودن عيد قربان

دين‌پژوهان معاصري كه به پژوهش و كاوش در اديان ابتدايي مشغول هستند چندين ويژگي مشترك را ميان اديان ابتدايي بر مي‌شمارند كه يكي از اين ويژگي‌ها قرباني كردن است. شايد بتوان گفت كه انجام و اهداي قرباني يكي از اساسي‌ترين پايه‌هاي پيدايش ديگر اركان مذهبي مي‌تواند در نظر گرفته شود. قرباني كردن در دين اسلام بسيار پراهميت تلقي شده است، تا جايي كه يكي از اعياد بزرگ مسلمانان نيز به اين نام خوانده مي‌شود. اين مراسم، از زواياي گوناگون ديني، عرفاني، فلسفي و اجتماعي قابل بررسي و تبيين است. در قرآن آمده است كه: «ان اول بيت وضع للناس للذي ببكة مباركاً: همانا نخستين خانه‌اي كه براي مردم بنا نهاده شد، خانة پربركتي است كه در مكه قرار دارد» و اين خانة الهي كه كعبه نام دارد، زيارتگاه اهل دلي است كه به حكم خداوند تبارك در سورة آل عمران بر هر كسي كه توانايي رفتن بدان را داشته باشد واجب است.

حج بعد از نماز، روزه و زكات، چهارمين ركن دين محسوب مي‌شود و همان‌گونه كه دربارة قرباني كه خود يكي از اعمال حج است، گفته شد، خود حج نيز از منظرهاي گوناگوني قابل شناخت است.

بيان ريشة تاريخي قرباني كردن

قرباني كردن ريشه در دوران ما قبل تاريخ دارد. انسان اوليه كه از درك عظمت خالق متعال و فهم طبيعت عاجز بوده است، براي به دست آوردن ترحم خدايان خيالي خود،‌ دست به قرباني كردن حيوانات و انسان‌ها مي‌زده است. اين رسم نزد همة ملل و اديان به عناوين مختلف موجود بوده است. ايرانيان باستان نيز بسياري از حوادث و بلاياي طبيعي را نتيجة خشم خدايان خود مي‌دانسته وبراي آنان قرباني مي‌كرده‌اند.

بنابراين‌مراسم قرباني‌كردن دراديان وكشورهاي جهان تاريخچه دور و درازي دارد و در زندگي ملل و جوامع گذشته به صورت‌هاي مختلف صورت مي‌گرفته است.

بيان جزئيات سنت قرباني كردن

براي شناخت بيشتر اين رسم و سنت الهي كه ميان مسلمانان مرسوم است، شايد بهتر باشد از جزئيات خود مراسم آمادگي لازم قبل و بعد آن، مختصر آگاهي به دست دهيم:

اول ـ حضرت ابراهيم(ع) در شب هشتم ذي‌الحجه خواب ديد كه فرشته‌اي بر فراز سرش ايستاده و مي‌گويد: اي ابراهيم! پروردگار تو مي‌فرمايد اسماعيل فرزند خود را براي من قرباني كن، آن حضرت وحشت‌زده از خواب بيدار شده و در حيرت بود كه اين خواب شيطاني و يا از تلقينات الهي بوده است. بر همين اساس نيز روز هشتم ذي‌الحجه را يوم‌الترديد مي‌خوانند. چون دو مرتبه ديگر نيز ابراهيم(ع) اين رؤياي صادقه را ديد. در روز نهم ذي‌الحجه كه مسلمانان روز عرفه مي‌خوانند برايش مسجل شد كه اين خواب از الهامات رحماني است و از همين ‌رو در روز دهم اسماعيل را آراسته كرده به «مِنا» برد. «منا» دره‌اي است به‌عرض تقريباً 700متر وطول 2كيلومتر كه امروزه حج‌گزاران بايد از سر زدن خورشيد روز دهم ‌تا ظهر روز دوازدهم در اين‌ دره بمانند.

در باب وجه تسميه كلمه «منا» در كتاب «اخبار مكه» «ازرقي» مي‌نويسد: منا را «منا» گويند چون هنگامي كه جبرئيل خواست از آ‌دم‌(ع) جدا شود او را گفت آرزو كن! آدم (ع) گفت: بهشت را آرزو مي‌كنم و به اين سبب «منا» ناميده شده، چون محل آرزوي آدم(ع) است.

همچنين باز از «ازرقي» نقل است كه آن را «منا» گويند چون خون در آنجا ريخته مي‌شود. به هرحال ابراهيم(ع) فرزند را به قربانگاه برد و طبق روايات و داستانهاي تاريخي پس از اعلام قصد خود به او و استقبال اسماعيل(ع) از اين مسأله تيغ بر گردن فرزند گذارد، اما تيغ نبريد و از طرف خداوند قوچي فرستاده شد كه قرباني كنند؛ و اين‌گونه ابراهيم(ع) از آزمايش الهي سربلند بيرون آمد و از پس همين ماجرا بود كه حضرت به همراه اسماعيل(ع) به بازسازي خانة كعبه همّت گمارد.

دوم ـ حج‌گزاران مسلمان پس از آن كه در روز هشتم ذي‌الحجه بار ديگر لباس احرام مي‌پوشند با نيت و قصد قربت لبيك‌گويان رهسپار صحراي عرفات كه در فاصله 21 كيلومتري شمال مكه بر سر راه طائف است قرار مي‌گيرند. عرفات از معناي عرفه و شناخت مي‌آيد. حج‌گزاران از ظهر تا غروب روز نهم ذي‌الحجه توبه و عبارت مشغول مي‌شوند. در فلسفة اين عمل بايد گفت آن چنان كه گاه ظاهر هر چيزي مي‌تواند شخص را از توجه به بطن آن دور كند، در حج نيز شخص از مجاورت و طواف خانة كعبه فاصله گرفته، به صحراي عرفات مي‌رود تا از اين ديدار خانه به زيارت صاحب‌خانه برسد. گو اينكه طبيعت صحرا به نوعي بديل طبيعتي است كه صحنه راز و نياز شناخت‌آميز همه پيامبران الهي نيز بوده است. در اين رود مستحب است كه حج‌گزار ضمن دوري از آنچه موجب تفرق حواس او مي‌شود دور شده و ذهن و عين خود را متوجه حضرت حق كرده و اعمال و افكاري را انجام داده و در آن تدبر كند. از جملة آن افكار تلاوت آيات خاصي از قرآن است كه مطمئناً با مراجعه به آنها مي‌توان به عمق معافي لازم براي رسيدن به شناختي حقيقي كه بدان توصيه شده است را دريابيم آيات سورة توحيد، فلق، ناس، ده آية اول سورة بقره، آيات 55 تا 58 سورة اعراف و...

سوم ـ در اول مغرب شب نهم همه حج‌گزاران بايد از صحراي عرفات به سوي صحراي مشعر كوچ كنند و در آنجا تا اول طلوع آفتاب روز دهم توقف داشته باشند.

در روز دهم است كه به محض طلوع آفتاب حج‌گزاران به سوي «منا» سرازير شده و با پرتاب كردن هفت سنگ به جمرة عقبه، گويي تمامي شيطان‌هاي درون و بيرون خود را از خود مي‌رانند. تازه در اين مرحله است كه حاجي براي خارج شدن از احرام بايد قرباني كند. قرباني بايد از شتر 6 سال به بالا، گاو و بز سه سال به بالا و ميش يكسال به بالا كه صحيح و سالم باشد و ناقص‌الخلقه نيز نباشد، انتخاب شود و كسي كه قادر به خريد قرباني نيست بايد سه روز در حج و هفت روز پس از مراجعت، روزه بگيرد، و در اين صورت است كه شخص مي‌تواند پس از انجام مراسم قرباني از احرام خارج شوند.

حج، جلوه‌اي از وحدت

آئين شكوهمند حج، جلوه‌اي از وحدت و كثرت و كثرت در وحدت است. حج يادگار سنّت ابراهيمي و نفي همة طاغوت‌ها و شياطين است. نفي هر آنچه غيرفدايي است. حج تجلي امت اسلام بدون برتري نژاد و طبقه و مقام و ثروت است. مؤمنان در ايام ذيحجه از سراسر جهان گردهم مي‌آيند تا نه در انزوا و رهبانيت كه در جمع از منيّت‌ها دور شوند و از خود به سوي خدا حركت كنند، هرچند كه فاصله تا ابديت است.

عيد قربان، عيد بندگي

قربان، عيد بندگي و دلدادگي و گذشتن از خويشتن خويش است، روز شادي مسلمانان و قبولي در جشن بندگي خداوند، برآمدن انساني نواز خاكستر شرارهاي نفس اماره. قربان، عيد طلوع روزي نو و انساني نو و يك زندگي با رنگ و بوي خدايي و رسيدن به قرب الهي است. عيدي كه پس از وقوف در عرفات (مرحلة شناخت) و مشعر (محل آگاهي و شعور) و مِنا (سرزمين آرزوها، رسيدن به عشق) فرا مي‌رسد. قربان، نماد رهايي از تعلقات است. رهايي از هر آنچه غيرخدايي است. قربان و حج ابراهيمي، «برائت از مشركين» است. اين سنت نيز به گونه‌اي استعاري و نمادين، در «رمي جمرات» به خوبي نشان داده شده، بيزاري از هرچه كفر و شرك و نفاق و هر كه در برابر اراده الهي ايستادگي كند و بر او امر و نواهي پروردگار گردن ننهاده و گردن افرازد، در هنگامه «حج»، در مراسم زيباي «برائت از مشركين»، در برابر تمامي جهانيان «به‌نام» رسوا خواهد شد.

داستان عيد قربان در دين حنيف ابراهيم(ع)، داستان شكنجه و خودآزاري انسان و خون و عطش خدايان نيست. داستان كمالِ انسان است. آزادي از بند غريزه است، رهايي از حصار تنگ خودخواهي است، و صعود روح و معراج عشق و اقتدار معجزه‌آساي اراده بشري است و نجات از هر بندي و پيوندي كه تو را به نام يك انسان مسئول در برابر حقيقت، اسير و عاجز مي‌كند. عيد قربان نقطه اوج «حج» است، نيل به قلة رفيع «شهادت»، اسماعيل‌وار، و بالاتر از «شهادت»، ابراهيم‌وار و پايان اين داستان، ذبح گوسفندي، و آنچه در اين عظيم‌ترين تراژدي انساني، خدا براي خود مي‌طلبد؟ كشتن گوسفندي است براي چند گرسنه، اما باورائي ژرف.

عيد قربان، تجلي توحيد و نمادي از تجلي انسجام اسلامي در ايّام حج است.

دوشنبه 18 آذر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 329]