نقش مهم ايران در آسياي ميانه و قفقاز

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: نقش مهم ايران در آسياي ميانه و قفقاز
جام جم آنلاين: جمهوري اسلامي ايران براساس ويژگي‌هاي ژئوپليتيكي خود بايد نقش برجسته‌اي را در مناطق آسياي مركزي و قفقاز ايفا و زمينه مناسبي براي بهره‌گيري از ظرفيت‌هاي خود در اين منطقه ايجاد كند.

نقش برجسته ايران در آسياي مركزي و قفقاز با توجه به ظرفيت‌هاي فرهنگ و تمدني آن جاذبه زيادي در برداشته و تهران نيز اين زمينه‌ها را براي توسعه روابط سازنده و مسالمت‌جويانه اقتصادي و فرهنگ مورد توجه قرار داده است.

البته ابعاد با اهميتي در ارتباط با موقعيت ايران در قفقاز وجود دارد كه معمولا با تمركز بيشتر بر نقش ايران در خاورميانه يا به دليل ضعف دستگاه ديپلماسي كشورمان در كنار موانعي كه آمريكا براي كشورمان ايجاد كرده، مورد توجه كمتري قرار گرفته است.

جمهوري اسلامي ايران، اقتصادي‌ترين، امن‌ترين و باصرفه‌ترين مسير جغرافيايي براي انتقال انرژي (نفت و گاز) اين منطقه است، اما به دليل سياست مهار آمريكا عليه جمهوري اسلامي ايران، بهره‌گيري از آن ميسر واقع نشده است.

ظرفيت‌هاي ايران در آسياسي مركزي و قفقاز و چگونگي بهره‌گيري از آن در گفتگويا و كارشناسان مورد بررسي قرار گرفته.

منافعمان با چانه زني تامين نمي‌شود

رسول موسوي، رئيس دفتر مطالعات سياسي و بين‌المللي وزارت امور خارجه در گفتگو با جام‌جم، ظرفيت مهم ايران در منطقه آسياي مركزي و قفقاز را در درجه اول ظرفيت تاريخي، فرهنگي و نزديكي ژئوپليتيكي ايران با اين منطقه دانست و گفت اين مساله منافع ايران را با اين منطقه گره مي‌زند و بحث ترانزيت و انرژي موجب پيوند خوردن هم منافع ايران و هم منطقه به يكديگر مي‌شود.

وي با اشاره به وجود نوعي رقابت استراتژيك بين روسيه با ناتو و آمريكا، تصريح كرد: اين نوع رقابت الزاما اين‌گونه نيست كه مشكل و رقابتي كه بين روسيه و غرب وجود دارد عينا ايران نيز همان مشكل را داشته باشد. ضمن اين‌كه ايران هم نگاه ويژه‌اي به گسترش ناتو دارد و آن را در راستاي منافع خود نمي‌بيند، اما اينها با هم متفاوت است.

رئيس دفتر مطالعات سياسي و بين‌المللي، مهم‌ترين بحث را در اين دانست كه رقابت روسيه با غرب از نوعي است كه در نهايت، آنها منافع خود را در يك چانه زني مي‌توانند به دست آورند و اظهار كرد منافع ما از چانه‌زني روسيه و غرب به دست نخواهد آمد، بلكه از طريق خود ما به دست مي‌آيد.

موسوي افزود: آنچه براي ما مهم است انرژي، ترانزيت و مشاركت در پيمان‌هاي منطقه‌اي و امنيت آن است اين‌كه منافع كشور ما با منافع منطقه گره زده شود. در منافع نوعي رقابت وجود دارد. در بحث انرژي و گاز با اين‌كه ايران و روسيه مشاركت و همكاري دارند، اما نوعي رقابت پنهان هم وجود دارد.

وي با بيان اين كه در اوپك نيز همين گونه است و با وجود حضور كشورها در يك سازمان ميان آنها رقابت وجود دارد، ادامه داد: هر كشوري مسوول منافع خودش است؛ بنابراين آنچه ما تلاش مي‌كنيم در منطقه به وجود بيايد در درجه اول تامين‌كننده منافع خود ماست.

رئيس دفتر مطالعات سياسي و بين‌المللي با اشاره به اين كه چنين نيست رقابت‌هايي خارج از بازيگري ما شكل بگيرد و تمام شود، گفت: مهم آن است كه ما بتوانيم در راستاي منافعي كه خودمان برايش متصور هستيم در مجموعه معادلات منطقه‌اي حضور پيدا كنيم.

موسوي در پاسخ به اين پرسش كه از اين ميزان از ظرفيت‌ها تا چه اندازه‌اي بالفعل و تا چه اندازه بالقوه است؟ بيان كرد: اين مقدار را شايد به لحاظ كمي نتوان تعيين كرد. مي‌توان گفت در بخش مربوط به حوزه خزر كه بين آسياي مركزي و قفقاز است توانستيم از طريق افزايش توانايي‌هاي انرژي به بازي در اين صحنه بپردازيم.

وي با بيان اين كه غرب نيز با تمهيداتي از طريق خط لوله باكو تفليس ‌ جيهان بخشي از ظرفيت ما را گرفت، عنوان كرد: اما حوادث اخيري كه پيش آمد بار ديگر توجه روسيه، كشورهاي منطقه و... را به سوي ايران جلب كرد. به صورت بالفعل و بالقوه اين ظرفيت‌ها در نوسان است. به دليل انفجاري كه در خط لوله تركيه رخ داد، آذربايجان به سوي ايران روي آورد.

رئيس دفتر مطالعات سياسي و بين‌المللي با تاكيد بر تسريع تحولات در منطقه و تاثيرگذاري آن بر كشورها تاكيد كرد: مهم اين است كه ايران در اين معادلات مشاركت جدي داشته باشد، زيرا حضور در اين معادلات تعيين‌كننده است.

وي درباره تبديل برخي كشورها به پايگاه آمريكا و تاثير آن بر تعاملات با ايران، گفت: پايگاه آمريكا بودن الزاما نه مثبت و نه منفي در ارتباط با ما است. بايد ديد كه اين پايگاه بودن تا چه اندازه به زيان ماست. مسلما در هيچ يك از كشورهاي آسياي مركزي و قفقاز به اندازه عراق و افغانستان نيروي آمريكايي وجود ندارد، در حالي كه نوع تعامل اين دو كشور متفاوت است.

موسوي تصريح كرد: در آسياي مركزي و قفقاز نيز مهم نيست كه يك كشور در تعامل با كشور ديگر چگونه رفتار مي‌كند، بلكه مهم آن است كه روابط يك كشور با كشور ديگر عليه ما يا كشور ديگر نباشد؛ بنابراين در اين معادلات تلاش ما تخريب روابط و همكاري كشورهاي آسياي مركزي و قفقاز با ديگران نيست، بلكه مهم اين است كه نوع رابطه آنها با ما دوستانه باشد، زيرا در محيط همسايگي مهم اين است.

ديپلماسي ضعيف، مانع بهره‌برداري از ظرفيت‌هاست

منوچهر مرادي، رئيس مركز مطالعات آسياي مركزي و قفقاز و دفتر مطالعات سياسي و بين‌المللي نيز در گفتگو با جام‌جم ظرفيت‌هاي ايران را به 2 دسته در منطقه مي‌توان تقسيم كرد و گفت: يكي از اين ظرفيت‌ها اشتراكات فرهنگي و مذهبي است كه از قرن‌ها پيش در منطقه وجود داشت، زيرا بخشي از قلمرو جغرافيايي، فرهنگي و تمدني ايران بوده است و مي‌تواند مبنايي براي بهره‌برداري از ظرفيت‌هاي امروزي جمهوري اسلامي ايران باشد.

وي با بيان اين كه مي‌توان ظرفيت را فعال و در 2 منطقه همجوار آسياي مركزي و قفقاز محقق كرد، از ظرفيت‌هاي مهم، موقعيت ژئوپليتيكي ايران را در اين منطقه دانست و توضيح داد: اين يعني همجواري ما با منطقه. ايران به عنوان پل ارتباطي اين دو منطقه با جهان خارج است زيرا آسياي مركزي منطقه‌اي بسته و راه عبور قفقاز نيز از ناحيه شرق است و با توجه به مسائل، مشكلات، مناقشات و نزاع‌هايي كه به شكل تاريخي در منطقه وجود داشته عملا راه مطمئن و كارسازي نيست.

رئيس مركز مطالعات آسياي مركزي و قفقاز، نكته دوم را در ظرفيت‌هاي اقتصادي جمهوري اسلامي ايران دانست و ادامه داد: امكانات حمل و نقل، انتقال انرژي، كالاها و مواد خام منطقه از طريق ايران وجود دارد. هر دو منطقه توليدكننده مواد خام هستند و ايران مي‌تواند مسيري براي عبور كالاهاي ساخته شده باشد.

مرادي اظهار كرد: از اينها گذشته ارتباطات اقتصادي و سياسي ايران با اين كشورهاست، زيرا ما مشكل سياسي خاصي با اين كشورها نداريم. ارتباطات حسنه‌اي داريم و در تمامي زمينه‌ها اسنادي ميان ايران و كشورهاي آسياي مركزي و قفقاز به امضاء رسيده است.

وي با بيان اين كه به طور طبيعي نمي‌شود ادعا كرد با توجه به اين ظرفيت‌ها تنها جمهوري اسلامي ايران مي‌تواند از اين ظرفيت استفاده كند يا از آن بهره گيرد، گفت: كشورهاي اين منطقه كشورهاي مستقلي هستند و آزادي انتخاب شركاي خود را در ابعاد سياسي، فرهنگي و اقتصادي دارند.

رئيس مركز مطالعات آسياي مركزي و قفقاز با اشاره به اين كه بخشي از اين كشورها با روسيه ارتباطات بسيار خوبي دارند و برخي ديگر ترجيح دادند كه با غرب ارتباطات خود را گسترش دهند، بيان كرد: هر كدام از قدرت‌هايي كه در قفقاز حضور دارند، از ظرفيت‌هايي خاص خودشان بهره مي‌برند. آمريكا و روسيه هر كدام به نوعي از اين ظرفيت‌ها استفاده مي‌كنند. تركيه، چين و جمهوري اسلامي ايران نيز همين‌طور و هيچ كدام از اينها منافاتي با هم ندارد.

مرادي تصريح كرد: نمي‌شود گفت يك كشور بايد در منطقه حضور داشته باشد و از امكانات و ظرفيت خود در منطقه استفاده كند و ديگر كشورها نگاه كنند. يك بازار رقابت در منطقه وجود دارد. اين كشورها هر كدام يك سمت و گرايش را براساس نيازهايشان انتخاب كردند. نمي‌توان يك طرف مشخص را انتخاب كرد.

وي افزود: در آسياي مركزي ازبكستان در مقطعي بشدت طرفدار غرب بود و اكنون روابطش را با روسيه افزايش داده است. قزاقستان تعادلي را ميان ارتباط با روسيه و غرب ايجاد كرده و تركمنستان اعلام كرده كه بي‌طرف است. تاجيكستان و قرقيزستان سعي كردند توازني را در روابط بين غرب و روسيه ايجاد كنند.

رئيس مركز مطالعات آسياي مركزي و قفقاز با بيان اين كه نمي‌توان گفت كه كشوري تمامي درهاي خود را به روي برخي قدرت‌هاي منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي بسته و صرفا با يك كشور ارتباط ايجاد كرده است يا اين كه يك قدرت فرامنطقه‌اي صرفا در يك منطقه تمامي قدرت را تحت اختيار خود دارد، درباره ميزان استفاده كشورمان از ظرفيت‌هاي خود عنوان كرد: تمامي دستگاه ديپلماسي كشور و دستگاه‌هاي درگير در اين مساله سعي كردند مساله به نحو احسن اجرا شود، اما موانعي وجود دارد كه صرفا در سر راه ايران نيست. در بحران اخير شاهد رقابت روسيه و آمريكا بوديم كه هر كدام سعي در مانع تراشي بر سر راه يكديگر داشتند.

مرادي با اشاره به اين كه به طور طبيعي آمريكا هم در مقابل ايران مانع‌تراشي مي‌كند و علاوه بر اين در مقاطعي شاهد مانع‌تراشي برخي قدرت‌هاي منطقه‌اي در قبال كشورمان بوده‌ايم، ادامه داد: اين يك رقابت و بازي است و كشورهايي كه بتوانند ابزار خود را تقويت كنند و از تمامي امكانات استفاده كنند، دست برتر پيدا مي‌كنند. ما در اين رقابت موانع جدي داريم. مهم‌ترين مانع ما سياست‌هاي آمريكا در منطقه است.

وي تصريح كرد: آمريكايي‌ها در آسياي مركزي و قفقاز سياست همه چيز بدون ايران را تعقيب كرده‌اند. هيچ فرصتي را براي مقابله با سياست‌هاي جمهوري اسلامي ايران و نفوذ و نقش آن از دست ندادند كه مهم‌ترين نمونه بارز آن مسير انتقال انرژي از طريق ايران است. همه اذعان دارند كه مسير ايران امن‌ترين، ارزان‌ترين و نزديك‌ترين مسير براي انتقال انرژي خزر است، اما شاهديم آمريكا به هيچ وجه اجازه نداده است كه اين امر تحقق يابد.

رئيس مركز مطالعات آسياي مركزي و قفقاز بحث گرايش‌هاي برخي كشورهاي منطقه به سمت غرب را جدي دانست و آن را عامل ايجاد تنش برشمرد و گفت: گرجستان تمامي امكاناتش را در اختيار غرب قرار داده است و اين كار، كار كردن در اين كشور را هم براي ايران و روسيه و هم براي كشورهاي ديگر سخت‌تر مي‌كند.

مرادي نكته سوم در عدم بهره‌گيري درست ايران از ظرفيت‌هايش را ضعف دستگاه ديپلماسي و نهادهاي مرتبط با آن ارزيابي كرد و اظهار كرد: اين نكته‌اي فني و تكنيكي است. ما هنوز نتوانستيم خطوط پرواز را با اين كشورها برقرار كنيم. تجار ما براحتي در اين كشورها نمي‌توانند كار كنند زيرا بانك‌هاي ايراني در اين جمهوري‌ها هنوز استقرار نيافتند. تجار ما آن حرفه‌اي و همبستگي بودن را نتوانستند در اين جمهوري‌ها پياده كنند. خيلي وقت‌ها شاهد بوديم كه تجار ما زير پاي يكديگر را خالي كردند و اين مسائلي است كه در جزييات است و تضادي با سياست‌ها و اصول كلي ما در منطقه ندارد.

وي عنوان كرد: چيزي كه ما به طور كلي در منطقه پيگيري مي‌كنيم، اين است كه منافع جمهوري اسلامي ايران با توجه به ابزار و موانع به شكل حداكثري تامين شود. اگر بتوانيم بحث سوم را كه به ما بستگي دارد به شكل مناسب حل و فصل كنيم، اين توانايي را داريم كه بتوانيم آن دو مانع ديگر را از سر راه برداريم.

رئيس مركز مطالعات آسياي مركزي و قفقاز در پاسخ به اين سوال كه تاثيرگذاري و نقش ايران در آسياي مركزي تا چه اندازه است و با حل شدن بحث سوم ايفاي نقش آن چگونه خواهد بود، بيان كرد: مي‌توان اين پرسش را اين گونه پاسخ داد كه اين كشورها تا چه اندازه به ايران نياز دارند. آيا همه نيازشان با كشورهاي ديگر تامين مي‌شود؟ اين گونه نيست. اگر به جغرافيا، تاريخ و نياز آنها نگاه كنيم، آنها همواره به ايران نياز خواهند داشت.

مرادي با بيان اين كه منطقه آسياي مركزي و قفقاز براي ايران نيز پس از فروپاشي شوروي يك فضاي تنفسي بوده است، توضيح داد: در جايي به دليل رابطه‌اي كه با غرب داشتيم نتوانستيم تجارت خود را گسترش دهيم. اين منطقه فضاي مناسبي براي صدور كالاهاي ايراني و كالاهاي فني و مهندسي است. منطقه به ايران نياز دارد و اين دائمي است و خيلي محدود به تخريب منافع ما از سوي آمريكا و كشورهاي ديگري نيست. حتي در بدترين شرايط اين كشورها به رابطه با ايران اذعان كردند.

ديپلماسي جديد ايران مورد علاقه گرجستان است

همچنين نيكولوز ناخوتسريشويلي در گفتگويي با بيان اين كه ايران در منطقه قفقاز و آسياي ميانه نقش مهمي را ايفا مي‌كند، تصريح كرد: از اوايل فروپاشي شوروي و به وجود آمدن كشورهاي مستقل ايران بسيار فعالانه وارد اين كشورها شده است و در ابتدا با برگزاري نمايشگاه‌هاي مختلف كشورها را با توانمندي‌هاي اقتصادي و صنعتي ايران آشنا كرد.

وي با بيان اين كه اكنون حضور تجار ايراني در گرجستان بسيار بوده و شركت‌هاي متعددي را در كشورمان داير كرده‌اند، افزود: روابط تجاري و اقتصادي را شروع كردند. ايران داراي منابع غني و محصولات متعددي است كه مي‌تواند با كشورهاي مختلف منطقه رقابت كند و با موفقيت در كشوري مانند گرجستان حضور داشته باشد.اين مقام دوم سفارت گرجستان با بيان اين كه برگزاري نمايشگاه‌ها در مرحله اول بوده و اكنون فرصت ‌هاي سرمايه‌ گذاري ايجاد شده است، گفت: در حال حاضر گرچه گرجستان وابسته به معادلات و انرژي ايران نيست، اما با كمال ميل با شرايط مناسب آمادگي مشاركت داريم و مواردي هم در سال 1994 و 2006 بوده است، ادامه داد: زماني كه جريان گاز از سوي روسيه در زمستان قطع شد، در آن شرايط ايران با شرايطي خوب به گرجستان كمكي انسان دوستانه ارائه كرد.

وي كريدور دالان گرجستان براي انتقال انرژي ايران به اروپا يا استفاده از بنادر گرجستان براي انتقال كالا به اروپاي شرقي را مورد اشاره قرار داد و اظهار كرد: ايران حرف خود را در منطقه مي‌زند و گرجستان نيز به حرف‌هاي ايران گوش داده است. براي ما مواضعي كه اتخاذ مي‌كند، بسيار اهميت دارد. مانند بحران گرجستان كه خواستار حل و فصل مسالمت‌آميز آن شد.

وي ديپلماسي جديد ايران براي حل مشكلات و سفر متكي به گرجستان را مورد تاكيد قرار داد و آن را نشان‌دهنده اين ديپلماسي جديد دانست كه مورد علاقه‌مندي دولتمردان گرجستان است و افزود: اكنون علاوه بر تعاملات اقتصادي قرار است هياتي از گرجستان براي بررسي تمامي زمينه‌هاي همكاري‌هاي اقتصادي و صنعتي با ايران، به تهران سفر كنند و ما منتظريم تمامي اين اهداف تحقق پيدا كند.

ايران قدرت و ظرفيت بالايي دارد

ميروليوب يوتيج، استاد دپارتمان علوم سياسي دانشگاه بلگراد و سردبير فصلنامه نگاهي بر اديان دراين كشور با بيان اين كه معتقد است ايران يكي از كشورهاي بسيار مهم منطقه خاورميانه و آسياي مركزي است، تصريح كرد: به نظر بنده ايران نقش بسيار با ارزشي براي حفظ حقوق بين‌الملل دارد.

وي با بيان اين كه ايران در واقع بسيار فعال است و مي‌تواند صلح را در منطقه آسياي مركزي ايجاد كند، گفت: با توجه به سوابق فرهنگي و تاريخي ايران و گستردگي قلمرو و نفوذ در منطقه ايران مي‌تواند نقش بزرگي براي تحقق صلح در منطقه از خود نشان دهد.

اين استاد دپارتمان علوم سياسي دانشگاه بلگراد با اشاره به مواضع ايران در قبال حاكميت صربستان و استقلال كوزوو در سازمان ملل، اظهار كرد: ايران نقشي را كه مي‌توانست انجام دهد، ايفا كرد.

يوتيج با بيان اين كه ايران از نقطه‌نظر اقتصادي و سياسي ارتباطات گسترده‌اي با كشورهاي آسياي مركزي دارد ، ادامه داد: طبيعي است كشوري كه روابط عميق تاريخي با سوريه، تركيه و آذربايجان دارد بر همكاري‌هاي منطقه تاثير مي‌گذارد.اعتقادم اين است كه ايران آنقدر قدرت و ظرفيت دارد كه با تهديدات مقابله و حاكميت ارضي و منافع خود را حفظ مي‌كند.

فاطمه تيمورزاده
دوشنبه 18 آذر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 88]