اين هيولا همه چيز را مي‌بلعد

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: اين هيولا همه چيز را مي‌بلعد
زيست‌بوم- رئيس راهنمايي و رانندگي زابل از افزايش چشمگير آمار تصادفات در سيستان و بلوچستان خبر مي‌دهد.

آمارها واقعا وحشتناك است و نشان از عمق فاجعه دارد. براي نمونه بنابر اعلام كميته ملي توسعه پايدار 100ميليون هكتار از اراضي كشور در شرايط ناپايدار قرار دارد و اين يكي از شاخص‌هاي برجسته ناپايداري نرخ فرسايش خاك است. نمونه ديگر آنكه رئيس دانشگاه كردستان چندي پيش ميزان فرسايش خاك در اراضي اين استان را 100 تن در هكتار اعلام كرد. اين در حالي است كه در سال 1980 فائو اعلام كرده بود نرخ فرسايش 56ميليون هكتار از اراضي كشور، بالاي 10 تن در هكتار است.

اما نگراني كارشناسان از آن رواست كه نرخ فرسايش خاك همچنان رشد صعودي دارد. حتي اگر بسيار هم خوشبين باشيم و نرخ فرسايش خاك را تثبيت شده فرض كنيم اما وجود 178نقطه فعال گرد و غبار در 17 استان كشور، دغدغه‌اي است كه نمي‌توان به راحتي از كنار آن گذشت.

هم اكنون در بسياري از نقاط كشورخطوط راه آهن، خانه‌هاي روستايي و معابر شهري آكنده از گردوغبار ناشي از فرسايش خاكي و بادي است. ميزان بيماري‌هاي چشمي،پوستي و ساير بيماري‌ها در خوزستان،‌سيستان و بلوچستان و استان مركزي روز به روز افزايش مي‌يابد و اين هم بخشي از پيامدهاي ناگوار فرسايش خاك در كشور است. ما خاكي را از دست مي‌دهيم كه ساخت و احياي مجدد يك سانتيمتر مكعب‌ آن بسته به اقليمي كه دارد به 500 تا1000 سال زمان نياز دارد. با اين همه، هنوز فرسايش خاك رشد شتابناك دارد و چاره‌اي كارساز براي آن انديشيده نشده است.

«ايران در فرسايش خاك در شمار3 كشور نخست جهان قرار دارد.» اين نخستين گفته مدير كل دفتر حفاظت آب و خاك و كنترل فرسايش سازمان جنگل‌ها،‌ مراتع و آبخيزداري كشور درباره ميزان فرسايش خاك در كشور است. پرويز گرشاسبي مي‌گويد:« آماري كه اكنون به آن استناد مي‌شود مربوط به 20 سال قبل است كه فائو آن را اعلام كرده، اما طي اين
2 دهه، اتفاقات فراواني روي داده است.

بنابر آخرين آماري كه مركز تحقيقات آبخيزداري سازمان جنگل‌ها – طرح مطالعه سيماي آبخيزها- اعلام كرده است ميزان فرسايش خاك در كشور، 2ميليارد تن در سال است. براساس اين آمار 34 ميليون هكتار از اراضي كشور تحت تاثير فرسايش بادي و 134 ميليون هكتار تحت تاثير فرسايش آبي قرار دارد. اما فرسايش خاك فقط مختص كشور ما يا كشورهاي در حال توسعه نيست بلكه در بسياري از كشورهاي توسعه يافته هم به ميزان قابل توجهي فرسايش خاك وجود دارد، براي نمونه در كشور ژاپن فرسايش خاك بسيار زياد است.»

وي مي‌افزايد:«هنوزمقايسه‌اي در خصوص ميزان فرسايش خاك ميان كشور ما و ديگر كشورها صورت نگرفته كه بتوان در اين باره حكم قطعي داد و گفت ايران اولين كشور از نظر فرسايش خاك است. اما آنچه مسلم است فرسايش خاك در كشور ما يك معضل است. البته بخشي از اين معضل ناشي از شرايط و عوامل طبيعي كشور است و قسمتي از آن بستگي به كاربري اراضي، نوع بهره‌برداري از مراتع، دام مازاد و فعاليت‌هاي عمراني دارد.

نگرش مديريت كلان و پايين بودن سطح آگاهي عمومي و اينكه مردم تا چه اندازه از فرسايش خاك و پيامدهاي نامطلوب آن آگاهند، از ديگر عوامل موثر در فرسايش خاك است.
ارتفاع زياد( قرار گرفتن كشور در فلات مرتفع ايران)، هــــوازدگــي، خشكــي خـــاك،
نامنظم بودن بارش و تبخير از‌جمله عواملي است كه به فرسايش خاك در كشور دامن مي‌زند، به ويژه آنكه تبخير يكي از معضلات عمده محسوب مي‌شود. براي مثال، از 410ميليارد مترمكعب بارش سالانه در كشور، 60درصد آن يعني280 ميليارد مترمكعب تبخير مي‌شود.»

كارون، مقام اول فرسايش خاك در كشور

گـــرشــاسبي خـــاطر نشان مي‌سازد:« كارون از نظر فرسايش خاك يك نقطه بحراني است، چرا كه بيشترين ميزان فرسايش خاك مربوط به سرحوزه‌هاي اين رودخانه است؛ رقمي معادل 5/22 هكتار در سال. واقع شدن كارون در حوزه آبخيز زاگرس و چين خوردگي اين آبخيز از يك سو و بهره‌برداري عشاير كوچنده و رمه‌گرداني دام مازاد برظرفيت به ميزان 5/2 برابر در مراتع بالا دست، جملگي دست به دست هم داده و سبب شده تا كارون مقام نخست فرسايش خاك در كشور را به خود اختصاص ‌دهد.»

طرح توسعه باغات در اراضي شيبدار

گرشاسبي از طرح توسعه باغات در اراضي شيبدار به عنوان راهكاري كارساز براي حفظ خاك ياد مي‌كند و مي‌افزايد: «طي برنامه چهارم و پنجم توسعه قرار است يك ميليون هكتار از اراضي شيبدار تبديل به باغ شود اما آنچه باعث نگراني است اينكه چگونه الگوسازي كنيم تا كسي كه روي اراضي، كشت ديم انجام مي‌داده است اين اراضي را تبديل به باغ كند. اين بايد قانونمند شود، فرهنگ‌سازي شود تا بستر لازم ايجاد شود البته در اين زمينه به ويژه در
قانوني كردن آن گام‌هايي برداشته شده است. اجراي اين طرح مي‌تواند رشد شتابناك فرسايش خاك در اين اراضي را به شدت كاهش دهد.»

الگوبرداري از تجارب ديگران

گرشاسبي مي‌افزايد: «در كشورهاي ديگر تلاش‌هاي زيادي براي كنترل فرسايش خاك صورت گرفته است. ما نيز با الگوبرداري از برخي اين تجارب، زمينه پياده‌سازي آن را فراهم كرده‌ايم. براي نمونه، ايستگاه‌هاي هشدار و اخطار، تجربه‌اي است كه از ژاپن كسب شده و اينك در استان گلستان در حال فعال شدن است. در بحث تدوين قوانين غير از قوانين چين، آمريكا، يوگسلاوي و تركيه اقتباس‌هايي داريم.

براي نمونه در چين براساس قانون «حفاظت خاك چين» همه مردم در برابر فرسايش خاك مسئولند. از سوي ديگر، هر شهروندي كه خبري درباره بحران براي يك منطقه از لحاظ فرسايش خاك بدهد جايزه دريافت مي‌كند. اين اهميت مقوله فرسايش خاك را نشان مي‌دهد.

نگاه مسئولان چيني، نگاهي هوشمندانه به فرسايش خاك است. آنها اهميت خاك را به خوبي دريافته‌اند و از همين‌رو، با تمهيداتي كارساز مي‌كوشند تا خاك را به هر قيمتي كه شده حفظ كنند.

در كشور تركيه نيز معضل دام مازاد برظرفيت‌ مراتع را با تبديل كردن دام سبك به سنگين برطرف كرده‌اند و بدين ترتيب به ميزان قابل توجهي، نيز مانع از فرسايش خاك شده‌اند. اين راهكاري است كه بايد در كشور ما به اجرا درآيد. همچنين تركيه توانسته است با شيوه‌هاي مختلف، نگرش مردم را نسبت به فرسايش خاك عوض كند. براي نمونه موسسه‌اي در اين كشور فعاليت مي‌كند كه «تما» نام دارد تما، مخفف اين واژه‌هاست: «تركيه مجادله ارژن.» شعار اين موسسه اين است كه «بياييد براي مقابله با فرسايش خاك در تركيه مجادله كنيم.» اين موسسه غيردولتي است و در حال حاضر، نقش اول را در كنترل فرسايش خاك دارد. استادان دانشگاه كه با آن همكاري مي‌كنند و نيز كاركنان اين موسسه حقوقي دريافت نمي‌كنند. سرمايه اين موسسه را هم افراد خير تامين مي‌كنند. البته دولت هم اعتباراتي به اين موسسه اختصاص داده است. اينها تجاربي است كه در ديگر كشورها جواب داده است.

تجربه نو در ايران

مديركل دفتر حفاظت آب و خاك و كنترل فرسايش سازمان جنگل‌ها و مراتع مي‌گويد: «ما در ايران از 7 سال پيش در حوزه حبله‌رود سمنان و تهران اقداماتي را شروع كرده‌ايم كه فاز اول پنج ساله آن تمام شده است. فاز دوم آن نيز با اعتبارات بانك جهاني، دفتر عمران سازمان‌ ملل متحد و با مشاركت مردم و كمك دولت در حال اجراست. جالب است بدانيد در حبله‌رود، هيچ طرحي شروع نشده كه ميزان مشاركت مردمي در آن كمتر از60درصد باشد. در اين طرح كه «طرح توسعه پايدار منابع آب و خاك حبله‌رود» عنوان گرفته است تلاش شده ميزان آگاهي عمومي به ويژه جوامع محلي ارتقا داده شود.

به همين دليل است كه در روستاهاي اطراف حبله‌رود، زنان و دختران تعاوني گياهان دارويي تشكيل داده‌اند و با عرضه اين محصولات در نمايشگاه بين‌المللي شركت مي‌كنند.اين طرح 2 مرحله دارد كه طي 10سال به اجرا درمي‌آيد. در مرحله اول 14 روستا را مشاركت داده‌ايم و قرار است در مرحله دوم 300 روستا مشاركت داده شوند. براين اساس، يك ميليون و 200هزار هكتار حوزه آبخيز حبله‌رود تحت پوشش قرار مي‌گيرد. اين طرح چنانچه موفق شود به تمام حوزه‌هاي آبخيز كشور تعميم داده مي‌شود.»

گرشاسبي نكته ديگري را يادآور مي‌شود: «سال گذشته گروهي از يونسكو به ايران آمدند و از چند بند زيرزميني بازديد كردند، پس از اين بازديد، اين گروه تاكيد كردند كه اين تكنيك‌، ويژه ايران است. همچنين بنابه اظهار نظر اين گروه، قرار است بندهاي زيرزميني در كشورهايي كه فقير هستند و مشكل آب دارند به اجرا درآيد.»

گرشاسبي در پايان تاكيد مي‌كند: «ما در تلاشيم از تجارب كشورهايي كه در كنترل فرسايش خاك موفق‌ بوده‌اند استفاده كنيم همچنان كه تاكنون در بسياري از موارد از تجارب هند و فيليپين بهره‌برده‌ايم اما زماني موفق مي‌شويم كه فعاليت‌هاي مرتبط با اين زمينه، قانونمند شود. خوشبختانه، قانون جامع منابع طبيعي و آبخيزداري به تصويب كميسيون زيربنايي دولت رسيده كه پس از تصويب هيات دولت به مجلس ارائه مي‌شود. بديهي است با تصويب اين قانون و لازم‌الاجرا شدن آن و مكلف شدن همه دستگاه‌هاي دولتي و غيردولتي به اجراي آن، بسياري از مشكلات موجود برطرف خواهد شد و اين اميد به وجود خواهد آمد كه حداقل رشد شتابناك فرسايش خاك در كشور اگر متوقف هم نشود سير صعودي نداشته باشد.»
يکشنبه 17 آذر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 225]