نوسازي نظامي چين ; ابعاد و واكنش ها

واضح آرشیو وب فارسی:شبکه خبر: نوسازي نظامي چين ; ابعاد و واكنش ها
مقدمه
رشد و توسعه چين در دهه هاي اخير بحث ها و واكنش هاي فراواني را برانگيخته است . عمده اين بحث ها و واكنش ها معطوف به تحولات اقتصادي اين كشور بوده است زيرا اين بخش اولا مهم ترين دگرگوني ها را به خود ديده است و ثانيا در تغيير مناسبات اين كشور با جهان بيشترين تاثيرات را بر جا گذاشته است . در سال هاي اخير فرايند توسعه در چين از حوزه اقتصاد به ساير حوزه ها وارد شده است . يكي از پراهميت ترين حوزه هايي كه شتاب توسعه و نوسازي در آن بحث ها و واكنش هاي زيادي را برانگيخته است حوزه نظامي است . سياست هاي اعلاني و اعمالي چين در اين حوزه نشان از تلاش رهبران آن براي نوسازي و ارتقا سريع نيروي نظامي دارد. اين سياست ها با توجه به جايگاه چين به عنوان قدرتي در حال ظهور و قابليت هاي گسترده آن با حساسيت هاي زيادي به ويژه از سوي آمريكا مواجه شده است . با توجه به اهميت و تاثيرات اين روند بر معادلات بين المللي در اين گزارش وجوه مختلف « نوسازي نظامي چين » و واكنش هاي صورت گرفته نسبت به آن مورد بحث قرار خواهد گرفت .
الف ) روند نوسازي نظامي ارتش چين
چين در اواخر دهه 1350 يكي از مهم ترين دگرديسي هاي سياسي را به خود ديد . در اين مقطع جناح توسعه گراي حزب كمونيست پس از سه دهه قدرت را در دست گرفت و استراتژي كلان اين كشور را از انقلابيگري به توسعه گرايي تغيير داد. با اين تغيير « توسعه اقتصادي « به انتخاب استراتژيك چين تبديل شد و ساير حوزه ها از جمله حوزه نظامي در سايه و خدمت پيشبرد آن قرار گرفت . از همين رو بود كه در دهه 1360 بودجه نظامي اين كشور بيش از 50 درصد كاهش يافت و اين بخش به نوعي به حاشيه رانده شد .
اما از ابتداي دهه 1370 توسعه توان نظامي بار ديگر (در دوره مائو توسعه نظامي اولويت اساسي بود) از حاشيه به متن اولويت هاي حزب كمونيست بازگشت . اولويت يافتن نوسازي نظامي نزد رهبران چين را مي توان متاثر از سه عامل عمده دانست :
1 ـ پايان جنگ سرد و تغيير محيط امنيتي چين
پايان جنگ سرد شوروي را به عنوان مهم ترين تهديد عليه امنيت ملي چين از ميان برداشت و ماهيت محيط امنيتي اين كشور را دگرگون ساخت . طبيعتا نيروي نظامي بايد با الزامات محيط جديد هماهنگ مي شد.
2 ـ انقلاب در امور نظامي
انقلاب در امور نظامي كه در واقع شيوع انقلاب اطلاعاتي در حوزه نظامي است از دهه 1370 ابعاد وسيعي به خود گرفت . اين تحول همانگونه كه از نام آن برمي آيد حوزه نظامي را وارد دوران جديدي ساخت . وجه مشخصه اين دوران گسترش تصاعدي شكاف ميان كشورهاي برخوردار از فناوري هاي اطلاعات محور در حوزه نظامي با سايرين است . چيني ها آنگونه كه در اسناد دفاع ملي خود طي سال هاي متفاوت (1375 تا 1385 ) تاكيد كرده اند اين شكاف را تهديدي عمده عليه امنيت ملي خود برشمرده و تلاش براي پركردن آن را از اولويت هاي اصلي امنيت ملي خود مي دانند.
3 ـ معضل تايوان
مسئله تايوان در دوران پس از جنگ سرد به اساسي ترين معضل امنيتي حاكميتي و حيثيتي چين تبديل شده است . چين براي حل اين معضل از ابزارهاي مختلفي بهره گرفته و مي گيرد. يكي از مهم ترين ابزارها در اين جهت افزايش هرچه بيشتر توان نظامي است تا در مواقعي كه استفاده از زور براي الحاق تايوان يا جلوگيري از استقلال رسمي آن ضروري گردد اين كشور بتواند از اين ابزار بهره گيرد.
تايوان همواره از سلاح هاي آمريكا بهره مند بوده است و از اين رو رسيدن به حدي از توان نظامي كه شكست تايوان را در جنگي احتمالي امكان پذير سازد براي چين دشوار است ; اگرچه در سال هاي اخير موازنه نظامي در دوسوي تنگه آشكارا به سود چين متمايل شده است .
متغيرهاي فوق الذكر در تركيب با عوامل كم اهميت تر نوسازي سريع نيروي نظامي را به اولويتي ويژه براي حزب كمونيست مبدل ساختند. در اين چارچوب ارتش آزاديبخش خلق تغييرات وسيعي به خود ديد و به ارتشي مدرن و متخصص مبدل شد. افزون بر اين چيني ها تلاش كرده اند تا با روزآمد ساختن تجهيزات و تسليحات فاصله ارتش خود را با ارتش قدرت هاي بزرگ كاهش دهند.
در اين راستا تغيير و تحولات ذيل صورت گرفته است :
1 ـ مبارزه با فساد
مقابله با فساد در ارتش جنبهاي پراهميت از نوسازي و كارآمد ساختن نيروي نظامي چين بوده است . در اين راستا در سال 1377 جيانگ زمين رئيس جمهور وقت چين ورود نيروهاي نظامي در فعاليت هاي اقتصادي را ممنوع ساخت . سياستي كه در سال هاي بعد نيز پيگيري شده است . در آن هنگام ارتش آزاديبخش خلق برخوردار از بيش از 15 هزار بنگاه اقتصادي بود . با اين اقدام حجم فعاليت هاي اقتصادي ارتش تا حد قابل توجهي محدود شد گرچه هنوز بيش از هزار بنگاه اقتصادي كوچك و محلي را در اختيار دارد. با كاهش فعاليت هاي اقتصادي ارتش ميزان فساد به عنوان شاخص پراهميت در ناكارآمدي يك سازمان نيز در آن به نحو قابل توجهي پايين آمده است .
2 ـ افزايش سريع بودجه نظامي
به موازات ممنوع ساختن فعاليت هاي اقتصادي ارتش چين در سال 1377 دولت چين به سرعت بودجه ارتش اين كشور را افزايش داده است .
3 ـ كاهش نيروها
در سال 1366 تعداد نيروهاي ارتش چين بالغ بر سه ميليون نفر بود اما در نتيجه برنامه هاي نوسازي تعداد نفرات آن به 2 ميليون و 300 هزار نفر در سال 1374 و به كمتر از يك ميليون و 500 هزار نفر در وضعيت فعلي كاهش يافته است .
4 ـ نوسازي تسليحات
نوسازي تسليحات ارتش چين از يك سو با سلاح هاي ساخت داخل و از ديگر سو با خريداري برخي تسليحات پيشرفته از ساير كشورها صورت گرفته است . البته چين در خريداري تسليحات گزينه هاي محدودي دارد زيرا با تحريم تسليحاتي غرب مواجه است و روسيه و اسرائيل تنها گزينه هاي آن هستند.
5 ـ افزايش قدرت نيروي دريايي
نيروي دريايي به طور سنتي نقطه ضعف ارتش چين بوده است . به همين دليل است كه در سند دفاع ملي چين در سال 1385 تاكيد ويژه اي بر گسترش توان اين نيرو صورت گرفته است . از منظر اين سند گسترش توان نيروي دريايي بايد به گونه اي صورت گيرد كه نه تنها در مناطق ساحلي بلكه در آب هاي آزاد و اقيانوس ها نيز بتواند به حراست از منافع اين كشور بپردازد.
تاكيد بر گسترش توانايي نيروي دريايي احتمالا به دو دليل صورت گرفته است :
.1 ضعف آشكار نيروي دريايي چين در مقايسه با آمريكا و قدرت هاي منطقه اي نظير هند .
.2 وابستگي رو به افزايش چين به مسيرهاي دريايي نقل و انتقال كالا و مواد خام كه پيامد طبيعي رشد سريع اقتصادي اين كشور به شمار مي آيد. اين وابستگي به ويژه در مورد « انرژي » كه مسيرهاي انتقال آن كاملا تحت كنترل نيروي دريايي آمريكا است نگراني هاي زيادي را براي اين كشور ايجاد مي كند. چين نگران است كه آمريكا از اين آسيب پذيري استراتژيك در مواقع تنش يا درگيري (به ويژه بر سر تايوان ) استفاده كند.
.3 در اين راستا چين اقدامات گسترده اي را صورت داده است كه افزايش توان زيردريايي هاي اين كشور به ويژه از زيردريايي هاي هسته اي مهم ترين اين اقدامات به شمار مي آيد.
6 ـ گسترش برنامه تاثيرگذاري فضايي
يكي از جنبه هاي پراهميت انقلاب در امور نظامي بر ساختار و عملكرد ارتش چين در برنامه فضايي اين كشور نمود يافته است . اين برنامه به طور كامل تحت كنترل ارتش چين قرار دارد. چيني ها معتقدند در شرايط جديد فضا عرصه اي استراتژيك است و اگر چين نتواند در اين حوزه قابليت هاي قابل قياس با ساير قدرت هاي بزرگ كسب كند بازدارندگي آن با مشكل مواجه مي گردد. به همين دليل اين كشور در اين زمينه سرمايه گذاري وسيعي را صورت داده است كه نتايج آن به تدريج بروز و ظهور پيدا مي كند. آزمايش موفقيت آميز موشك ضدماهواره در سال 1386 از مهم ترين نمادهاي اين برنامه بود .
7 ـ افزايش سطح زندگي نيروهاي نظامي
روند نوسازي نيروي نظامي چين آنگونه كه در سند دفاع ملي اين كشور در سال 1385 تاكيد شده است در واقع تازه آغاز شده است و تا سال ها تداوم خواهد يافت . در اين سند نوسازي توان نظامي چين به سه مرحله زماني تقسيم شده است :
.1 مرحله اول تا 1389 : ايجاد بنيان مستحكم براي مدرنيزاسيون نيروهاي نظامي
.2 مرحله دوم 1399 ـ 1389 : پيشرفت سريع
.3 مرحله سوم 1429 ـ 1399 : نيل به اهداف استراتژيك ايجاد نيروي نظامي مبتني بر (تكنولوژي ) اطلاعات به گونهاي كه از توانايي پيروزي در جنگ هاي ديجيتال محتمل در نيمه قرن بيست و يكم برخوردار باشد.
در واقع چين با طراحي و اعلام اين استراتژي سه مرحله اي تصميم خود را براي بالا بردن توان نظامي در حد يك ابرقدرت طي نيم قرن آينده بيان كرده است . اين تصميم و اقدامات گسترده اي كه در راستاي آن صورت گرفته است طبيعتا " با واكنش ها و حساسيت هايي مواجه شده است .
ب ) برداشت ها و واكنش ها
نوسازي نيروي نظامي چين واكنش ها و حساسيت هاي زيادي را در ميان قدرت هاي بزرگ و همسايگان اين كشور موجب شده است كه آمريكا را از يك سو و ژاپن و هند را از ديگرسو دربر مي گيرد.
آمريكا بارها نگراني خود را از افزايش سريع بودجه نظامي چين ابراز داشته و آن را غيرقابل توجيه دانسته است . از همين رو است كه پنتاگون در گزارش هاي سالانه اي كه از سال 1381 تاكنون منتشر كرده است روند افزايش توان نظامي اين كشور و تهديدات احتمالي آن را براي ايالات متحده بررسي مي كند. در تازه ترين گزارش سالانه پنتاگون به كنگره كه تحت عنوان قدرت نظامي جمهوري خلق چين انتشار يافت آمده است : « آمريكا از ظهور چيني مسالمت جو باثبات و مرفه استقبال مي كند و... همچنان چين را تشويق به ايفاي نقش سهامدار مسئول و پاسخگويي بيشتر در قبال ثبات ترميم و بهبود سيستم جهاني مي نمايد. با اين وجود ابهامات فراواني در مورد مسير آينده چين به ويژه در مورد توسعه قدرت نظامي اين كشور و چگونگي استفاده از اين قدرت وجود دارد.
ارتش آزاديبخش خلق چين در مسير دگرگوني كامل از ارتشي توده اي و سنتي به ارتشي كه از قابليت پيروزي در جنگ هاي محدود و شديد عليه دشمناني كه مجهز به فناوري هاي پيشرفته هستند قرار گرفته است ... گرچه توانايي چين در اين حوزه هنوز محدود است اما اين كشور از بيشترين پتانسيل براي رقابت نظامي با آمريكا و از بين بردن مزيت هاي سنتي آمريكا در عرصه نظامي برخوردار است ... گستره و عمق دگرگوني در توان نظامي چين در سال هاي اخير كه نمادهاي آن خريد سلاح هاي پيشرفته سرمايه گذاري گسترده در صنايع و اصلاحات گسترده سازماني و دكترين نيروهاي نظامي موشك هاي جديد قاره پيماي ]مرتبط با اين حوزه [داخلي علمي و فناوري هستند قابليت هاي استراتژيك تهاجمي چين را قوت بخشيده است ... نبود شفافيت در امور امنيتي و نظامي چين با DF -13 A و DF -3 اتخاذ[ را با خطر مواجه مي سازد. چنين وضعيتي به طور طبيعي باعث ]بين المللي [افزايش احتمال سو فهم و سو محاسبه ثبات محتاطانه خواهد شد » . ]سياست هاي
لحن اين گزارش نشان از نگراني جدي آمريكا از روند نوسازي نظامي چين دارد. افزون بر اين از منظر پنتاگون بودجه نظامي چين بسيار بيش از رقمي است كه به طور رسمي از سوي اين كشور اعلام مي شود.
از منظر ايالات متحده بخشي از سرمايه گذاري هاي چين در حوزه نظامي كه طيفي از افزايش قابليت هاي نيروي دريايي و هوايي افزايش توانايي هاي راداري و سيستم هاي پيشرفته موشكي و تسليحاتي را در برمي گيرد توانايي نظامي چين را به كل منطقه آسياي شرقي گسترش مي دهد و موشك هاي بالستيك قاره پيما و جنگنده ها و زيردريايي هاي خريداري شده از روسيه قابليت هاي اين كشور را از آسيا فراتر مي برد.
برمبناي چنين برداشتي طبيعي است كه آمريكا (به ويژه با غلبه بر جريان نظريه پردازي رئاليسم در اين كشور) استراتژي احتياط را در قبال چين در پيش بگيرد. سياست آسيايي ايالات متحده به ويژه در قبال هند و ژاپن به عنوان همسايگان و رقباي چين از يك سو و تقويت حضور نظامي اين كشور در آسيا از ديگر سو نمادهاي بكارگيري چنين سياستي به شمار مي آيند.
آمريكا در سال هاي اخير پيمان امنيتي خود را با ژاپن قوتي تازه بخشيده است و همواره اين كشور را تشويق به كنار گذاردن محدوديت هاي قانوني براي برخورداري از نيروهاي نظامي متعارف مي نمايد. ژاپن نيز در ساليان اخير همواره نگراني خود را از نوسازي نظامي چين ابراز داشته و اقدامات مهمي براي بازسازي توان نظامي خود انجام داده است كه تلاش براي اصلاح ماده 9 قانون اساسي اين كشور از مهم ترين اين اقدامات است . نگراني ژاپن هنگامي بهتر قابل درك مي شود كه توجه داشته باشيم در تاريخ آسيا هيچگاه چين و ژاپن همزمان قدرتمند نبوده اند وضعيتي كه اكنون وجود دارد و مديريت آن با توجه به تجربه تاريخي منفي ناشي از تجاوز ژاپن به چين و نيز اختلافات مرزي دو كشور از ظرافت و حساسيت خاصي برخوردار است .
هند ديگر همسايه توانمند چين است كه اختلافات مرزي مهمي با اين كشور دارد و يك بار هم (در سال 1341 ) با اين كشور وارد جنگ شده است . هند به ويژه از منظر آمريكا بهترين گزينه براي ايجاد موازنه در قبال چين به شمار مي آيد زيرا هم به لحاظ مولفه هاي قدرت و هم انگيزه بهترين كانديدا براي رقابت با چين است . هند در واكنش به نوسازي نظامي چين از يك سو به سرعت در پي افزايش توانايي هاي نظامي خود است و از ديگر سو با شكل دهي به گونهاي ائتلاف غيررسمي با ايالات متحده در قالب « گام نوين در مشاركت استراتژيك » تلاش دارد به نوعي موازنه در قبال چين شكل دهد. البته تمام رفتارهاي استراتژيك هند معطوف به موازنه عليه چين نيست اما به طور قطع مي توان گفت نوسازي نظامي چين يكي از دلايل اصلي اين رفتارهاست .
قرارداد هسته اي پرسروصداي هند و آمريكا و پيشنهاد آمريكا به اين كشور براي ايجاد سيستم دفاع موشكي را در اين راستا مي توان ارزيابي كرد. رابرت گيتس وزير دفاع ايالات متحده در سفر اخير خود به هند پيشنهاد دفاع موشكي را بيان كرد و همكاري دو كشور را در مراحل اوليه بحث و گفت وگو و تحليل هاي مشترك پيرامون اين موضوع دانست . در صورت تحقق اين همكاري حوزه جديد و بسيار پراهميتي بر رقابت چين و هند افزوده خواهد شد.
با عنايت به مطالب فوق الذكر مي توان گفت كه رقباي چين برمبناي منطق تعاملات استراتژيك راهبردهاي محتاطانه اي را درقبال نوسازي تكنولوژيك چين اتخاذ كرده اند.
جمع بندي
چين آنگونه كه در سند دفاع ملي در سال 1385 آشكارا اعلام كرده است استراتژي سه مرحله اي بلندمدتي را براي ارتقا توان نظامي خود در حد يك قدرت بزرگ تا نيمه قرن بيست و يكم دارد; گرچه به دقت و شدت تلاش مي كند تا اهداف خود را دفاعي جلوه دهد. اما در تعاملات استراتژيك از آنجا كه كشورها (به ويژه كشورهاي رقيب ) نسبت به نيات يكديگر آگاه نيستند و اعتماد كافي نيز به يكديگر ندارند بنابراين بدترين سناريو را مبناي عمل خود قرار مي دهند. در اين چارچوب اولويت كشورها شكل دهي به موازنه در برابر توان نظامي رقباست تا در صورت تغيير در نيات طرف مقابل بتوانند از بقا و امنيت خود حفاظت كنند.
برپايه چنين منطقي است كه ايالات متحده ژاپن و هند در اشكال فردي و جمعي به رقابت استراتژيك با چين مي پردازند و برقراري و حفظ موازنه را به عنوان يك اصل در رفتار خود تلقي مي كنند.
نكته حائز اهميت آنكه اين رقابت به تحولات مقطعي در روابط اين كشورها ربط چنداني ندارد و از منطقي متفاوت سرچشمه مي گيرد منطقي كه « رقابت و همكاري » را توامان در خود دارد.
منبع : مركز تحقيقات استراتژيك
نوسازي نظامي چين با توجه به جايگاه اين كشور به عنوان قدرتي در حال ظهور و قابليت هاي گسترده آن با حساسيت هاي زيادي به ويژه از سوي آمريكا مواجه شده است
چين با افزايش هر چه بيشتر توان نظامي خود مي كوشد تا از اين راه در مواقع ضروري به مقابله با تايوان كه به سلاح هاي آمريكايي مجهز است بپردازد
چيني ها تلاش كرده اند تا با روزآمد ساختن تجهيزات و تسليحات فاصله ارتش خود را با ارتش قدرت هاي بزرگ كاهش دهند
با كاهش فعاليت هاي اقتصادي ارتش چين ميزان فساد به عنوان شاخص پر اهميت در ناكارآمدي يك سازمان به نحو قابل توجهي در ميان ارتشيان اين كشور پايين آمده است
ارتش چين در راستاي نوسازي نظامي خود تعداد نيروهايش را از 3 ميليون نفر به كمتر از يك ميليون و 500 هزار نفر كاهش داده است
چين با تحريم تسليحاتي غرب مواجه است و اسرائيل و روسيه تنها گزينه هاي اين كشور براي تامين سلاح محسوب مي شوند
آمريكا بارها نگراني خود را از افزايش سريع بودجه نظامي چين ابراز داشته و آن را غير قابل توجيه دانسته است
جمعه 15 آذر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: شبکه خبر]

[مشاهده در: www.irinn.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 103]