ریشه های موسیقی عاشورایی در ایران

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: واقعه جانگداز کربلا از وقایع بسیار تأثیر گذار در فذهنگ ایرانی استو این حادثه تاریخی در انواع هنرهای ایرانی ار جمله موسیقی به صورت خاصی موثر افتاده است.

ریشه های گونه موسیقی مذهبی در ایران به دوران پیش از ظهور اسلام باز می گردد و می توان از این بین به مرثیه خوانی قوم های مختلف ساكن در ایران اشاره كرد.
هر قوم با توجه به فرهنگ، آداب و رسوم و نوع نگرش به جهان هستی، برداشت متفاوتی از این نوع موسیقی داشت.
با ظهور اسلام در سرزمین ایران، قرائت قرآن مورد توجه قرار گرفت كه این امر موجب شد آیات الهی در قالب موسیقی آوازی آن دوره اجرا شود.
تنوع اجرایی آواها در ایران موجب شد كه قرآن كریم با الحان مختلف آوازی به اجرا درآید.
برای مثال قرائت قرآن در شمال با شرق ایران متفاوت بود زیرا هریك از این مناطق دارای شیوه آوازی متفاوتی بودند كه برگرفته از فرهنگ، آداب و رسوم آن مناطق بود.
پس از گذشت زمان، قرائت قرآن با استفاده از دستاوردهای موسیقی دستگاهی ایران مورد دگرگونی قرار گرفت و موجب پیدایش مكاتب جدیدی در اجرای قرآن كریم شد و اكنون مكتب اجرای قرآن ایران در كنار مصر به عنوان برترین مكاتب اجرایی مورد توجه جهان اسلام است.
با رسمی شدن مذهب شیعه در دوران صفوی، نگاه به واقعه عاشورا و دستاوردهای عظیم آن، موجب پایه ریزی آیینی شد كه همچنان تا به امروز به راه خود ادامه می دهد.
همین زمان بود كه دستاوردهای موسیقی مذهبی در غالب آیین هایی عاشورایی همچون روزه خوانی(مرثیه ای كه هر روز خوانده می شد و طی تاریخ به "روضه خوانی" مبدل شد)، نوحه خوانی و تعزیه شكوفا شد.
روضه خوانی فرمی از موسیقی مذهبی است كه با وفاداری به دستاوردهای موسیقی دستگاهی ایران و توجه به مضامین عاشورایی شكوفا شد.
روضه خوانی فرمی از موسیقی مذهبی است كه با وفاداری به دستاوردهای موسیقی دستگاهی ایران و توجه به مضامین عاشورایی شكوفا شد.

به عقیده مورخان موسیقی، بیشتر فرم های موسیقی مذهبی امروزی، ریشه در شاهنامه خوانی دارد كه گونه ای از موسیقی با ایجاد فضای مصور است، و روضه خوانی نیز از این دست موسیقی است.
در روضه خوانی، اشعاری برگرفته از وقایع قیام عاشورا در قالب موسیقی دستگاهی ایران اجرا می شد كه از لحاظ فرمال ریتمی آزاد داشت كه بیشترین شباهت را به آواز سنتی امروزی دارد.
وظیفه روضه تنها این نبود كه مخاطبان محزون باشند بلكه روضه خوان سعی می كرد با بیان پندهای واقعه عاشورا، راه سعادت در زندگی را به عزاداران بشناساند.
در دوران قاجار، روضه خوان ها اغلب اشراف خاصی به موسیقی و سبك های آوازی آن زمان داشتند و بیشتر آنها آواز خوان بودند و به سبب ارادت به سالار شهیدان، در ایام محرم روضه خوانی می كردند.
روضه خوان ها دستگاه هایی را برای روضه انتخاب می كردند كه از لحاظ فواصل و فراز و فرودها در كنار حزن و اندوه شنونده را به تفكر وادارد.
در بیشتر موارد روضه خوان ها، روضه ها را در آواز "دشتی"، "ابوعطا"، "دستگاه شور" و "نوا" اجرا می كردند.

شاید سبب زوال امروز این فرم از موسیقی مذهبی، دور شدن روضه خوان ها از دستاوردهای موسیقی دستگاهی و نداشتن اشراف كامل به آن است كه موجب شده این موسیقی صقیل جای خود را به موسیقی سطحی كه اكنون مورد استفاده قرار می گیرد بدهد.
مورخان موسیقی، زمان پیدایش نوحه خوانی را به اواخر دوران صفوی و اوایل دوره قاجار نسبت می دهند زیرا در این دوران بود كه موسیقی عاشورایی شكوفا شد.

به علت نبود آلات موسیقی بدین شكل امروزی، همه مسوولیت های اجرایی بر عهده نوحه خوان بود كه تكنیك بالای اجرایی و اشراف به موسیقی ردیف دستگاهی را می طلبید.
نوحه خوانی به علت اهمیت در آن دوران تاریخی همچون دیگر فرم های مذهبی موجب شد كه بخشی از موسیقی ایرانی كه دستاورد سال ها دگرگونی بود از گزند حوادث محفوظ بماند.
نوحه خوانی در نقاط مختلف ایران شكل های متفاوتی دارد كه از نوع گویش و آواهای فولكلر هر منطقه متاثر است و به خاطر چند اقلیمی بودن سرزمین ایران، شكل های متنوعی را از این فرم موسیقی مذهبی موجود است.
از لحاظ مضمون، نوحه خوانی نیز همچون دیگر فرم های موسیقی مذهبی عاشورایی به روایت شهادت امام حسین(ع) و یاران وفای ایشان در كربلا می پردازد با این تفاوت كه ریتم نقش مهمتری از شعر در آن ایفا می كند.
نوحه خوانی از لحاظ فرم بر پایه ریتم استوار است و در بین مكاتب موسیقی دستگاهی بیشترین شباهت را به تصنیف موسیقی ایرانی دارد، اما به علت نداشتن اشراف نوحه خوان ای امروزی به موسیقی ردیف دستگاهی، با گذر زمان روز به روز كیفیت موسیقایی خود را از دست می دهد.
ریتم بیشترین نقش را در نوحه دارد، زیرا این فرم از موسیقی برای سینه زنی و زنجیر زنی مورد توجه است و برای این نوع از عزاداری وجود ضرب آهنگ امری مهم است.
نوحه خوانی از لحاظ فرم بر پایه ریتم استوار است و در بین مكاتب موسیقی دستگاهی بیشترین شباهت را به تصنیف موسیقی ایرانی دارد، اما به علت نداشتن اشراف نوحه خوان ای امروزی به موسیقی ردیف دستگاهی، با گذر زمان روز به روز كیفیت موسیقایی خود را از دست می دهد.

نقش مهم ریتم در نوحه این قابلیت را به مداحان می دهد كه از ریتم های مختلف برای نوحه خوانی استفاده كنند كه می توان از این بین به ریتم های 2 ضربی و 3 ضربی اشاره كرد كه برگرفته از میزان های 8/6 و 4/2 است و ریشه در ادوار ادبیات كهن این سرزمین دارد.
در بخش ملودیك نوحه، معمولا دستگاههای همایون، نوا، چهارگاه، شور و آواز ابوعطا، افشاری و دشتی مورد استفاده قرار می گیرد كه می توان از این بین به "سلیم موذن زاده" مداح آذری اهل بیت اشاره كرد كه با پایبندی به دستاوردهای موسیقی دستگاهی، آثار جاودانی خلق كرده است.

سطحی گرایی و نبود ریشه های غنی موسیقی خطری است كه اكنون این نوع موسیقی مذهبی را كه نقش بسزایی در شناساندن فرهنگ عاشورایی ایفا كرده، تهدید می كند.

منبع: ایرنا

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 230]