آشنایی با دیوار تاریخی گرگان - گلستان

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: دیوار تاریخی گرگان به طول حدود 200 ‪ کیلومتر و گسترده در سراسر شمال استان گلستان از جاذبه.های تاریخی و گردشگری و میراث کهن این منطقه است

دیوار تاریخی گرگان
دیوار تاریخی گرگان - استان گلستان

این دیوار از شرق دریای خزر شروع شده و پس.از عبور از ضلع شمالی گرگانرود و دشت.های وسیع شهرستان.های بندرترکمن، آق.قلا، گنبدکاووس و کلاله به کوه.های پیشکمر در شرق استان گلستان ختم می.شود.

دیوار تاریخی گرگان پس از وقفه.ای حدود 3 کیلومتری از بالای خط الراس ارتفاعات عرب.داغ به سمت دامنه.های شیب.دار دره خوجه.طوق منتهی به گرگانرود ادامه یافته و پس از عبور از کوه نقدعلی و از ضلع جنوبی گرگانرود به سمت شرق کشیده شده است.

این دیوار پس از عبور از روستاهای چترکروک، سیاقلیق، عزیزآبادپایین، قره.یسر، صخره.های گرگز، گرگاندوز، زاوپایین و دره.ای به همین نام به صخره.های بیلی کوه در محدوده پارک ملی گلستان می.رسد.
با توجه به اهمیت و ارزشمندی دیوار و تاسیسات مجاور آن، این اثر فرهنگی در تابستان سال ‪ 1378 با شماره ‪ ۲۳۴۵ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید
در برخی از منابع از دیوار تاریخی گرگان به عنوان دومین و در برخی منابع دیگر به عنوان سومین دیوار دفاعی نام برده شده است.
برخی از مورخین ساخت دیوار تاریخی گرگان را به ساسانیان و برخی دیگر به اشکانیان نسبت می.دهند، علیرغم وجود اینگونه اختلاف نظر، تاریخ نگاران و پژوهشگران پیشین و معاصر، در تلاش.های فراوانی که برای ساخت دیوار دفاعی گرگان صورت گرفته است اتفاق نظر دارند، اتفاق نظر محققین بر این تلاش.ها و نتایج به دست آمده از کاوش.های زیر آب.های خلیج گرگان و همچنین حدسیات حاصل شده مبنی بر وجود بنادر و پادگان.های نظامی ساسانیان در این منطقه، بر اهمیت حفاظت از ایالت تاریخی گرگان در آن زمان دلالت دارد.
در دوره.های حکومت.های مختلف، علی الخصوص ساسانیان و اشکانیان ایالت گرگان شاهد حماسه های زیادی بوده است به طوریکه تعدادی از سلاطین بزرگ این دو سلسله سال.ها در هیرکانیا درگیر جنگ بوده.اند.
دیوار گرگان از 2 دیوار هاردین و آنتونی بریتانیا طویل.تر می.باشد و تنها دیوار سمیز در آلمان از دیوار گرگان طویل.تر و فاقد موانع عبورناپذیر است.
این درحالی است که دیوار گرگان به حد کافی عریض بوده و دارای گذرگاه و موانع مستحکم.تری نسبت به سایر دیوارهای مشابه و مانع عظیم خطی برای یک ارتش قدرتمند و بزرگ است.
این دیوار در منابع تاریخی به .نام.های سد اسکندر، سد پیروز، سد انوشیروان، قزل.آلان و مار سرخ (به دلیل رنگ آجرهای آن) نیز شناخته می.شود.
پراکندگی قطعات آجرهای خردشده در طول مسیر دیوار و عوارض مصنوعی به جا مانده، بیانگر عرض‪ ۱۰متری دیوار در دشت است که منابع مکتوب تاریخی نیز بر این موضوع تاکید دارند و حفاری باستان.شناسی دهه‪ ۵۰ توسط محمدیوسف کیانی در نزدیکی روستای قراول تپه گنبدکاووس موید این نکته است

کاوش.های انجام شده در نواحی کوهستانی واقع در قسمت.های شرقی دیوار بزرگ گرگان در محدوده شهرستان کلاله نیز مشخص کرده که عرض دیوار در نواحی کوهستانی بیشتر از 2 متر نبوده است.
دیوار گرگان به لحاظ بهره.گیری از مصالح بوم.آورد و تولید خشت و پخت در کوره.های آجرپزی حاشیه دیوار، نسبت به سایر دیوارهای ساخته شده در جهان باستان کم نظیر و می.توان گفت، مستحکم.ترین دیوار دفاعی بوده که به دست معماران ایرانی ساخته شده است.

مصالح اولیه آجرهای دیوار گرگان خاک رس حاصل از حفر خندق دیوار با ترکیب کاه خردشده ریز و درشت است که وزن تقریبی هر کدام از آجرها بعد از پخت در کوره.ها ۲۱ تا 24 کیلوگرم می.باشد.
رنگ بیشتر آجرها به جهت جنس و ذرات موجود در خاک مورد استفاده، آجری متمایل به نخودی تا قرمز است و به این دلیل در برخی منابع تاریخی به آن دیوار سرخ یا مارسرخ نیز گفته شده است.
عرض خندق در طول مسیر بین‪ ۳۰ متر در نواحی پست و هموار تا 10 متر در نواحی کوهستانی متغیر است و وضعیت توپولوژی زمین از شرق به غرب بیانگر شیب ملایم آن به سمت دریای خزر می.باشد.
خندق دیوار بیشتر در نواحی شرقی قلمرو دیوار بزرگ گرگان سالم و دست نخورده باقی مانده و در بعضی از قسمت.ها در داخل آن کشاورزی صورت می.گیرد.
در نواحی مرکزی و غربی بخش اعظم خندق تسطیح و یا پس از لایروبی به عنوان کانال.های آبیاری زهکش از آنها استفاده می.شود.
دیوار دفاعی گرگان طولانی.ترین اثر معماری ایران باستان (به طول 200 کیلومتر) بعد از دیوار چین (به طول 6000کیلومتر) و سمیز آلمان (به طول 548 کیلومتر) بزرگترین است.
نخستین پژوهش.های باستان شناسی این دیوار توسط ژاک دمرگان فرانسوی صورت گرفت. بعد از او باستان شناس فرانسوی (آرن) در سال 1312 شمسی، بخشی از دیوار گرگان را به صورت پیمایشی ،شناسایی و معرفی کرد. در سال 1312 شمسی اریک اشمیت آمریکایی با پرواز بر فراز منطقه، خط قرمز رنگی را روی زمین مشاهده کرد که با پیچ و تاب از دریا به سمت کوه.های پیش.کمر در شرق استان ادامه یافته است.
او با دیدن این منظره عجیب این پرواز را بار دیگر تکرار کرد و با تهیه عکس.های هوایی نقش مهمی در شناسایی این دیوار ایفا کرد.
بعد از او محمد یوسف کیانی در سال 1350 شمسی با پرواز مجدد روی دیوار موفق به گرفتن عکس.های جالب توجهی از دیوار شد و طول دیوار را 175کیلومتر با 32 قطعه وابسته شناسایی کرد.
از سال 1378 دیوار گرگان توسط هیات مشترک باستان شناسی ایرانی و انگلیسی مورد کاوش.های متعددی قرار گرفته است.
در آن سال با شروع ساخت سد گلستان، بخشی از مسیر دیوار در محدوده کانال آبیاری و زهکشی سد قرار گرفت و بنابر ضرورت حفظ دیوار، آب سد از طریق 2 کانال از زیر دیوار هدایت شد.
بعد از آن در سال 1381 دیوار در 6 فصل کاوش شد، که اطلاعات زیادی از آن به دست آمد. به طوری که هم اکنون باستان شناسان طول دیوار را 200 کیلومتر می.دانند. از آنجایی که در برخی نوشته ها این دیوار تا مرو ادامه داشته، باستان شناسان احتمال می دهند طول دیوار بیشتر ا ز200 کیلومتر باشد.
در کاوش.هایی که تاکنون انجام شده 2000 متر مربع از دیوار حفاری شده و در پی آن یک آتشگاه و استراحتگاه سربازان کشف شده است. همچنین 2 قلعه از حدود 38 دژ تخمین زده شده در طول دیوار کاوش شده است.
طبق برآوردها 30000 سرباز می.توانستند در طول دیوار مستقر شوند. باستان شناسان با نمونه برداری و آزمایش خاکسترها و ذغال.های برجای مانده در کوره.های آجرپزی نشان دادند که قدمت دیوار به قرن.های پنج و ششم میلادی می.رسد.
دلیل احداث دیوار دفاعی گرگان
با تخمین قدمت دیوار، راحت.تر می.توان به دلیل اصلی ساخته شدن آن پی برد. پادشاهان ساسانی که با امپراطوری روم شرقی جنگ.های مداومی داشتند، از سوی شمال نیز با تهدید قوم هون و دیگر اقوام شمالی رو به رو بودند.
پیروز، پادشاه ساسانی در سال.های 459 تا 484 میلادی مدتی را در منطقه گرگان گذرانده است، بنابراین احتمالا او یا پادشاه ساسانی دیگری برای محافظت از دشت گرگان در برابر هون.ها این دیوار را ساخته است، که این دیوار می.توانست محل رخنه این اقوام را به داخل ایران در فواصل کوهستان.های قفقاز و خط ساحلی دریای مازندران ببندد.
کاوش زیر آب.های خلیج گرگان
در زمان احداث دیوا رگرگان، سطح آب دریای مازندران پایین تر از سطح کنونی آن بوده است. بنابراین محتمل است برخی از قسمت.های این دیوار اکنون زیر آب فرو رفته باشد.
کاوش.های سال 2007 میلادی زیر آب های خلیج گرگان بخش هایی از دیواری به نام دیوار «تیشه» را آشکار کرد که گمان می رود در نقطه.ای به دیوار گرگان متصل می شده است.
حدسیاتی نیز در این مورد وجود دارد که بخش های زیر آب دریا قسمتی از پادگانی بزرگ یا حتی بندری ساسانی باشد.
باستان.شناسان می.گویند در ساخت این دیوار عظیم ده.ها میلیون قالب آجر به کار رفته است. آنان شواهدی از تعداد زیادی کوره و کارگاه ساخت آجر در طول دیوار و در فواصل نزدیک به آن یافته اند که نشان دهنده کارگاه صنعتی بسیار بزرگ برای احداث این دیوار است.
تحقیقات روی یکی از دژها یا سربازخانه.های این دیوار دفاعی نشان می.دهد که حداقل تا یک قرن پس از ساخته شدن فعال بوده است و نشانه هایی از حضور سربازان در آن دیده می.شود اما بعد از آن به عللی متروک شده است.
از جمله دلایل متروک شدن این تاسیسات دفاعی می.تواند نیاز به حضور سربازان بیشتر در نبرد با امپراتوری بیزانس یا مقاومت در برابر حمله اعراب بوده باشد.
اشیای مشکوفه از کاوش.های دیوار دفاعی گرگان
ضمن کاوش دیوار دفاعی اشیای گوناگونی مانند سفال، شیشه و فلز به دست آمد که در بین این اشیاء سفال از اهمیت بیشتری برخوردار است.
بررسی سفالینه.های دیوار
سفالینه دیوار را می.توان به 3 گروه ذیل تقسیم.بندی کرد: سفال خاکستری دوره اشکانی، سفال قرمز دوره اشکانی، سفال قرمز دوره ساسانی.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 326]