عاشورا و قیام امام حسین (ع) در شعر معاصر

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق:

بی.تردید حماسه كربلا و قیام سالار شهیدان حضرت امام حسین(ع) مهم.ترین رخدادی بوده كه باعث تحول مضمونی و معنایی در ادبیات فارسی و حتی عربی شده است....

راز رشیدی برلب فرات
امروزه چندین قرن از غروب غریبانه عاشورا و كربلای ۶۱ هجری می.گذرد؛ غروبی كه خود طلوع یك پیام و آفتابی دیگرگونه در حافظه معنوی بشریت بود و براستی می.توان گفت تا به امروز كمتر هنر و رسانه.ای به اندازه شعر توانسته زیبایی و عظمت حماسه ایمان.ساز و ستم.ستیز امام حسین.(ع) را به تصویر بكشد.

بی.تردید حماسه كربلا و قیام سالار شهیدان حضرت امام حسین(ع) مهم.ترین رخدادی بوده كه باعث تحول مضمونی و معنایی در ادبیات فارسی و حتی عربی شده است و شرح و روایت مظلومیت امام و ددمنشی دشمن نه.تنها در صدها كتاب و مقتل بیان شده است، بلكه شاعران و نویسندگان در طول تاریخ ادبیات همواره سعی كرده.اند با توجه به این واقعه به رستاخیزی كلمات كه همان شعر ناب باشد، دست یابند كه نمونه.های متعدد آن را بارها خوانده و شنیده.ایم. از ارادت حكیم فردوسی به آل علی(ع) گرفته تا سروده.های مولانا، كسایی مروزی و حتی سبك هندی و شاعرانی مانند مولانا. بیدل دهلوی كه به.صورت مستقیم و غیرمستقیم بر این رخداد تاكید كرده.اند.
در میان این اشعار آثار و مرثیه.هایی وجود دارند كه گاه انسان را تا مرز جنون و عزا پیش می.برند و گاه با رویكردی اندیشمندانه تفكر و اندیشه.ای را كه زمینه.ساز شكل.گیری واقعه عاشورا بوده، معرفی و نقد می.كنند و البته گاهی هم با تماشای زیبایی.شناسانه و تامل.برانگیز دست به دامان این فرمایش پیام آور كربلا حضرت زینب(س) می.شود كه فرمود: «ما رایت الا جمیلا» و شاعر هم تحت همین فرموده سروده است:
گرچه روزی تلخ.تر از روز عاشورا نبود
آنچه ما دیدیم جز پیشامدی زیبا نبود
سیدضیاء.الدین شفیعی

راز رشید
اما در میان شاعران معاصر و آثار فراوانی كه در ۳ دهه اخیر برای عاشورا و خاصه علمدار كربلا سروده شده.اند، راز رشید روانشاد سیدحسن حسینی انصافا بسیار متمایز و برجسته است. آنجا كه تمام اركان شعر از ساختار، زبان، درونمایه، فرم، خلاقیت و توانمندی و استعداد ذاتی سیدحسن حسینی كنار هم جمع می.شوند تا شاهكاری ماندگار در حوزه ادبیات آیینی ما رقم بخورد.. تا آنجا كه برخی منتقدان، آن را حادثه و اتفاقی در ادبیات معاصر بنامند و به گفته و خواسته خود سیدحسن حسینی این شعر همراه مجموعه گنجشك و جبرئیل.اش كه در برگیرنده آثار متعدد آیینی و مذهبی است می.تواند شفاعت.كننده او در آخرت باشد:
به گونه ماه/ نامت زبانزد آسمان.ها بود/ و پیمان برادری.ات
با جبل نور/ چون آیه.های جهاد/ محكم/ تو آن راز رشیدی/ كه روزی فرات/ بر لبت آورد/ و ساعتی بعد/ در باران متواتر پولاد/ بریده.بریده/ افشا شدی/ و باد/ تو را با مشام خیمه.گاه/ در میان نهاد/ و انتظار در بهت كودكانه حرم/ طولانی شد/ تو آن راز رشیدی/ كه روزی فرات / بر لبت آورد/ و كنار درك تو/ كوه از كمر شكست.
اگر زینب نبود
حضرت زینب(س) كه پیام آور كربلا بود و نقشی تاریخی و انكارناپذیر در رساندن پیام حقانیت و مظلومیت امام و پیروانش به عهده داشت، مورد توجه جدی شاعران قرار گرفته است. در واقعه كربلا حضرت زینب حضوری فعال داشت و از عناصر مهم و محوری این حماسه بزرگ بود،. اما بخش عمده رسالت این بانوی بزرگ زمانی آغاز شد كه واقعه كربلا در ظاهر با شهادت امام حسین(ع). خاتمه یافته بود و این فصل از زندگانی زینب كبری كه اوج رسالت آن بانوی بزرگ است، تجلی پررنگی در آثار ادبی و خاصه شعر پیدا كرده است.
در میان آثار فراوانی كه به شخصیت و جایگاه حضرت زینب(س) پرداخته.اند غزل قادر طهماسبی (فرید) به دلیل آمیخته شدن با نوای نی و موسیقی حزن و همچنین مداحی آن توسط بسیاری از نوحه خوانان مطرح كشور، تاثیر چشمگیر و شهرتی در خور یافت:
سر نی در نینوا می.ماند اگر زینب نبود
كربلا در كربلا می.ماند اگر زینب نبود
چهره سرخ حقیقت بعد از آن توفان رنگ
پشت ابری از ریا می.ماند اگر زینب نبود
چشمه فریاد مظلومیت لب تشنگان
در كویر تفته جا می.ماند اگر زینب نبود
زخمه زخمی.ترین فریاد در چنگ سكوت
از طراز نغمه وا می.ماند اگر زینب نبود
در طلوع داغ اصغر، استخوان اشك سرخ
در گلوی چشم.ها می.ماند اگر زینب نبود...

جغرافیای رازها
از دیگر شاعران پیشكسوت، خوش قریحه و توانمند هم روزگارمان كه رویكرد آیینی، جزئی از شناسنامه و هویت شعری.اش به شمار می رود ابوالقاسم حسینجانی است، شاعری كه البته كمتر اهل حضور در مجامع، جشنواره.ها و رسانه.هاست و به همین دلیل بسیاری از مردم و مخاطبان ادبیات با آن كه همه ساله و در ایام محرم سروده.های او را زمزمه می.كنند كمتر او را به نام و چهره می.شناسند. براستی كدام ایرانی و دوستدار رسول خدا و اهل بیتش را می.شناسیم كه این شعر را نخوانده و همنوا با آن سوگواری نكرده باشد:
جاده و اسب، مهیاست؛ بیا تا برویم
كربلا، منتظر ماست؛ بیا تا برویم
اینجاست كه گاهی شهرت شعر آنقدر فراگیر می.شود كه نام شاعر را در خود كاملا محو می.كند و اینچنین است كه ما در تذكره.های پیشینیان نیز گاهی می.خوانیم فلان شاعر با یك غزل یا رباعی یا حتی با یك بیت ماندگار شده است. ابوالقاسم حسینجانی از آن شاعرانی است كه حداقل با جرات می.توان گفت با همین یك بیت در تاریخ ادبیات ایران زمین ماندگار خواهد شد.
تاكنون كمتر درباره شعریت این غزل و تكنیك.های فراوانی كه شاعر در آن به كار برده صحبت شده است، چون به دلیل تكرار زیاد آن در رسانه.ها همراه با صدا و یك نوع لحن و موسیقی، صدا و موسیقی در ذهن مردم بر شعریت غزل غالب شده است.

كافی است ابتدا شما به ردیف فوق.العاده و هوشمندانه.ای كه شاعر برای این غزل انتخاب كرده دقت كنید؛ ردیفی كه باعث می.شود شما در طول ساختار این شعر همواره حركت را به خوبی احساس كنید و بعد آن را به كربلا و تاریخچه شكل.گیری آن نسبت دهید. مگر نه آن كه قیام امام حسین(ع) در آن روزگار با حركت ایشان از مدینه و سپس با رها كردن مراسم حج آغاز می شود و این حركت مگر جز برای روشنگری و بیدارگری بوده است؟ یعنی همان نكته.ای كه در بیت دوم این غزل آن سوی واقعه پیداست، بیا تا برویم شاعر آن را به تصویر می كشد.
قیام و حركت امام آنقدر زلال و شفاف است كه آن سویش را شما براحتی می.توانید ببینید.
خاك ..ـ. در خون خدا ..ـ. می.شكفد، می بالد:
آسمان غرق تماشاست

بیا تا برویم
خاك كه آدم از آن آفریده شده است و درهنگام آفرینش آن نیز اعتراض فرشتگان به خداوند را به همراه داشته است امروز و در كربلا این خاك در كالبد روحانی حسین(ع) به خود می.بالد و شما دقت كنید كه شاعر با چه توانمندی پارادوكس آسمان و غرق را در كنار هم قرار می.دهد. آسمان كه نماد اوج و بزرگی است چگونه در تماشای حسین و عظمت كربلا غرق و محو می.شود.
تیغ ..ـ. در معركه ..ـ. می افتد و برمی.خیزد:
رقص شمشیر، چه زیباست؛ بیا تا برویم!
در این بیت هم حسینجانی با پیش ذهنیتی كه در بیت دوم با آوردن نام متبرك زینب(س) به وجود آورده است كربلا و لحظه معركه و نبرد را از نگاه و زاویه دید پیامبر كربلا حضرت زینب(س) به تصویر می.كشد: ما رایت الا جمیلا (رقص شمشیر چه زیباست؛ بیا تا برویم)
در ارتباط با این غزل باید اشاره كرد از معدود اشعار عاشورایی است كه در آن كمتر سوگ و ماتم وجود دارد و شاعر در شعری كه سراسر پویایی و حركت است كاملا به عاشورا از بُعد اندیشه، عرفان و زیبایی نگاه كرده است:
تیغ در معركه می.افتد و برمی.خیزد
رقص شمشیر چه زیباست بیا تا برویم
از سراشیبی تردید اگر برگردیم
عرش زیر قدم ماست بیا تا برویم
زره از موج بپوشیم ردا از توفان
راه ما از دل دریاست بیا تا برویم
كاش ای كاش كه دنیای عطش می.فهمید
آب مهریه زهراست بیا تا برویم
چیزی از راه نمانده است چرا برگردیم
آخر راه همین جاست بیا تا برویم
فرصتی باشد اگر باز در این آمد و رفت
تا همین امشب و فرداست بیا تا برویم

خورشید بر نیزه
اما شاید خیلی اغراق نباشد اگر بگوییم كه مثنوی «خورشید بر نیزه» سروده استاد علی معلم دامغانی یكی از بهترین آثار او و در عین حال از آثار ماندگار عاشورایی در روزگار ما قلمداد شود؛ شعری كه هم به واسطه محتوای والا و هم به اعتبار ارائه.های متعدد و صوری آن توانسته فهم عوام و پسند خواص را در پی داشته باشد. معلم با سرودن این مثنوی نام خود را به عنوان یكی از شاعران اندیشمند و صاحب سبك عاشورایی به ثبت رسانده است. قالب مورد علاقه معلم، مثنوی است، هر چند در سایر قالب.ها نیز. .ـ. از جمله غزل ..ـ. اشعار مانا و ارزشمندی خلق كرده است، ولی آنچه كه نام وی را در گستره ادبیات انقلاب پرآوازه ساخته است، مثنوی.های اندیشه محور، خیال انگیز و باصلابت اوست:
روزی كه در جام شفق مُل كرد خورشید
بر خشك.چوب نیزه.ها گل كرد خورشید
شید و شفق را چون صدف در آب دیدم.
خورشید را بر نیزه گویی خواب دیدم.
خورشید را بر نیزه.؟ آری.، این.چنین است.
خورشید را بر نیزه دیدن سهمگین است.
بر صخره از سیب زنخ بر می.توان دید
خورشید را بر نیزه كمتر می.توان دید
*
بی.درد مردم.، ما خدا، بی.درد مردم.
نامرد مردم.، ما خدا، نامرد مردم.
از پا حسین افتاد و ما بر پای بودیم.
زینب اسیری رفت و ما بر جای بودیم.
از دست ما بر ریگ صحرا نطع كردند
دست علمدار خدا را قطع كردند
نوباوگان مصطفا را سر بریدند
مرغان بستان خدا را سر بریدند
در برگ.ریز باغ زهرا برگ كردیم.
زنجیر خاییدیم و صبر مرگ كردیم.
چون بیوگان ننگ سلامت ماند بر ما
تاوان این خون تا قیامت ماند بر ما
*
روزی كه در جام شفق مل كرد خورشید
بر خشك.چوب نیزه.ها گل كرد خورشید
معلم در این مثنوی شروع بسیار بدیع و هنری دارد و از «روز»ی خاص سخن می.گوید، ولی تا اواسط شعر به طور صریح مشخص نمی.كند كه این كدام روز است و تنها اشارتی به خورشید و نیزه می.كند تا حداقل برای خواننده فضایی كلی به نمایش در بیاید.
یكی از زیبایی.های این شعر، بویژه در بیت.های پایانی تازگی و غرابت قافیه.هاست كه شنونده را به شگفتی وا می.دارد، مثل قافیه شدن «نطع» با «قطع» كه این دست قافیه.های غریب و تازه، در تكمیل موسیقی كناری شعر بسیار كارگشایند.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 323]