جلوه جمال در .شعر .خواجه شیراز

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: غزلیات حافظ، انسان را از عشق زمینی به عشق آسمانی می.رساند
حافظ شاعر زیبایی است، كاشف زیبایی و حتی خالق زیبایی. جلوه جمال در شعر او آنقدر آشكار، وسیع و ژرف است كه به نظر می.رسد كل دیوان او را در بر می.گیرد.

زیبایی در شعر حافظ به عرصه.های درونی و برونی، لفظی و معنوی و ظاهری و باطنی تعمیم می.یابد.
اولین جلوه جمال در شعر حافظ زیبایی.های معنوی، درونی و لاهوتی جهان است. اندیشه.های زیبا، عرفان متبلور و درخشان ایرانی و اسلامی، آیین مهر و مهرورزی و ... به زیباترین شكل ممكن و نازنین.ترین واژه ها در غزل حافظ بازتاب یافته است .
حافظ ، مرد خداشناس و خداگرای و خداباور است. خدا را حتی ورای ادیان و نحله.های مشخص مذهبی با همه دل و جان خود می.پذیرد.
گرچه حافظ به دیگر ادیان احترام می گذارد ، اما او یك شاعر مسلمان است و «قرآن» محوری.ترین چشمه الهام و استفاده حافظ بوده است. می.دانیم حافظ بشدت دلبسته قرآن بوده تا جایی كه به زعم گروهی از حافظ.پژوهان، تخلص او هم از این رهگذر است.. او در استفاده از آیات قرآن به ابهام و ایهام نگراییده و مصرحا به آیات و مفاهیم قرآنی استناد می.جوید، اما در عین حال بیان زیبایی.گرایانه هنری را نیز فراموش نمی.كند.
معماری شعر حافظ با معماری الهی قرآن مطابقت دارد. عدم ارتباط الزامی آیات قرآن و پیگیری نكردن یك موضوع خاص در غزل.های حافظ هم بخوبی نمایان است. كمتر دو بیتی از غزل.هایش را می.بینیم كه با هم ارتباط منطقی داشته باشند به طوری كه هر بیتش استقلال مشخص خود را دارد و هیچ بیتی ابتر نمی.ماند مگر در مواردی اندك.شمار در دیوان حافظ ، حدود 45. غزل را می.شود احصاء كرد كه در آنها به آیه.ای از قرآن اشاره شده است . او . واژه قرآن را هم چند بار در غزلیاتش آورده است.

اخلاق
یكی از جلوه.های جمال در شعر حافظ زیبایی.های اخلاقی است. سلوك انسانی كه حتی فوق سلوك عرفانی است.
راست است كه او شاعری رند و نظرباز است و خود بارها به این موضوع اشاره كرده یا مصرحا بیان نموده ولی در عین حال شاعری است مبشر اخلاق انسانی والا و رهایی.بخش. او دین.باور است، اما با ریا، سالوس، تظاهر، دین.فروشی و عوام.فریبی بشدت مخالف و معارض. حافظ به رندی خود اعتراف دارد و می.گوید:
ما عاشق و رند و مست عالم سوزیم
با ما منشین وگرنه بدنام شوی
یا:
شراب و عیش نهان چیست؟ كار بی.بنیاد
زدیم بر صف رندان هر آن چه باداباد
همین اصطلاح انذاری «هر چه باداباد» مبانی اعتقادی او را بازمی.گوید و ترس او را از روزی كه مورد بازخواست قرار گیرد ، می.نمایاند، اما گویی رجائش بیش از خوفش است و به رحمانیت و رحیمیت ذات ربوبی مستظهر.
دین او تعبدی صرف نیست. خدا را با همه رگ و پی خود باور دارد و راه او را می.پیماید، اما «تعبد» او «تَعَشُّق» است: عشقی بر پایه شناخت كه همان عرفان باشد.
تو خانقاه و خرابات در میانه مبین
خدا گواست كه هر جا كه هست با اویم
عشق یكی از محوری.ترین واژگان و حقیقت.های مندرج در شعر اوست و این عشق اختصاص به فرد بخصوص یا سیره و سلوك ویژه.ای ندارد. او عاشق عشق است و عشق كه یكی از زیباترین جلوه.های جمال است در شعر حافظ به آشكارترین و زیباترین اشكال ممكن خود را می.نمایاند.
معشوق حافظ معشوقی هم زمینی و هم آسمانی است یا این كه هم معشوق زمینی دارد و هم معشوق آسمانی.
حافظ معشوقه زمینی خود را به زیباترین شكل ممكن می.ستاید. حتی زیبایی اندام.های او را با بیانی زیباشناسانه توصیف می.كند. همچنان كه او عاشق انسان است. معشوقی نه كاملا مشخص و شناسنامه.دار. انسانی با یك زیبایی آرمانی متكثر. انسانی كه عصاره آفرینش است.
نیمه انسان، نیمه فرشته، انسانی دارای كمال نفسانی و جسمانی كه گویی پیر و شكسته نمی.شود و به بیماری و نابودی نمی.گراید.
عشق دیگر او یك فراانسان و فراطبیعت است كه خداوند هسته مركزی آن است. همان اُسطُقسی فوق اُسطُقسات میرفندرسكی، اما با ظاهر و باطن، جمال و كمال بیشتر. حافظ زیبایی را در هر مایه و پایه.ای می.شناسد و می.ستاید، خواه خالق باشد خواه مخلوق. خدا در شعر حافظ زیباست، زیبایی.آفرین است. جمیل است و منشا جمال.

عرفان زیباشناسانه
حافظ شاعر عارفی است، اما نه عارفی خانقاه.نشین، خرقه.پوش، عشریه.بگیر، دستگیری.كننده، ذكردهنده، متوقع دستبوسی و زانو زدن و تواضع.های عبیدانه دیگر كه متاسفانه همیشه در خانقاه.های ما وجود داشته، عرفان او عرفان شناخت زیبایی.های خیره.كننده خدا، طبیعت، انسان و اخلاقیات انسانی است. عشق فی.نفسه در شعر حافظ زیباست.
می.دانیم حافظ سال.هایی از جوانی خود را مجرد زندگی كرده، بعد همسر گزیده و بچه.دار شده. به همسر و فرزند جوانمرگ خود عشق می.ورزیده.
او عشق را دوست دارد و آن را فنی شریف می.داند و عشق.ورزی را نعمتی بزرگ برای انسان می.داند كه حتی فرشته هم این نعمت را درك نكرده است.
وقتی حافظ می.گوید:
روی خوب است و كمال هنر و دامن پاك
لاجرم همت پاكان دو عالم با اوست
با همه رندی و نظربازی كه در حافظ سراغ داریم، اما او شاعری است كه جمال كمال را درك می.كند. زیبایی را در هنرهای انسانی و اخلاقی می.داند. پاكی دامن را لازمه انسان می.داند و بخصوص «زن» پاكدامن یكی از علائق محوری اوست. مهربانی و صفا و وفاداری برای او زیباست:
هر آن كه جانب اهل وفا نگه دارد
خداش در همه حال از بلا نگه دارد
حافظ مردی مهربان است. انسان را دوست دارد. زندگی را دوست دارد. عشق را دوست دارد. عشق.ورزی را دوست دارد. هر آنچه را كه در نقطه مقابل این زیبایی.ها و جذابیت.های دلنشین است، دشمن می.دارد:
مباش در پی آزار و هر چه خواهی كن
كه در شریعت ما غیر ازین گناهی نیست
یا:
دلش به ناله میازار و ختم كن حافظ
كه رستگاری جاوید در كم.آزاری است
یا:
گر می. فروش حاجت رندان عطا كند
ایزد گنه ببخشد و دفع بلا كند
یا:
كمتر از ذره نئی پست مشو مهر بورز
تا به سرچشمه خورشید رسی رقص.كنان
خدای حافظ قبل از این كه جبار و منتقم باشد، رحمن و رحیم است. واژه.های نماز، روزه، حج، تسبیح و غیره در شعرش آمده.اند، اما حالت خشن و زمخت ندارند بلكه با. آن مناسك و فرایض به گونه.ای لطیف و عاشقانه برخورد می.شود.
پیر دردی.كش ما گرچه ندارد زر و زور
خوش عطابخش و خطاپوش خدایی .دارد

زیباشناسی لفظی
حافظ معمار سخن است. سخن.ساز و سخن.سنج و سخن.پیرا و سخن.آراست. معماری فاخر و فخیم او هم در حوزه فونداسیون. و ساختار اعمال شده و هم در عرصه آرایش و زیباسازی زیبایی.های لفظی در شعر حافظ بیداد می.كند:
ایهام، استعاره، گزینش واژگان، ایجاز، تناسب، تبادر، قرینه.سازی، تضاد، طباق انواع تشبیه و غیره.
كاربرد معانی بیان، آرایه.های كلامی و زیبایی.های لفظی در شعر او بی.شمار است.. بازی با كلمات، كاربرد معانی متفاوت واژگان و... حافظ حتی در استفاده از كلمات و عبارات مورد استخدام خود هم رند است.
جمال شخص نه زلف است و عارض و خط و خال
هزار نكته در آن كار و بار دلداری است
عبارت «كار و بار» و «واژه» ایمائی آن یكی از رندی.های پرجاذبه كلام شاعرانه اوست. می.دانیم ایهام به معنی در وهم و گمان افكندن است و در اصطلاح به معنی آوردن یك لفظ یا تعبیر لفظی است كه از آن دو سه معنی متبادر می.شود.. شعر حافظ سرشار از جوهره رازآمیز ایهام است كه اگر بخواهیم نمونه ارائه نماییم باید تقریبا تمام ابیات حافظ را كه اغلب آنها بیت.الغزل معرفت هستند بخوانیم. این بیت را بخوانیم:
بهار عمرخواه ای دل و گرنه این چمن هر سال
چو نسرین صدگل آرد بار و چون بلبل هزار آرد
هزار به معنای عدد و به معنای پرنده خوشخوان معروف و ارتباط هزار با صد...
یا
عروس طبع را زیور ز فكر بكر می.بندم
بود كز دست ایامم به دست افتد نگاری خوش
كه بین عروس و بكر و نگار و زیور و...
به دست افتادن نگار ایهام دارد: نقش حنا به دست، به دست آوردن یار.
صحبت یار نخواهم كه بود عین قصور
با خیال تو اگر با دگری پردازم
كه قصور هم به معنای قصرهاست و هم كوتاهی.كردن كه «ایهام تناسب» دارد

طبیعت و زیبایی.های آن
یكی از جلوه.های جمال در شعر حافظ نگاه زیباشناسانه او به طبیعت است. زیبایی.های طبیعت در شعر حافظ موج می.زند. توصیف دلپذیر جلوه.های طبیعت همان شق زیبایی.های صوری و ناسوتی شعر اوست. طبیعت زیبای زادبومش یا منشأ آن شیراز به این نگاه زیباگرایانه و زیباشناسانه او كمك كرده است. یكی از رازهای غنای كلامی حافظ نگاه نازنین و زیباشناسانه او به گل و گیاه و عطر و جوی آب و درخت و پرنده و كائنات دلنشین دیگر است. او در محیطی هنری زیسته و برای بیان غم.ها و شادی.ها و عشق.ها و دلبستگی.هایش از طبیعت كمك گرفته، حدود 25 گل را توصیف می.كند یا به آنها اشاره می.نماید. درخت در شعرش زیبا و جاندار است. تركیبات زیادی را با استفاده از اسامی گل.ها ارائه می.نماید كه كاملا ابتكاری و منحصر به فرد هستند. او شاعری هنرمند است كه دنیای تصاویر عینی را با كمك جهان معجزه.گر ذهنی.اش به خوانندگان خود در قرون گذشته نمایانده است و طی قرون آینده نیز خواهد نمایاند. نسیم و باد صبا در شعر او صدها عطر خوش و جاذبه.های مهارناپذیری به همراه دارد.
باد صبا در شعر او، هم پیام.آور عاشقان است و هم نموداری از زیبایی.های مندرج در طبیعت. صبا بوی خوش گیسوان معشوق را به همراه دارد. پیغام عشق و قرارمدارهای عاشقانه را می.رساند. بشارت بهار است، خاك درِ دوست را برای عاشق می.آورد. بادی خوش.نسیم است كه تعبیر جالب و تفكربرانگیزی است.
نفس باد صبا مُشك فشان خواهد شد
عالَم پیر دگر.باره جوان خواهد شد
طبیعت برای او زیباست، اما بدون انسان زیبا، نه . او سایه درخت و كنار گل و زمزمه جوی و نوای بلبل را موقعی زیبا و هوش.ربا می.داند كه یاران عاشق در آن سیر داشته باشند. در واقع حافظ نقاش چیره.دست زیبایی.های جهان است. انتخاب قالب غزل كه می.دانیم تقریبا تمام اشعار دلنشین و مشهور او را در بر می.گیرد خود یكی از جلوه.های جمال در شعر حافظ است..
حافظ در سرایش غزل.هایش هرگز اسیر قافیه نشده و غزل.های خود را در 7 یا 8 بیت یا كم و بیش به پایان رسانده و معمولا از تخلص هم استفاده كرده. به همین دلیل است كه حافظ مرد غزل است نه قصیده. هرچند قالب.های دیگر را هم آزموده، 2 مثنوی معروف بسیار زیبا دارد؛ آهوی وحشی و ساقی.نامه.
چند رباعی خوب و دلنشین دارد. چند قصه و چند قصیده، اما حافظ غزلسراست و آبروی غزل است و پرچم غزل است و هویت غزل است.
حافظ، حافظه تاریخی ملت ایران است. محبوب دل.هاست، لسان.الغیب است، به شعرش تفال می.زنند و بی.اغراق در هر خانه.ای دیوانی از او وجود دارد و این شاخصیت مختص اوست.
حتی سعدی هم این بخت.یاری را ندارد دیوانش در همه خانه.ها در كنار قرآن قرار گیرد یا با شعرش تفال بزنند و شعر او را آیینه. آمال و احلام و آرزوهای خود بدانند. حافظ ضمیر ناخودآگاه ایرانیان است. مردم دوستش دارند و با او آشنا و قوم و خویشند.
او بسیار شناخته شده.ای است كه هنوز بسیار ناشناخته است. بزرگی و دوست.داشتنی.بودنش محصول پیوند مستحكم شعر او با تاریخ و فرهنگ كشور است. شعر او زبان نور و مهر و خرد و زیبایی است..
میترائیسم، آیین مهر، فلسفه اشراق، عرفان اسلامی، جهان.بینی اندیشمندانه، سیر و سلوك انسانی و همه این زیبایی.ها و دلپذیری.ها در شعر او متجلی است.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 393]